اطلاعات روز: د طالبانو او ترکمنستان چارواکو ټاپي پروژه او د انرژۍ او ټرانسپورټ په برخو کې د ځینو نورو پروژو پرانیستنه وکړه.
د دې پروژو د پرانیستنې مراسم نن (چهارشنبه، ۲۱ د وږي) د ترکمنستان په سلیم سیمه کې ترسره شول.
په دې مراسمو کې د طالبانو لومړي وزیر ملا محمد حسن اخوند او د ترکمنستان ملي مشر قربانقلي بردي محمدوف حضور درلود.
د طالبانو لومړي وزیر حسن اخوند وويل چې «دې ورځې ته مو له ډېره وخته انتظار کړی او تر ستونزو او سختیو وروسته د دې سترې پروژې د پرانیستنې زمینه برابره شوې ده.»
د طالبانو د والي مرستیال حمدالله فطرت پر ایکس ټولنیزې شبکې ليکلي چې د دې ډلې لومړي وزير ويلي چې «د دې پروژې پرانیستنه د ترکمنستان د ملي رهبر او نورو مسوولینو د ښه نیت او عاقلانه سیاست څرګندونه کوي».
حسن اخوند ويلي چې «دا پروژې د افغانستان او پاکستان تر منځ دوستي نوره هم زیاتوي او د دواړو هیوادونو ملتونه به ډېره ګټه ترې واخلي».
د فطرت په وینا، په نننیو مراسمو کې د ترکمنستان ولسمشر سردار بردي محمدوف چې د ویډیو کانفرانس له لارې وصل و، وويل چې له افغانستان سره یې د هیواد دوستانه او د ورورولۍ اړیکې او ښه ګاونډیتوب مخ پر پراخېدو دی.
د طالبانو مرستیال ویاند ليکلي چې د ترکمنستان ملي مشر قربانقلي بردي محمدوف په خپلو خبرو کې ويلي چې «نن د دواړو هیوادونو لپاره یوه تاريخي ورځ ده او د دواړو هیوادونو په اړیکو کې نوې پاڼه خلاصېږي».
د پاکستان او هند د مشرانو نشتون
ټاپي د افغانستان له لارې له ترکمنستان څخه افغانستان او هند ته د ګاز د نللیکې انتقال دی.
دا پروژه په لومړي ځل د ۱۳۹۴ کال په قوس میاشت کې د ترکمنستان په خاوره کې او د ۱۳۹۶ د حوت میاشتې پر مهال د افغانستان، هند او ترکمنستان د مشرانو له لوري د افغانستان په هرات کې پرانیستل شوه البته په نننیو مراسمو کې د پاکستان او هند مشران نه وو.
د طالبانو ویاندویانو هم په نننیو مراسمو کې د پاکستان او هند د مشرانو نشتون ته اشاره نه ده کړې. په خپرو شویو انځورونو کې هم د هند او پاکستان چارواکي نه ليدل کېږي.
په هرات کې چې د ټاپي پروژې د پرانیستنې لپاره کوم تبلیغاتي بینرونه لګول شوي، په هغو کې هم یوازې د طالبانو او ترکمنستان بیرغونه چاپ شوي دي.
د اطلاعات روز ورځپاڼې خبریال د طالبانو د لومړي وزیر د اقتصادي مرستیال رسنیز دفتر ته پیغام پرېيښی، خو ځواب نه دی ورکړل شوی.
د ټاپي په اړه څومره پوهېږو؟
ټاپي د ترکمنستان له ګالکینشن ګازي میدان څخه افغانستان، پاکستان او هند ته د ګازي نللیکې انتقال دی چې ۵۶ انچه قطر لري او اوږدوالی یې یو زر او ۸۱۴ کیلومیټره دی.
ټاکل شوې ده چې دا نللیکه د افغانستان پر هرات، نیمروز او کندهار تېره شي او د پاکستان له کویټې او ملتان څخه په تېرېدو د هند په پنجاب کې فضیلکا سیمې ته ورسېږي. دا نللیکه په کال کې د ۳۳ میلیارد مکعبه ګاز د لېږلو ظرفیت لري.
د طالبانو د ویاند ذبیح الله مجاهد په وینا، نن د ترکمنستان له سرحداباد څخه تر هرات پورې د ټاپي د لومړي فاز د جوړولو کار پیل شو. نوموړي نه دې ويلي چې دا فاز به په څومره وخت کې او په څومره لګښت سره بشپړېږي.
د ټاپي پروژې ټول لګښت ۱۰ میلیارد ډالره ښوول کېږي. پخوا ویل کېدل چې دا پروژه د اسیا د پرمختيايي بانک (اي ډي بي) له لوري تمویلېږي، خو دې بانک د طالبانو تر واکمنېدو وروسته د ټاپي له تمویل څخه لاس اخیستی.
د طالبانو او ترکمنستان چارواکو د ټاپي د تمویل په اړه څه نه دې ويلي.
په لومړي ځل د ټاپي مطرح کېدل
د بي بي سي په وینا، د ۱۹۹۰ میلادي د لسیزې په پیل کې د طالبانو د لومړۍ واکمنۍ پر مهال د ټاپي پروژې لومړۍ طرحه د یونیکال ارجنټایني شرکت له لوري وړاندې شوه. یو څه وخت وروسته بریداس امريکايي شرکت را وړاندې شو او یونیکال شرکت یې له سیالۍ وایست.
ویل کېږي چې د طالبانو ډله هم د پاکستان د استخباراتي سازمان له لوري په همدې موخه را منځ ته شوه، خو طالبان دا موضوع ردوي.
د ۲۰۰۱ پر مهال د سپټمر د ۱۱ پېښې په را منځ ته کېدو سره د ټاپي پروژې پلي کېدل بند شول.
د طالبانو تر واکمنۍ لاندې د پروژې کار په داسې مهال کې بیرته پيلېږي چې له پاکستان سره د دې هیواد اړیکې خرابې شوې دي.
په ټاپي پروژه کې د افغانستان ونډه
د ټاپي پروژې له ۳۳ میلیارد متبر مکعب ګاز څخه په کلني ډول پنځه میلیارد مکعبه د افغانستان ونډه ده او ۲۸ میلیارد نور به د پاکستان او هند وي.
همدا راز ټاکل شوې چې افغانستان په کلنۍ توګه د دې پروژې له ټرانزیټ څخه تر ۴۰۰ میلیون ډالره ډېر عاید تر لاسه کړی.
د ټاپي پروژې په پلي کېدو سره به په زرګونو خلګو ته کاري زمینې هم برابرې شي.
د ټاپي فرعي پروژې
د طالبانو په وینا، نن د ټاپي تر څنګ د څو نورو پروژو کار هم پیل شوی دی.
د ذبیح الله مجاهد په وینا، په دې پروژو کې د برېښنا انتقال (ټاپ پروژه)، د سرحد اباد – هرات پر مسیر نوري فایبر غزول، د تورغونډۍ – صنور تر منځ د اورګاډي د پټلۍ جوړول، په شاتلیق سیمه کې د ګازو کمپریسور دستګاه جوړول او د تورغونډۍ د اورګاډي د پټلۍ پر کرښه معیاري او لوی هنګرونه جوړول.
د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد پر ایکس ليکلي چې د ټاپ پروژې لومړۍ مرحله چې په هرات کې د نور الجهاد د برېښنا سب سټیشن جوړول بشپړ شوي او افتتاح شوی دی.
ده زیاته کړې چې په سرحداباد بندر کې د ۱۷۶.۸ مترو په اوږدوالي د اورګاډي پټلۍ ګټې اخیستنې ته سپارل شوې.