وار آن د راکس – سلطان برکت و بارنت روبین
مترجم: جلیل پژواک
در 29 فبروری ما هر دو شاهد امضای توافقنامه بین ایالات متحده و طالبان در دوحهی قطر بودیم. از آنزمان تا کنون، درحالیکه شیوع ویروس جدید کرونا از درگیریهای مسلحانه بهعنوان منبع مرگ و نابودی جهانی پیشی جسته، اجرای این توافقنامه پیهم به تأخیر افتاده است.
امروز قرار بود نمایندگان طالبان به پایگاه هوایی بگرام برسند تا بر آزادی پنجهزار زندانی طالب نظارت کنند. آزادی زندانیان بهعنوان گامی برای اعتمادسازی، از جانب قطر و ایالات متحده [بین حکومت افغانستان و گروه طالبان] میانجیگری شده است. اعضای طالبان با این باور که زندانیانشان آزاد میشوند، متعهد شده بودند که تا 10 مارچ «مذاکرات بینالافغانی با طرفهای افغان» را آغاز کنند. طالبان [در ازای آزادی زندانیانشان از بند دولت افغانستان] وعده داده بودند که هزار تن از افرادی را که در بازداشت این گروه بهسر میبرند، آزاد میکنند. حکومت افغانستان که در توافقنامه طالبان و امریکا دخیل نبود، با این نگرانی که زندانیان آزادشده ممکن است به میدان جنگ برگردند، مایل نبود آنها را آزاد کند و این باعث امتناع طالبان از شروع مذاکرات شد. حکومت تا 27 مارچ هیأت خود را برای مذاکرات اعلام نکرد. گسترش بیماری همهگیر کووید 19 نیز مذاکرات را به تأخیر انداخت، زیرا سفر و برگزاری نشست میتواند خطر گسترش ویروس کرونا را به همراه داشته باشد.
حکومت افغانستان زیر فشار ایالات متحده موافقت کرد که زندانیان طالبان را آزاد کند. وزیر امور خارجه مایک پومپئو در 24 مارچ به کابل [آمد] تا برای حلوفصل جدال انتخاباتی بین رییسجمهور اشرف غنی و داکتر عبدالله عبدالله تلاش و مذاکرات را آغاز کند. وقتی غنی و عبدالله نتوانستند به توافق برسند، پومپئو اعلام کرد که ایالات متحده یک میلیارد دالر از کمکهای خود را امسال و یک میلیارد دیگر را سال آینده قطع میکند. با اینکه اختلافات انتخاباتی همچنان حلنشده باقی مانده است، واشنگتن از توافق حکومت افغانستان در 27 مارچ به شروع روند آزادی زندانیان و همچنین اعلام هیأت 21 نفره برای مذاکرات صلح، ستایش کرد. سپس در 31 مارچ، حکومت افغانستان مجددا آزادی زندانیان را تا برگزاری نشست تخنیکی با هیأت طالبان به تعویق انداخت.
طالبان نیز تأخیر دیگری را به میان آوردند. این سازمان در بیانیهای در 28 مارچ گفت که با هیأت حکومت مذاکره نمیکند. این گروه ادعا کرد که «اکثریت طرفهای دیگر [این هیأت را] رد کردهاند.« رهبران اپوزیسیون مانند داکتر عبدالله و رییسجمهور پیشین حامد کرزی تا کنون اظهار نظری درباره هیأت مذاکرهکننده نکردهاند اما طالبان ادعا میکنند که رهبران اپوزیسیون بهصورت خصوصی با این گروه ارتباط برقرار کرده و میگویند که [ترکیب این هیأت] را قبول ندارند.
این مسأله که چه کسی از ائتلافی نمایندگی کند که از جمهوری اسلامی امروزِ افغانستان حمایت میکند، روند [صلح] را همواره با مشکل روبهرو کرده است. درحالیکه حکومت افغانستان اصرار داشته که باید حکومت این روند را رهبری کند، اپوزیسیون خواستار هیأت همهشمولی شده است که از تمام جناحهای جمهوری اسلامی افغانستان نمایندگی کند. طالبان از اشارهی توافقنامه [29 نوامبر] به سایر افغانها بهعنوان «طرفها»، برای تقویت موضع خود که خودداری از به رسمیتشناختن مشروعیت حکومت افغانستان است، استفاده کردهاند و از اینرو حکومت افغانستان را متمایز از سایر گروههای افغان نمیبینند. در 29 فبروری، ایالات متحده در دوحه توافقنامهای را با طالبان امضا کرد که در آن از حکومت افغانستان نام برده نشده است. در همانروز ایالات متحده در کابل اعلامیه مشترکی را با حکومت بهعنوان «جمهوری اسلامی افغانستان، عضو سازمان ملل متحد و به رسمیت شناختهشده توسط ایالات متحده به عنوان یک دولت مستقل در چارچوب قوانین بینالمللی»، به امضا رساند. این اعلامیه از «توافق سیاسی در نتیجه گفتوگوهای بینالافغانی و مذاکرات بین طالبان و یک تیم مذاکرهکننده همهشمول از جانب جمهوری اسلامی افغانستان» حمایت میکند. عبارت «تیم مذاکرهکننده همهشمول جمهوری اسلامی افغانستان» به اندازهی کافی مبهم بود که برای ایالات متحده، حکومت افغانستان و اپوزیسیون قابل قبول باشد.
وزیر امور خارجه مایک پومپئو از تشکیل این تیم بهعنوان هیأت مذاکرهکننده واجد شرایط [همهشمول] استقبال کرد. اعضای آن عمدتا طرفداران حکومت هستند، اما این هیأت تمام گروههای سیاسی و قومی -هرچند بدون سنگینوزنهای اپوزیسیون- کلان را در بر میگیرد. همچنین سهمی که برای زنان افغانستان در این هیأت گرفته شده، از سهم زنان در کنگره ایالات متحده بیشتر است. اما درحالیکه طالبان از اختلافات میان نخبگان کابل بهره میبرند، رهبران اپوزیسیون به دنبال جایگاه قویتری در میز مذاکرات میگردند. در همین حال، وزیر صحت عامه افغانستان تخمین زده است که نیمی از جمعیت کشورش به ویروس کرونا آلوده خواهند شد و احتمال دارد بیش 100 هزار نفر بمیرند.
در طول جنگ ویتنام، واشنگتن و «هانوی» چهار سال بر سر چگونگی مذاکرات چانه زدند، اما قطع کمکهای ایالات متحده و دنیاگیری کووید 19 به این معنی است که افغانستان ممکن حتا چهار ماه وقت نداشته باشد.
اکنون که حکومت هیأت خود را اعلام کرده، باید روند آزادی زندانیان طالبان را آغاز و آمادگی خود را برای آغاز مذاکرات، بدون آتشبس بهعنوان پیششرط آن، اعلام کند. طبق توافقنامه [29 فبروری] «آتشبس دایمی و جامع» در آجندای مذاکرات بینالافغانی قرار خواهد گرفت. اولین موضوع آجندا باید یک آتشبس موقتی (قرارداد متارکهی جنگ) بشردوستانه برای مهار کرونا و مداوای قربانیان این ویروس باشد.
اکنون، سازندهتر این خواهد بود که رهبران اپوزیسیون اعتراضات خود را در مورد این هیأت بهطور علنی بیان و در عینحال طالبان را به آغاز مذاکره با همین هیأت تشویق کنند. در عوض، حکومت باید درخواست رهبران اپوزیسیون برای شمولیت در مذاکرات را مدنظر بگیرد.
غنی و عبدالله میتوانند با کنارگذاشتن مسائلِ فیمابین خود بهمنظور تسهیل روند صلح، از خود رهبری نشان دهند. عبدالله میتواند با به تعویقانداختن خواستهی خود برای مقام نخستوزیری در مذاکرات بینالافغانی، نقش اصلی را در این گفتوگوها که آیندهی کشور در آن تعیین خواهد شد، به عهده بگیرد. آن وقت ایالات متحده میتواند کمکهای خود را به حالت اول بازگرداند.
تأخیرهای مکرر طالبان در تعامل با جمهوری اسلامی افغانستان و پیامهای این گروه به جنگجویانش، دیدار هر مخالف با اعضای این گروه را دشوارتر میکند. در سخنرانیای که در 25 مارچ در جریان سفر [مقامات طالبان] به پاکستان ضبط شده و بهصورت گستردهای دستبهدست شده است، گفته میشود که ملا فاضل، رهبر نظامی ارشد طالبان و زندانی سابق گوانتانامو که اکنون یکی از اعضای تیم مذاکرهکننده طالبان در دوحه است، هرگونه سازش بر سر سه موضوع را رد کرده است: انتخاب امیر یا رهبر در هرگونه حکومت آینده، شکل امارت اسلامی حکومت و پایهگذاری کل نظام براساس شریعت. ملا فاضل ممنوعالسفر بود. اما برای اینکه به پاکستان برود و جنگجویان مردد طالبان را به پشتیبانی از توافقنامه ترغیب کند، به او اجازهی سفر داده شد. سخنان وی حاوی برخی انتقادات نسبت به اقدامات گذشته طالبان بود. او هرچند قطع رابطه طالبان با القاعده را در سخنان خود توجیه میکرد، نامی از القاعده نبرد اما تلاش کرد تا به تندروان طالبان اطمینان خاطر دهد. با اینحال، پیامی که به هوادار داده شود، راهش را به گوش مخالف نیز پیدا میکند.
درست است که مذاکرهکنندگان همواره تمایل دارند با سختترین مواضع خود وارد مذاکره شوند. اما بیان صریح شدیدترین موضعگیری همراه با امتناع این گروه از دیدار با هیأت مذاکرهکننده افغانستان، این برداشت را تقویت میکند که طالبان قصد دارد زندانیان خود را [از چنگ دولت] رها کند، مذاکرات را طول دهد، منتظر بماند که ایالات متحده [افغانستان] را ترک کند و سپس «امارت اسلامی» خود را با زور تحمیل کند. امتناع طالبان از ملاقات با یک هیأت نسبتا همهشمول، بدترین گمانهزنیها در مورد نیت این گروه را تأیید میکند.
طالبان میتوانند با توافق به شروع فوری مذاکرات با هیأت موجود، از شدت این سوءظنها بکاهند و سپس خواستار یک هیأت گستردهتر شوند. هیچ روندی با همان شرکتکنندههایی که آغاز شده بود، پایان نمییابد. در دوحه، تلاشهای سیاسی طالبان را امروز ملا برادر و ملا فاضل رهبری میکنند؛ دو رهبر ارشد گروه طالبان که وقتی مقامات ردهپایین این گروه دفتر طالبان را در قطر تاسیس کردند، در زندان بهسر میبردند. هیچ روند صلحی، حضوری یا مجازی، نمیتواند در یک اتاق واحد به انجام برسد. بسیاری از گروههای افغان و ذینفعان منطقهای که در میز مذاکره حضور ندارند، بر نتیجهی مذاکره تأثیرگذار خواهند بود و در پایان کار از آنها خواسته خواهد شد که نتیجه را تأیید کنند.
خشونت جاری ترسها و نگرانیها را بیشتر میکند. طالبان آتشبس قسمی هفتروزه را که منجر به امضای توافقنامه این گروه با امریکا شد، بهعنوان دوره «کاهش خشونت» به اجرا گذاشتند، اما به سرعت اقدامات تهاجمی خود را -حتی در مناطقی که با کووید 19 مواجه است- که طبق این توافقنامه مجاز بود از سر گرفتند، هرچند در سطح پایینتر از قبل از دوره کاهش خشونت. اکنون، طالبان باید این حملات خود بر نیروهای امنیتی افغانستان را پایان دهند. جنگجویان این گروه دهها افغان را میکشند درحالیکه بهزودی، دهها هزار نفر از هر دو طرف بر اثر کووید 19 جان خواهند داد. به هر اندازه که آغاز مذاکرات بهدلیل خشونت و اختلافات با تأخیر مواجه شود، احتمال اینکه منازعه کنونی افغانستان و رقابت برای چوکی در میز مذاکره جایش را بدهد به نبرد بر سر اینکه چه کسی مردهها را دفن کند، قویتر میشود.