عبدالواحد حیدری و لطف‌علی سلطانی
حوالی شامگاه دیروز (یک‌شنبه، ۱۲ اسد) مهاجمان مسلح یک موتر بمب‌گذاری‌شده را در مقابل دروازه‌‌‌‌ی زندان جلال آباد، مرکز ولایت ننگرهار منفجر کردند. پس از آن مهاجمان مسلح با محافظان زندان درگیر شدند. شماری از مهاجمان به زندان نفوذ کردند و شماری دیگری در یک ساختمان نزدیک به زندان مستقر شده و به تیراندازی پرداختند.
درگیری‌‌‌‌ها میان نیروهای امنیتی و مهاجمان مسلح در زندان ننگرهار بعد از حدود 23 ساعت (ساعت 5:30 عصر امروز، دوشنبه، 13 اسد) پایان یافت.
وزارت دفاع ملی در بیانیه‌‌‌‌ای اعلام کرده است که «نیروهای ملی دفاعی و امنیتی ساختمان را که تروریستان در آن جابجا شده بودند و همچنان زندان ولایت ننگرهار از وجود تروریستان پاکسازی کردند.»
در بیانیهی وزارت دفاع همچنان آمده است که در عملیات پاکسازی تمام 10 مهاجم مسلح و دو تن از نیروهای امنیتی کشته و «۵ زندانی توسط تروریستان کشته و ۶ زندانی دیگر زخمی شدند.»
در همین حال، عطاالله خوگیانی، سخن‌گوی والی ننگرهار به اطلاعات روز میگوید که در این حمله 11 مهاجم مسلح از پا درآمده، 25 تن به‌شمول افراد ملکی، نیروهای امنیتی و زندانیان کشته و 48 تن دیگر زخم برداشتند.
سخن‌گوی والی ننگرهار میگوید که در جریان این حمله 1793 زندانی در این زندان نگهداری می‌شدند که از آن جمله، 1025 زندانی در زمان فرار از زندان توسط نیروهای امنیتی دستگیر شدند، 430 زندانی دیگر که در داخل زندان گیر مانده بودند نجات داده شدهاند، شماری از آن‌ها کشته و زخمی و شماری دیگری هم ناپدید شدهاند.
در بیانیهی وزارت دفاع دلیل به درازا کشیده‌شدن عملیات پاکسازی «حفظ جان و مال مردم» عنوان شده است و همچنان آمده است که نیروهای امنیتی 40 خانواده را از ساختمانی که در آن مهاجمان مسلح مستقر شده بودند، نجات دادند.
گروه طالبان هرگونه دست‌داشتن در این حمله را رد کرده است، اما گروه داعش مسئولیت این حمله را به عهده گرفته است. گروه داعش این حمله‌ی خود را یک روز پس از کشته‌شدن ضیاءالرحمن مشهور به اسدالله اورکزی، مسئول عمومی استخبارات شاخه خراسان این گروه، راه‌اندازی کرده بود.
این مسئول گروه داعش دو روز قبل (شنبه، 11 اسد) در نتیجه‌ی عملیات نیروهای ویژه‌ی امنیت ملی کشور در شهر جلال آباد کشته شد. اسدالله اورکزی باشنده‌ی اصلی منطقه‌ی «اخیل اورکزی اجنسی» پاکستان و مسئول «حملات خون‌بار» به اجتماع‌ها و گردهمایی‌ها بوده است.
این حمله تلافی جویانه بوده است؟
این حمله را شاخه خراسان دولت اسلامی یا داعش در افغانستان به عهده گرفته است. برای نخسیتن بار در افغانستان داعش از ننگرهار سر برآرود. این گروه در ننگرهار لانه‌های امن و مراکز تعلیمی نظامی ساخت. از زمان ظهور گروه داعش در افغانستان تا کنون این پیچیده‌ترین حمله‌ای بوده که این گروه انجام داده است.
این حمله در حالی انجام شد که چندی قبل مسئول استخبارات داعش در ننگرهار کشته شد. آگاهان نظامی معتقدند که حمله بر زندان ننگرهار یک حرکت تلافی‌جویانه از طرف داعش است. عتیق‌الله امرخیل، آگاه امور نظامی میگوید که این حمله در پاسخ به کشته‌شدن اسدالله اورکزی، مسئول استخبارات شاخه خراسان گروه داعش، انجام شده است.
نیویورک تایمز به نقل از یک مقام بلندپایه افغان نوشته است که حدود 1500 تن از افرادی که در زندان ننگرهار محبوس هستند، از اعضای وفادار به گروه داعش است و بقیه ترکیبی از طالبان و مجرمان دیگرند.
عتیق‌الله امرخیل معتقد است که هدف دیگر این حمله، رهایی زندانیان گروه داعش بوده است: «هدف آنان این بود که زندانیان خود را از زندان آزاد کنند.»
به اعتقاد آگاهان نظامی، دلیل این‌که چنین حمله‌ی پیچیده انجام شود، غفلت و کارشکنی نیروهای استخباراتی و کشفی کشور است. به باور آنان مسئولان امنیتی و استخباراتی کشور به این دلیل که طالبان آتش‌بس کرده، از حملات احتمالی گروه‌های تروریستی دیگر غافل شدهاند.
اسدالله ندیم، کارشناس امور نظامی در صحبت با روزنامه اطلاعات روز میگوید که دلیل عمده که این حمله بیش از 20 ساعت به درازا کشیده، غفلت مسئولان امنیتی و استخباراتی دولت افغانستان است. به گفته‌ی او زندان‌ها در تمام دنیا از جاهایی است که در آن تدابیر شدید و خاص امنیتی اتخاذ می‌شود، اما این حمله نشان داد که در افغانستان از زندان‌ها آن‌طور که باید محافظت نمی‌شود و نیروهای استخباراتی و کشفی در مهار چنین حملات ناکام بوده‌اند.
عتیق‌الله امرخیل، نیز میگوید غفلت نیروهای کشفی و استخباراتی باعث شده است که این حمله انجام شود: «نیروهای کشفی و استخباراتی کشور با این خیال که طالبان آتش‌بس کرده است، گروه‌های تروریستی دیگر را از یاد بردند. اگر همچنان خواب‌برده و غافل باشند گروه‌های تروریستی حملات پیچیده‌تری را انجام خواهند داد.»
از سوی دیگر این حمله در حالی انجام شده است که هنوز زمان آتش‌بس میان گروه طالبان و دولت افغانستان تمام نشده بود. همچنان طالبان اعلام کرد که آماده است پس از عید گفت‌وگوهای بین‌الافغانی را آغاز کند.
به باور اسدالله ندیم، یکی از دلایل حمله به زندان ننگرهار می‌تواند مختل‌کردن روند جاری صلح باشد. به اعتقاد او افغانستان میدان جنگ نیابتی است و طبعا شماری از کشورهای همسایه و منطقه نمی‌خواهد که روند صلح در افغانستان به نتیجه برسد: «پروسه صلح در مرحله‌ای رسیده است که ممکن به نفع یک رقیب تمام شود، بنابراین آن کشور دست روی دست نمی‌نشیند و با استفاده از نیروهای نیابتی‌اش این پروسه را مختل می‌کنند. یک استخبارات قدرتمند در این حمله دست دارد. به‌نظر من حمله پیچیده نیست. وضعیت پیچیده است.» او به کشوری مشخص اشاره نمی‌کند.
آقای ندیم همچنان معتقد است که استخبارات منطقه برای پیش‌برد جنگ نیابتی خود حتا از مقام‌های دولت افغانستان سربازگیری کرده و با تطمیع آنان زمینه‌ی انجام چنین حملات پیچیده را فراهم می‌کند: «در دولت افغانستان مهره‌های سر قدرت هستند که در واقع برای استخبارات منطقه کار می‌کنند.»
قبل از این طالبان بارها چنین حملات را طرح و راه‌اندازی کرده‌اند. حدود یک ماه قبل مهاجمان طالب با استفاده از روش انفجار موتربمب و سپس یورش به داخل، ریاست امنیت ملی سمنگان را هدف قرار دادند. آن حمله ۱۱ کشته و ۶۳ زخمی بر جای گذاشت که 10 تن کشته‌ها نیروهای امنیت ملی بودند و یک تن آنان یک زن غیرنظامی.
واکنش‌ها به این حمله
حکومت افغانستان هرچند به گونه‌ی صریح این حمله را کار طالبان نمی‌داند، ولی تلویحا میگوید که طالبان به‌نحوی در این حمله دست دارد. صدیق صدیقی، سخن‌گوی ریاست‌جمهوری افغانستان امروز در یک کنفرانس خبری هرچند به گونه‌ی مستقیم به دخالت طالبان در این حمله اشاره نکرد ولی گفت که طالبان باعث شده است که زمینه‌ی فعالیت گروه‌های تروریستی دیگر در افغانستان فراهم شود.
اما در اعلامیه‌ی ارگ ریاست‌جمهوری که در واکنش به این حمله منتشر شده از گروه خاصی به‌عنوان عامل این حمله یاد نشده است. در این اعلامیه، حمله بر زندان ننگرهار جنایت ضدبشری خوانده شده است. در اعلامیه به نقل از رییس‌جمهور غنی آمده است که «تروریستان با انجام چنین حملات نمی‌توانند عزم و اراده‌ی مردم ما را برای برقراری صلح و ثبات تضعیف کند».
عبدالله عبدالله، رییس شورای عالی مصالحه ملی این حمله را تقبیح کرده و گفته است که این حملات نمی‌توانند توجه ما را نسبت به پروسه صلح کم کند.
سفارت بریتانیا در کابل این حمله را غیر قابل قبول خوانده است. این سفارت به نقل از ایان کولارد، معاون سفارت بریتانیا در کابل نوشته که این رویداد از آن‌رو بیش‌تر غم‌انگیز است که در ایام عید و در زمانی که مردم کنار فامیل عید را تجلیل می‌کنند روی داده است.
اتحادیه اروپا در افغانستان در واکنش به این حمله گفته است که حمله جلال‌آباد نشان‌گر الزام آغاز مذاکرات صلح، آتش‌بس طولانی‌مدت و اتحاد در برابر خشونت است.