رییس‌جمهور پاکستان، ممنون‌حسین، پس از ملاقات با نمایندگانی از اتحادیه‌ی کشورهای جنوب‌شرق آسیا (آسهآن) (مالزی، اندونزی، ویتنام، فیلپین، برونئی، و میانمار) در تاریخ 19 اپریل، تمایل خود را برای تقویت روابط خود با آسهآن ابراز کرد. او به‌طور خاص بر قصد پاکستان برای پیگیری مشارکت کامل با این سازمان به هدف تقویت روابط سیاسی، اقتصادی، و تجاری با کشورهای عضو آ.سه.آن تأکید کرد. او اذعان کرد که تجارت پاکستان با آ.سه.آن در سطحی پایین‌تر از پتانسیل خود قرار دارد.
آسهآن حوزه‌یی قابل‌اطمینان و امیدوارکننده برای سرمایه‌گذاری، تجارت و برقراری روابط است. از نظر پتانسیل تجاری، آسهآن هفتمین منطقه‌ی تجاری بزرگ در جهان است. کل تولید ناخالص داخلی ده کشور عضو آسهآن بیش از 2.4 میلیارد دالر است. این حوزه، مرکزی برای تجارت منطقه‌ای و فعالیت‌های تولیدی بوده و اکنون درحال ظهور به‌عنوان یکی از بازارهای مصرف با سریع‌ترین نرخ رشد در جهان است. درحالی‌که این منطقه برای تعمیق روابط خود و به‌دست‌آوردن سهمی بیشتر در بازارهای جهانی تلاش می‌کند، جایگاه آن درحال صعود است. بنابراین، برای پاکستان، این مسأله امر حیاتی است تا درک درستی از آسهآن و پتانسیل موجود داشته باشد.
کشورهای دیگر از مدت‌ها قبل آغاز به کار در این زمینه کرده بودند. از لحاظ تاریخی، ژاپن نقش عمده‌یی در بهبود وضعیت اقتصادی آسهآن ایفا کرده است. اکنون، چین درحال پیشرفت است، و پیشنهاد ساخت جاده‌ی ابریشم جدید قرن 21 را ازطریق آسیای جنوب شرقی تحت عنوان ابتکار «یک کمربند-یک جاده» مطرح کرده است. درعین‌حال، هند نیز در قالب سیاست جدید نخست‌وزیر نارندرا مودی به دنبال اهداف خود در منطقه است. این طرح بدون شک بازده پرفایده‌یی خواهد داشت. تجارت هند با آسهآن، شمال‌شرق آسیا، و کشورهای اقیانوسیه، 200 میلیارد دالر ارزش دارد.
تمایل پاکستان به افزایش روابطش با آسهآن، همان‌گونه که توسط رییس‌جمهور ممنون‌حسین بیان شد، اقدامی مثبت است، اما مسأله این است که این روابط «چگونه» قرار است تقویت شود. با نگاهی به تجارت پاکستان و روابط دیپلماتیک آن با کشورهای شرق آسیا، می‌توان دید که ضعف‌ها و محدودیت‌های فراوانی بر سر راه وجود دارد.
پاکستان روابط ضعیفی با کشورهای منطقه دارد، به‌گونه‌یی که فضای اقتصادی قابل‌توجهی برای آسهآن به‌وجود نمی‌آورد. روابط هند با آسهآن قدرتمند است، اما پاکستان چند گام عقب‌تر قرار دارد. علی‌رغم استراتژی «چشم‌انداز شرق آسیا» که در سال 2004 با هدف فعال‌سازی روابط اقتصادی با کشورهای آسهآن به‌علاوه‌ی سه ابداع شده بود، تعاملات پاکستان دررابطه با توافقات بنیادین هنوز به مرحله‌ی رضایت‌بخش افزایش نیافته است، بلکه پاکستان از سایر کشورها عقب مانده است.
از دهه‌ی 1990، رهبران پاکستان وعده‌های متعددی را مطرح کرده‌اند که تجارت پاکستان با آسهآن را به مرحله‌ی جدیدی خواهند رساند اما هیچ‌گونه اقدام مشخصی در این زمینه اتخاذ نشده است و هیچ‌گونه سیاست‌گذاری خاصی نیز به اجرا درنیامده است. پاکستان در لفاظی قوی است، اما کلمات هرگز به مرحله‌ی عمل و سیاست‌گذاری نرسیده است. تجارت پاکستان با شرق آسیا (به‌طورخاص با آسهآن)، به‌جز با چین، سال‌های زیادی است که تنها رشد متوسطی داشته است.
در سال 2013، پاکستان تجارت دوجانبه‌ی 6.6 میلیارد دالری با آسهآن، 1.9 میلیارد دالر با ژاپن، و 1.3 میلیارد دالر با کره‌ی جنوبی انجام داد. در همان زمان، تجارت با استرالیا و نیوزلند، به ترتیب تنها در حد 619 میلیون دالر و 112 میلیون دالر بود. باتوجه به این‌که تجارت هند با کشورهای منطقه بیش از 200 میلیارد دالر بوده است، پاکستان نیاز دارد تا بازی‌های تجاری خود را چند مرحله جلوتر ببرد. به‌طور مشابه، سرمایه‌گذاری پاکستان با حوزه‌ی آسهآن نیز نسبتاً اندک است. پاکستان در سال 2014 تنها 81 میلیون دالر در سرمایه‌گذاری از آسهآن دریافت کرد.
دیپلماسی پاکستان با کشورهای شرق آسیا نیز به‌طور مشابه معیوب هستند. تلاش برای به‌دست‌آوردن مشارکت کامل با آسهآن، یک داستان قدیمی است که پاکستان بارها با صدای بلند جار زده است، اما هرگز تحقق نیافته است. در طی چند سال گذشته، هیچ ملاقات سطح بالایی از سوی پاکستان به آسهآن یا شمال‌شرقی آسیا (به استثنای چین) وجود نداشته است. اسلام‌آباد عملاً کره‌ی جنوبی، ژاپن و استرالیا را نادیده گرفته است.
نخست‌وزیر نواز شریف، پس از به دست گرفتن قدرت در سال 2013، 65 ملاقات خارجی به 28 کشور انجام داده است اما هیچ‌کدام بازدیدهای او از کشورهای شرق آسیا نبوده است (باز هم به استثنای چین). اگر این روند ادامه داشته باشد، شرق آسیا تنها منطقه‌یی دوردست در سیاست خارجی پاکستان خواهد بود و طرح «چشم‌انداز شرق آسیا» شکست خواهد خورد.
امروز، سیاست چشم‌انداز شرق آسیا به طرحی نامناسب، فراموش‌شده و بی‌نتیجه تبدیل شده است. پاکستان قادر نبوده است تا از معجزه‌ی آسهآن سود ببرد. این روند باید به‌سرعت معکوس شود.
در چارچوب طرح گذرگاه اقتصادی چین و پاکستان، فضای کافی برای همکاری به‌وجود آمده است. تعدادی از اعضای آسهآن درخواست مشارکت در این طرح را مطرح کرده‌اند، اما مشارکت آن‌ها تاکنون نامشخص است. طرح گذرگاه اقتصادی چین و پاکستان به‌شکل مؤثری امکان توسعه نخواهد داشت اگر آسهآن تمایل نداشته باشد به‌عنوان یک قطب منطقه‌ای عمل کند؛ بندر گوادر پاکستان ازطریق طرح دریایی برای اتصال بندرهای منطقه به آسیای جنوب شرقی منتقل نخواهد شد. بااین‌حال، پاکستان هیچ‌کدام از این ملاحظات را در نظر نگرفته است و برهمین‌اساس، تمرکز اصلی آن بر روابط جاده‌یی با چین و آسیای مرکزی قرار دارد. درعین‌حال، سیاست هند در تقابل با طرح جاده‌ی ابریشم دریایی چین قرار گرفته است و شکلی نیست که بر طرح گذرگاه اقتصادی چین و پاکستان نیز تأثیرگذار خواهد بود. پاکستان برای بهره‌برداری از مزایای جاده‌ی ابریشم چین، باید در جنوب‌شرق آسیا فعال باشد. +
دیپلمات/ احمد رشید ملک
ترجمه: معصومه عرفانی