در روزگاری که برگزاری محافل پر زرق‌وبرق عروسی، حرف اول را می‌زند، رفتن زیر سقف مشترک زندگی برای زوج‌های که نمی‌خواهند تن به مراسم‌های پرهزینه دهند، حکایت «خلاف جهت شنا کردن» را دارد.
فرهنگ غالب در افغانستان برگزاری محافل عروسی در سالن‌های مجلل و با هزینه‌های هنگفت مالی است. پیچیدن در این گیرو‌دار، دارا و فقیر و یا شهر و روستا نمی‌شناسد. همه در یک چیز مشترک‌اند؛ برگزاری محافل پر زرق‌وبرق که گاهی جنبه رقابت میان خانواده‌ها را به خود می‌گیرد.
این مشکل در افغانستان تا جایی ریشه‌دار است که دولت بارها دست به کار شده تا جلو هزینه‌های هنگفت مالی را بگیرند. در آخرین اقدام سه سال قبل حکومت قانون «برگزاری مراسم عروسی» را نافذ کرد که یکی از اهداف آن جلوگیری از هزینه‌های گزاف در مراسم عروسی بود. اما در عمل موفق نشده است.
اخیرا شماری از زوج‌های جوان در افغانستان در تلاش الگوی تازه برای رفتن زیر سقف متشرک زندگی است. آن‌ها به خرج‌های گزاف مرسوم در جامعه پشت پا زده و با توجه به وضعیت نابه‌سامان اقتصادی، بی‌تکلف به‌سوی زندگی مشترک قدم گذاشته‌اند.
به دنبال الگوی تازه
شمایل حسنی و ذکی عالمی، یکی از زوج‌هایی است که برای عروسی‌شان پول هنگفت هزینه نکرده است. این زوج حدود 20 روز پیش، ساده و بی‌تکلف زندگی مشترک‌شان را آغاز کردند. شمایل حسنی با انتشار عکس از مراسم ازدواج‌شان در فیس‌بوک خود نوشته است: «ما متفاوت‌تر عروسی کردیم. مصرف حداقل هشت‌صدهزار افغانی و حداکثر یک میلیون و پنج‌صدهزار افغانی را خلاصه کردیم به یک کیک.» شمایل میگوید، باید همه از مصرف گزاف جلوگیری کنند.
این زوج جوان می‌گویند که به‌جای هزینه‌های بی‌جا، تصمیم دارند که برای بهترشدن زندگی تازه‌تشکیل‌شان سرمایه‌گذاری کنند.
ذکی میگوید: «ما محفل و مراسم نگرفتیم، نه به‌دلیل [هراس از] کرونا یا این‌که نمی‌توانستیم. نگرفتیم چون نمی‌خواستیم. هدف ما مبارزه با سنت‌های ناپسند و عنعنات کمرشکن ازدواج در کشور بود و است.» این زوج در جمع مختصر خانوادگی مراسم عقد‌شان را برگزار و شیرازه زندگی مشترک‌شان را تنها با قطع کردن کیک بستند.
چنین اقدامی در افغانستان یک امر معمول نیست و برای بسیاری شنا کردن در جهت مخالف آب است. اولین مخالفان این سنت‌شکنی خانواده‌ها هستند. شمایل و ذکی نیز پس از این که تصمیم‌شان را با خانواده‌ها در میان گذاشتند، با مخالفت مواجه شدند. ذکی میگوید: «هر خانواده‌ا‌ی دوست دارد که دختر یا پسرشان با برگزاری محفل مجلل و پرشکوه و دعوت دوستان و خویشاوندان عروسی کند، این خواسته‌ی تمام خانواده‌ها است. خانواده‌ی ما دو نفر هم از این امر مستثنا نیستند.»
اما ذکی معتقد است که برای نه‌گفتن به سنت‌های نادرست باید محکم ایستاد: «مخالفت و دلخوری زیاد بود و حالا هم است، اما ما با دلایل و استدلال‌هایی که داشتیم شماری را قناعت داده‌ایم و اما شماری حتا خانواده‌های ما هنوز از عملکرد و تصمیم ما دل‌خورند.»
قانون در برابر سنت
ازدواج در افغانستان پرهزینه است. طبق رسم معمول در زمان عروسی، خانواده‌ی عروس پولی زیادی را به نام‌های مختلف از خانواده‌ی داماد می‌گیرند.
براساس قانون برگزاری مراسم ازدواج که سه سال قبل در افغانستان نافذ شد، خانواده عروس اجازه ندارند به مناسبت عروسی، هزینه‌های زیر نام‌های «طویانه، شیربها، ولور، قلین، گله، پیشکش، جهیزیه و امثال آن»را به‌صورت اجبار بر خانواده داماد تحمیل کند.
اما با گذشت بیش ازسه سال، این قانون هیچ‌گاهی در عمل حریف سنت دیرپای برگزاری محافل پر زرق‌وبرق در افغانستان نشده است. خانواده‌ها به‌ویژه خانواده‌ی عروس در کنار اخذ پول تحت نام طویانه، به برگزاری عروسی‌های مجلل نیز پافشاری می‌کنند و آن‌را حتا در بعضی موارد شرط اصلی ازدواج می‌گذارند.
«دلخوری زیاد است»
ذکی که هیچ یکی از این رسم‌ها را انجام نداده است، میگوید: «دلخوری زیاد است. به ما می‌گفتند که عروسی و نان مردم را خورده‌ایم، باید عروسی و نان‌شان را پس می‌دادیم. اما تا کی باید این گونه باشد؟»
شمایل نیز اضافه می‌کند: «اگر مردم را کم نان بدهیم هم دشنام می‌شنویم، اگر زیاد بدهیم هم دشنام می‌شنویم. خلاصه کسی از مصارف ما راضی نمی‌شود. همان‌طور که از دیگران نیز تا کنون راضی نشده‌اند.»
ذکی باشنده‌ی ولایت میدان‌وردک و عضو خانواده‌ی هشت نفری است. شمایل نیز در ولسوالی شهرستان دایکندی متولد شده و کوچک‌ترین عضو خانواده‌ی هفت نفره‌اش است. ذکی صاحب یک کار و بار کوچک در کابل و شمایل نیز کارمند دولت است. این زوج جوان در کنار کار و فعالیت‌های شخصی، فعال اجتماعی‌اند و هر دو برای از بین بردن تبعیض و ناهنجاری‌های اجتماعی مبارزه می‌کنند
اولین دیدار این زوج در یک فعالیت مدنی به ازدواج و سرنوشت مشترک انجامید. به گفته شمایل با این که خانواده‌های دو طرف بسیار زود به این ازدواج رضایت دادند، اما به‌شدت مخالف نحوه و نوع برگزاری مراسم نامزدی و عروسی ساده بودند: «چه خوب است به‌جای مصرف‌های بی‌جا، با دل خوش پول‌مان را به جایی مصرف کنیم که سودی برای ما و جامعه‌ی ما داشته باشد و وضعیت زندگی ما بهبود پیدا کند.»
این در حالی است که به تازگی بانک جهانی از بدتر شدن اوضاع اقتصادی افغانستان و رشد میزان فقر در کشور هشدار داده است. بانک جهانی گفته است در سال 2020 میزان فقر در افغانستان به 72 درصد خواهد رسید.
شمایل میگوید در چنین وضعیت، رسالت هر جوان افغان است که برای بهترشدن وضعیت زندگی حداقل خودش تلاش کند: «هیچ وقت وضعیت زندگی عموم به یکبارگی تغییر نمی‌کند. هر فرد باید تلاش کند که حداقل خودش را از فقر نجات دهد و سرمایه‌گذاری و کار خلق کند.»
این زوج تنها نیستند که با برداشتن چنین قدمی معادلات و محاسبات مرسوم در قاعده‌ی ازدواج در افغانستان را به دل‌خواه خودشان تغییر داده‌اند. پیش از این چندین زوج دیگر نیز به‌جای برگزاری جشن مجلل، هزینه مراسم عروسی‌شان را به کارگران روزمزد کمک کرده و بدون هیچ مراسمی به‌سوی زندگی مشترک قدم گذاشتند.
خاطره و مهدی، سمیرا و نسیم از دیگر زوج‌هایی‌اند که اخیرا و با گسترش ویروس کرونا، از برگزارکردن مراسم ازدواج مجلل صرف نظر کردند. آنان مقداری از هزینه‌ی ازدواج‌شان را به کارگران روزمزد که در پی شیوع کرونا در کشور آسیب دیده بودند،کمک کردند.
مهدی و خاطره که دانشجویند می‌گویند مراسم مجلل برگزار نکردند به این دلیل که بتوانند از مصارف بی‌جا جلوگیری و کمک به افرادی کنند که مستحق‌اند.
سمیرا و نسیم می‌گویند که آنان به‌عنوان جوانا تحصیل‌کرده، عروسی برگزار نکردند تا ادامه‌دهنده‌ی یک روش نامناسب نباشند و بی‌جا هزینه نکنند. این جوانان به این باور‌ند که با این کارشان به رسم‌های معمول و هزینه‌بر ازدواج در افغانستان نه گفته و آن را به چالش کشیده‌اند.