واجد روحانی – هرات
ادعا می‌شود که روز جمعه، 12 ثور مرزبانان ایرانی بیش از 50 تن از شهروندان افغان را پس از شکنجه و لتوکوب شدید مجبور کردند خودشان را به رودخانه هریرود بیندازند. این شهروندان افغان توسط مرزبانان ایرانی روز پنج‌شنبه، 11 ثور پس از گذشتن از دهانه ذوالفقار در مرز مشترک افغانستان و ایران دستگیر شده بودند.
این رویداد یکی غم‌انگیز‌ترین رویدادهای سفر قاچاقی شهروندان کشور به ایران را رقم زده و واکنش‌های زیادی به دنبال داشته است. قربانیان این رویداد همه کارجویانی بودند که به قصد یافتن کار راه سفر قاچاقی را در پیش گرفته بودند. براساس معلومات به‌دست‌آمده اغلب کسانی که در این رویداد جان خود را از دست دادند، تنها نان‌آور خانواده‌شان بودند و به‌دلیل فقر این سفر بی‌بازگشت را در پیش گرفته بودند.
این رویداد هفته گذشته در نقطه مرزی که به دهانه ذوالفقار مشهور است، رخ داده است. دهانه ذوالفقار در 90 کیلومتری شمال‌غرب ولسوالی گلران و 210 کیلومتری شهر هرات موقعیت دارد. رودخانه هریرود در این منطقه مرز میان ایران، ترکمنستان و افغانستان را تشکیل می‌دهد.
عبدالغنی نوری، ولسوال گلران به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که تا کنون 18 جسد از غرق‌شدگان در رودخانه هریرود پیدا شده و شش جسد دیگر ناپدید هستند و بیش‌تر این افراد کمتر از 23 سال سن دارند: «52 نفر افغان‌ها بوده‌اند که به ایران رفتند. رییس پاسگاه ایران در نوار مرزی به منادی گفته که از پیش ما (ادعای غرق کردن شهروندان افغان) اشتباه شده است. مرزبانان ایرانی، مهاجرین افغان را به بیل‌ها زده بودند و به دست‌های‌شان زده بودند. در جسدهای‌شان زخم زیاد بوده و شکنجه کرده بودند و به حالتی بد زده بودند.»
براساس اطلاعات مقامهای محلی در گذشته نیز مرزبانان ایرانی افغان‌هایی را که هنگام عبور از این نقطه مرزی دستگیر می‌کردند، دو باره به افغانستان می‌فرستادند.
اما لعل‌محمد عمرزی، ولسوال کشک رباط‌سنگی هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که این بار مرزبانان ایرانی شهروندان کشور را در نزدیکی این روستاها منتقل نکردند، بلکه در جای که عمق آب زیاد است، پایین کردند.
برخی از گواهان رویداد مدعی‌اند که حتا نیروهای مرزی ایران به غواصان اجازه نجات غرق‌شدگان را نداده‌اند.
قربانیان این رویداد چه کسانی‌اند؟
فهرست 27 نفر از کشتهشدگان و زخمیان این رویداد که روزنامه اطلاعات روز جمع‌آوری کرده، نشان می‌دهد قربانیان این رویداد بیش‌تر باشند‌گان ولسوالی کشک رباط‌سنگی هرات و شهروندان ولایت فاریاب بوده‌اند. این فهرست عمدتا از منابع مردمی و دولتی در ولسوالی‌های گلران، کشک‌رباط‌سنگی هرات و ولسوالی دولت‌آباد ولایت فاریاب به‌دست آمده است.
منابع محلی در ولایت فاریاب در شمال‌غرب کشور به روزنامه اطلاعات روز میگویند که تنها 12 تن از ولسوالی دولت‌آباد این ولایت به‌گونه‌ی قاچاقی به کشور ایران سفر کرده‌اند.
عبدالرزاق کاکر، ولسوال دولت‌آباد به روزنامه اطلاعات روز گفت که اجساد پنج تن از غرق‌شدگان در رودخانه هریرود در این ولسوالی دفن شده است. بیش‌تر کشتهشدگان در ولایت فاریاب از روستای موسوم به «طاهری حنیفه» در 13 کیلومتری جنوب ولسوالی دولت‌آباد هستند.
محمد خان، عزت‌الله و عبدالله‌جان که هر سه نفر در این رویداد جان‌شان را از دست داده‌اند، اولین‌بار بود که می‌خواستند قاچاقی به ایران سفر کنند. کسانی که از این حادثه جان به سلامت برده‌اند، میگویند قاچاق‌بران انسان با دریافت 500 هزار تومان از آن‌ها قرار بود از دهنه‌ی مرزی ذوالفقار به ایران ببرند.
محمد امین، رییس شورای انکشافی ولسوالی دولت‌آباد فاریاب به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که وضعیت صحی یونس، فرزند بای‌جان وخیم است و بدن‌اش هنگام شکنجه و پرتاب‌شدن در رودخانه هریرود شدیدا صدمه دیده است.
شاه‌ولی طاهری، یک تن از گواهان این رویداد و ساکن ولسوالی دولت‌آباد فاریاب است. او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که مرزبانان ایرانی با شلیک گلوله، آن‌ها مجبور کردند که خود را به رودخانه اندازند. او روایت تلخ از برخورد مرزبانان ایرانی با هم‌سفرانش دارد: «همسفران ما گریه و التماس می‌کردند و مرزبانان ایرانی رحم نداشتند و اصلا مسلمان هم نیستند. مرزبان ایرانی به من گفتند که خودم را غرق کنم. تا وقتی که خود را به آب نینداخته بودم، مرزبانان ایرانی شلیک کردند.»
او از رفتار مرزبانان ایرانی در هنگام غرق‌شدن هم‌سفرانش شوکه شده است: «ما را که به رودخانه انداختند، خودشان می‌خندیدند و لذت می‌بردند.»
شماری از نجات‌یافتگان در ولسوالی دولت‌آباد فاریاب تمایل ندارند که با خبرنگاران مصاحبه کنند و برخی از ساحات این ولسوالی نیز تحت پوشش مخابراتی نیست.
دو قربانی از یک خانواده
عیدی‌محمد و جلیل‌احمد دو قربانی این رویداد از یک خانواده‌اند. نصرالله عمری، مامای این دو قربانی به اطلاعات روز می‌گوید عیدی‌محمد 21 ساله بود و هفت ماه از عروسی‌اش گذشته بود و جلیل‌احمد 16 سال داشت. به گفته آقای عمری هر دو قربانی پیش از این تجربه سفر از راه قاچاق به ایران را داشتند و در شهر اصفهان ایران کارگری می‌کرده‌اند. شیوع کرونا در ایران و ترس از ابتلا به آن، این دو برادر را به افغانستان کشاند، اما فقر و بیکاری دوباره آنان را به رفتن به ایران وسوسه کرد.
نصرالله عمری، به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که درد از دست‌دادن دو فرزند، مادر آن‌ها را زمین‌گیر کرده است: «وضعیت خواهر من خراب است، فشار او بالا می‌رود. یک هفته خواهر خود را از ولسوالی کشک رباط‌سنگی به شهر آوردم. خواهر من روز دو و یا سه مرتبه ضعف می‌کند.»
نصرالله می‌گوید مرزبانان ایرانی همگی را به داخل رودخانه هریرود انداختند: «کار ظالمانه در حق مردم ما کردند. نجات‌یافتگان قصه می‌کردند که مرزبانان ایرانی به آنان اجازه نمی‌دادند خود را به درختان در داخل رودخانه بگیرند و می‌گفتند که سر خود را زیر آب کنند، اگرنه با سنگ به سمت‌شان می‌زدند».
دومین سفر قاچاقی که به مرگ انجامید
ادریس 19 سال سن داشت و از قربانی دیگری رویدادی است که ادعا می‌شود مرزبانان ایرانی او را مجبور کرده خود را در رودخانه بیندازد. این دومین سفر قاچاقی ادریس به ایران بود. غلام‌یحیی برادر او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که قرار بود که وی مصارف عروسی‌اش را با کارگری در ایران پیدا کند. او قبلا در تهران در ساختمان‌های نیمه‌کاره کار می‌کرده است.
غلام‌یحیی هنگام صحبت گلویش بغض می‌کند و به‌درستی صحبت نمی‌تواند: «برادرم که مواد مخدر همرای خود نداشته و نباید ایران دست به جنایت می‌زدند. اگر مرزبانان ایرانی افغان‌ها را می‌گیرند، باید ردمرز کنند و نباید به داخل آب بیندازند و خفه کنند. برادر من چی بد کرده بود؟ خدا به داد ما برسد.»
از دست‌دادن تنها نان‌آور خانواده
عبدالباری، 19 سال سن داشت و از قربانیان دیگر این سفر بی‌بازگشت است. جسد او را هم‌سفرانش از آب کشیدند. عبدالباری تنها نان‌آور خانواده‌اش بود.
عزیزالله یک تن از گواهان رویداد به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که مرزبانان ایرانی افزون بر لتوکوب، آن‌ها را وادار به کارهای شاقه کرده‌اند. او با دیگر مهاجرین افغان یک شب را در پاسگاه سپری کرده‌اند و پس از آن مجبور شدند خودشان را به رودخانه بیندازند.
«مرزبانان ایرانی بغل رودخانه ما را از اتوبوس پایین کردند و به ما گفتند که بروید به کشور خود. ما گفتیم آب زیاد است و نمی‌توانیم برویم. ما را به زور داخل آب انداختند و هفت یا هشت فیر هم کردند و گفتند هر کس برگردد، می‌کشیم. هفت تا هشت نفر از رودخانه زنده بیرون شدیم و دیگر‌ان را آب برد.»
احمد یک تن از گواهان دیگر رویداد غرق‌شدن رودخانه هریرود است. او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که مرزبانان ایرانی با بیل آن‌ها را لتوکوب کردند: « به ما گفت که بیا که صبحانه می‌دهیم. بیل برداشت به تخت شانه‌ها و دست‌‌های ما می‌زد. خیلی لتوکوب کرد و فحش هم می‌داد.»
فقر و بیکاری دو دلیل عمده مهاجرت افغان‌ها به ایران است. بارها گزارش‌ها مبنی بر بدرفتاری و توهین و تحقیر مهاجرین افغان توسط نیروهای انتظامی و مرزبانان ایرانی به نشر رسیده است. همچنین بارها شنیده شده است که نیروهای نظامی ایران بر افغان‌های که قاچاقی به ایران سفر می‌کنند، شلیک کرده‌اند.
بررسی تنها پنج جسد در طب عدلی
یافته‌های اطلاعات روز نشان می‌دهد که تنها پنج جسد از غرق‌شدگان در رودخانه هریرود در طب عدلی هرات بررسی شده است.
احمدشاه مشفق، عضو مسلکی آمریت طب عدلی هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که علت اصلی مرگ پنج جسد خفگی در آب است.
هر چند گواهان رویداد مدعی‌اند که مرزبانان ایرانی آن‌ها را در چندین نوبت شدیدا لتوکوب کردند، اما طب عدلی می‌گوید که علایم واضح از لتوکوب و شکنجه در اجساد به مشاهده نرسیده است. آقای مشفق می‌گوید: «خراشیدگی و کبودی‌های خفیفی در اجساد بود و حتا برخی از این اجساد خون‌آلود بود. حالا این کبودی‌ها خفیف وقتی از محل سقوط کردند و یا در جریان لتوکوب شده باشد، معلوم نیست.»
او بر ضرورت بیش‌تر تحقیقات توسط دادستانی، پولیس و گفت‌وگو با گواهان رویداد تأکید می‌کند.
اما لعل‌محمد عمرزی، ولسوال کشک رباط‌سنگی می‌گوید که در اجساد غرق‌شدگان ساکنان این ولسوالی علایم شدید شکنجه و لتوکوب وجود داشته است: «معلوم می‌شود که یکی از دلایل شهادت این بوده که آنان قبلا زیاد لتوکوب شده بودند و توان بدن‌شان در مقابل آب ضعیف شده بوده و به همین علت در رودخانه هریرود مقاومت نکردند. اگر این قدر نیروهای ایرانی آن‌ها را لتوکوب نمی‌کردند و ضربه نمی‌دیدند، شماری از آنان نجات می‌یافتند.»
هیأت هنوز به محل رویداد نرفته است
بیش از یک هفته از رویدادی که ادعا می‌شود مرزبانان ایرانی شهروندان افغانستان را مجبور کرده‌اند که خود را در رودخانه بیندازند، گذشته اما تا کنون هیأت حکومت افغانستان به محل رویداد یعنی دهانه ذوالفقار نرفته است.
در این مدت مسئولان محلی هرات تنها به گفت‌وگو با برخی از گواهان رویداد و بستگان قربانیان بسنده کرده‌اند. مقامهای محلی هرات میگویند که هیأت اعزامی از مرکز کشور برای تحقیق در مورد چگونگی غرق‌شدن شهروندان کشور در رودخانه هریرود به هرات آمده است. اما تا کنون مشخص نیست که این هیأت چی زمانی به محل رویداد خواهد رفت.
داوود هاشمی، معاون والی هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که پس از رفتن هیأت به محل رویداد و مستندسازی غرق‌شدن مهاجرین، از مجراهای دیپلماتیک این پرونده رسیدگی خواهد شد: «هیأت نشستی با ایرانی‌ها خواهد داشت و قضایا را از نزدیک بررسی می‌کند و آماده‌ی رفتن به محل رویداد است. باید محل قضیه دیده شود و گزارش تکمیل شود.»
گلران یکی از ولسوالی‌های ناامن هرات است. معاون والی هرات می‌گوید که چالش‌های امنیتی و صعب‌العبور بودن، دو دلیل عمده برای تأخیر در اعزام هیات به دهانه ذوالفقار است. اما بستگان غرق‌شدگان در رودخانه هریرود نگران تأخیر در سفر هیأت حقیقت‌یاب حکومت به محل رویداد هستند.
اشرف غنی، رییس‌جمهوری کشور در حکمی برای بررسی چگونگی شکنجه و غرق‌کردن مسافران افغان در مرز با ایران یک هیأت با«صلاحیت» ده‌نفری تعیین کرده است.
در خبرنامه‌ای که جمعه‌شب، 19 ثور از سوی ارگ ریاست جمهوری به نشر رسیده، آمده که این هیأت به ریاست محمدحمید طهماسی، سرمفتش نظامی سرقوماندانی اعلی و عضویت نمایندگان مجلس نمایندگان و وزارت‌های داخله، دفاع، خارجه و وزارت مهاجرین و عودت‌کنندگان توظیف شده است.
همچنان به نقل از اعلامیه، نمایندگان ریاست عمومی امنیت ملی، مقام محلی هرات، شورای ولایتی این ولایت، لوای پنجم سرحدی قول اردوی 207 ظفر نیز از دیگر اعضای این هیأت می‌باشند.
وزارت امور خارجه روز سه‌شنبه‌ی هفته‌ی گذشته (17 ثور) اعلام کرد که کابل و تهران روی تشکیل یک هیأت مشترک توافق کرده است تا چگونگی کشته‌شدن شماری از شهروندان افغان در مرز با ایران را بررسی کند. هدف از تحقیق، دست‌یابی به حقیقت و تأمین عدالت عنوان شده است.تا کنون دولت افغانستان از این خادثه به‌عنوان رویداد نابخشودنی یاد کرده است.
اما دولت ایران شکنجه و غرق‌کردن شهروندان افغانستان توسط مرزبانانش را تکذیب کرده است. اداره‌ی مرزبانی ایران پیش‌تر گفته بود که با بررسی ویدیوهای منتشرشده، به این نتیجه رسیده که این رویداد در مرز مشترک افغانستان و ایران صورت نگرفته است.