رحمت الله ارشاد
نمایندگان افغانستان، پاکستان، چین و آمریکا در چهارمین دور نشست چهارجانبه در کابل در اعلامیه مشترک (4 حوت) اعلام کردند که دور اول گفت‌وگوهای رو در رو میان هیئت حکومت افغانستان و نمایندگان گروه‌های طالبان در هفته اول ماه مارچ در پاکستان برگزار خواهد شد. پاکستان، افغانستان، چین و آمریکا در نشست چهارجانبه ابراز امیدواری کردند که طالبان به طرح گفت‌وگوها در هفته‌ی اول ماه مارچ پاسخ مثبت خواهند داد.
به دنبال این اعلامیه، هفته گذشته وزارت امور خارجه پاکستان گفت که این کشور با همه شاخه‌های طالبان افغان و دیگر گروه‌های مسلح مخالف دولت افغانستان تماس گرفته تا آن‌ها را به شرکت در گفت‌وگوهای مستقیم صلح افغانستان ترغیب کند. سفارت افغانستان در پاکستان نیز ابراز امیدواری کرد که نمایندگان طالبان در این نشست اشتراک کنند و رییس جمهور غنی نیز از طالبان دعوت کرد که در گفت‌وگوهای صلح اشتراک کنند.
همزمان در اولین هفته‌ی ماه مارچ، سرتاج عزیز مشاور امنیت ملی پاکستان در واشنگتن پذیرفت که پاکستان به دلیل حضور رهبران طالبان در پاکستان، بر آن‌ها نفوذ دارد و به آن‌ها خدمات صحی ارائه می‌کنند.
اما اینک که هفته‌ی اول ماه مارچ رو به پایان است، گروه طالبان می‌گوید نماینده‌ای به مذاکرات رو در روی صلح با دولت افغانستان نمی‌فرستد. این گروه با انتشار خبرنامه‌ای اعلام کرده است تا زمانی که شرایطش پذیرفته نشود، مذاکرات به هیچ نتیجه‌ای نخواهد رسید. در این خبرنامه طالبان که از سوی ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی این گروه به رسانه‌ها فرستاده شده، آمده است: «همان‌گونه که در نشست پگواش گفته شد، تا زمانی که اشغال افغانستان پایان نیابد، فهرست سیاه برداشته نشود و زندانیان مظلوم رها نشوند، مذاکرات بی‌مفهوم و هدر دادن وقت است و نتیجه‌ای نخواهد داشت.» براساس این خبرنامه ملا اختر منصور، رهبر طالبان هیچ نماینده‌ای برای شرکت در مذاکرات مستقیم صلح با دولت افغانستان تعیین نکرده است.
در حالی که حکومت افغانستان امیدوار است که همکاری پاکستان در روند صلح و حمایت کشورهای منطقه و آمریکا و چین از گفت‌وگوهای صلح منجر به حضور نمایندگان طالبان درگفت‌وگوهای صلح شود، اعلامیه جدید طالبان نشان می‌دهد که این گروه هیچ اعتنایی به فیصله و دستور کار نشست چهارجانبه نکرده و هنوز برای اشتراک در گروه صلح آماده نیست.
طالبان با انتشار این اعلامیه قبل از این‌که هفته اول ماه مارچ به پایانش برسد، گره تازه بر بحران ناتمام صلح و جنگ در افغانستان بستند و خوش‌بینی و امیدواری حکومت افغانستان به گفت‌وگوهای صلح را با تردید‌های جدی مواجه کردند. در حالی که حکومت افغانستان امیدوار به کسب نتیجه از نشست چهارجانبه و فیصله این نشست است و پاکستان نیز پس از سال‌ها انکار از روابط با طالبان اکنون گفته‌اند که بر رهبران گروه طالبان نفوذ دارند، واکنش طالبان به این‌که در گفت‌وگوهای صلح نماینده‌ی ندارند و نمی‌خواهند در این نشست اشتراک کنند، تلاش‌های چند ماه گذشته حکومت را با پرسش‌های جدی مواجه کرده است. این واکنش از جانب دیگر تردید‌هایی را در مورد گفته‌های مقامات افغانستان و پاکستان نیز به‌وجود آورده است.
آیا نفوذ پاکستان بر طالبان یک بازی است؟
در حالی که پاکستان پذیرفته است که رهبری طالبان تحت نفوذ آن‌هاست، طالبان با وجود توافق، درخواست و حمایت پاکستان از نشست رو در رو میان نمایندگان حکومت افغانستان و گروه‌های طالبان؛ اشتراک در نشستی که قرار است در پاکستان برگزار شود، را رد کرده و تأکید کرده که هیچ نماینده‌ای از جانب ملا اخترمحمد منصور در نشست رو در رو با حکومت افغانستان اشتراک نخواهد کرد. این پیام طالبان با وجود درخواست و حمایت طالبان بیان‌گر این است که یا طالبان شاخه ملا اختر منصور با پاکستان رابطه‌ی ندارند که با توجه به چند سال گذشته بعید به نظر می‌رسد چنین امری ممکن باشد. طالبان با پاکستان رابطه داشته‌اند/ دارند. جنگ چند سال گذشته طالبان با حمایت پاکستان دوام یافته است و پاکستان از این گروه حمایت نظامی و مالی کرده است.
اگر چنین نباشد، اعلامیه‌ی جدید طالبان بیان‌گر این است که طالبان و پاکستان پنهانی نقشه‌ی مشترکی با تلاش‌های صلح خواهانه حکومت افغانستان دارند و این اعلامیه به تأسی از این دیدگاه و طرح بازی مشترک، منتشر شده است. حقیقت جنگ چند سال گذشته افغانستان نشان می‌دهد که پاکستان به آسانی دست از حمایت طالبان و تمویل جنگ در افغانستان بر نخواهد داشت. پاکستان هم‌چنان‌که مشغول گفت‌وگوهای صلح و برگزاری نشست با نمایندگان حکومت افغانستان، چین و آمریکاست، در پی تقویت جبهات جنگ طالبان در افغانستان نیز میباشد.
از این منظر، تلاش بی‌وقفه‌ی حکومت افغانستان برای صلح و حملات پیگیرانه طالبان بر مواضع نیروهای دولتی در ولایات مختلف کشور، به پاکستان و طالبان این امکان را فراهم می‌کند که شرط‌های سنگینی برای حاضر شدن در گفت‌وگوهای صلح بگذارند. این شرط‌ها چنان که طالبان می‌گویند، برای حکومت افغانستان قابل پذیرش نیست. طالبان خواهان ایجاد حکومت موقت، بیرون شدن نیروهای خارجی و تطبیق شریعت اسلامی اند. پذیرش حکومت موقت، پایان کار حکومت وحدت ملی است. بیرون شدن نیروهای خارجی غیرعملی است و برگشتن به مجموعه نهادهای امر به معروف و نهی از منکر که طالبان در پی آنند، فشار افکار عمومی بر حکومت وحدت ملی را افزایش می‌دهد. از این لحاظ شرط‌های طالبان پذیرفتنی و عملی نیست.
اما با این وجود، بازی چندگانه پاکستان با جنگ و صلح و صدور هدایت و دستور به طالبان به پاکستان این امکان را می‌دهد که گفت‌وگوها را مرحله به مرحله به نفع خود و گروه طالبان به عنوان متحد و نماینده شان در ساختار قدرت افغانستان بکشاند. این بازی ممکن است با این اعلامیه شروع شود و پس از این مخالفت، پاکستانی‌ها برای طالبان درخواست بدهند که طالبان در قدرت سهیم شوند. این‌گونه بخش‌های از افغانستان به طالبان واگذار شود.
تقسیم طالبان به گروه‌های مختلف؛ یک تیر و دو نشان
آن‌گونه که افغانستان و پاکستان اعلام کرده‌اند، طالبان به گروه‌هایی از طالبان تقسیم شده‌اند و پس از این یک گروه «طالبان» نیستند. اگر طالبان به گروه‌های مختلفی تقسیم شده باشند، بدون شک در درون گروه‌های طالبان نیز نوعی از نافرمانی و سرپیچی در حال رقم خوردن است. این سرپیچی می‌تواند اختلاف نظر میان نیروهای جنگی طالبان و رهبران دینی و سیاسی این گروه‌ها باشند. تقسیم «طالبان» به «گروه‌های طالبان» به پاکستان این امکان را می‌دهد که از یک طرف بازی دوگانه‌ی با حکومت افغانستان انجام بدهد و از جانب دیگر طالبان را نیز آن‌گونه که می‌خواهد در بازی سیاسی صلح به مصرف برساند.
در حالی که حکومت افغانستان خوش‌بین به اشتراک رهبران طالبان در نشست‌های رو در رو است، امکان این‌که پاکستان نمایندگان سفارشی را با حکومت افغانستان پای میز مذاکره بکشاند، فراوان است. این نمایندگان شامل کسانی خواهند شد که اکنون در اعلامیه‌ی رسمی نشست‌های چهارجانبه به نام گروه‌های طالبان یادآوری شده‌اند. پاکستان با کاراندازی این ترم «گروه‌های طالبان» این امکان را به‌دست آورده است که افرادی را از میان هواداران و یا اعضای طالبان وارد گفت‌وگوهای رو در رو با حکومت افغانستان کند. حضور این افراد در نشست‌های رو در رو منجر به کسب امتیاز به شاخه‌هایی از گروه طالبان یا افرادی از گروه طالبان در ساختار قدرت خواهد شد و زمینه ساز حضور طالبان درقدرت و حکومت.
از جانب دیگر، این ترم به پاکستان این امکان را می‌دهد که افراد کلیدی و تأثیر گذار از رهبران طالبان را تا مدت نامعلوم یا گام بعدی که پاکستان در نظر دارد، از گفت‌وگوها دور نگه دارد. چنین رویارویی با گفت‌وگوهای صلح به پاکستان امکان می‌دهد که امتیاز صلح را بگیرد و میدان جنگ را هم‌چنان خونین‌تر کند. بخشی از نیروهای طالبان وابسته به پاکستان از طریق گفت‌وگوها وارد ساختار قدرت شود و بخشی از رهبران تأثیرگذار طالبان هم‌چنان بر طبل جنگ بکوبد و نیروی نظامی طالبان را مدیریت و حفظ کنند.
اگر بخشی از طالبان هم‌چنان در جبهات علیه حکومت افغانستان بجنگند و بخشی دیگری در گفت‌وگوهای صلح حاضر شوند، بدون شک پاکستانی‌ها هم‌چنان پشت جبهات جنگ طالبان علیه حکومت افغانستان پنهان شده‌اند و هنوز در پی آن نیستند که خشونت در افغانستان پایان یابد و گفت‌وگوهای صلح منجر به تأمین امنیت در افغانستان شود.
در این صورت، پاکستانی‌ها هم‌چنان که از مجرای رسمی در پی صلح میان حکومت افغانستان و بخش‌هایی از گروه‌های طالبان اند، پنهانی در پی حفظ نیروی جنگی طالبان در افغانستان خواهند بود.
از این رو، اعلامیه جدید طالبان در واکنش به اعلامیه گروه هماهنگی چهارجانبه، تلاش‌های صلح را پیچیده‌تر کرده است و شبهات زیادی ایجاد شده است که پاکستان هنوز هم در پی همکاری صادقانه با حکومت افغانستان برای تأمین صلح در افغانستان نیست. اعلامیه اخیر طالبان نشان می‌دهد که حتا اگر اولین دور نشست‌های رو در رو میان طالبان و نمایندگان حکومت افغانستان در پاکستان برگزار شود، بخش‌هایی از طالبان عملاً در صلح اشتراک ندارند و تا برآورده شدن شرط‌های شان علیه حکومت و متحدانش خواهند جنگید.