عصمت‌الله سروش و عبدالواحد حیدری
کمیته‌های پنجاه‌گانه لویهجرگه مشورتی صلح با ارائه گزارش‌های کاری خود در روز نخست و دوم جرگه به رهایی 400 زندانی طالبان مشوره دادند. رؤسای 33 کمیته در روز جمعه و 17 کمیته در روز شنبه نتایج صحبت‌ها و بحث‌های اعضای کمیته‌ها در تالار لویهجرگه ارائه کردند که نشان میداد اکثر اعضای جرگه موافق رهایی زندانیان طالبان‌اند تا مانع از سر راه آغاز مذاکرات بین‌الافغانی برداشته شود.
آنچه از قبل تصور میشد، سخنان رییس‌جمهور و رییس لویهجرگه مشورتی در روز نخست لویهجرگه و نحوه طرح سوال‌ها نشان میداد، اعضای لویهجرگه به رهایی زندانیان موافقت خواهند کرد که چنین شد. البته موافقت بیش‌تر کمیته‌های جرگه مشروط به این است که زندانیان طالبان با ضمانت‌های ملی و بین‌المللی آزاد شوند، تا آنان دوباره به جنگ برنگردند و صلح پایدار در افغانستان تأمین شود.
عبدالله عبدالله، رییس شورای عالی مصالحه ملی و رییس لویهجرگه مشورتی صلح چاشت روز شنبه پس از ختم ارائه گزارش‌های کمیته‌ها گفت که نظریات بیش‌تر کمیته‌ها با توجه به شرایط و اوضاع کشور باهم نزدیک و مشابه است و اکثر آنان به این نظرند که 400 زندانی طالبان برای بر‌طرف‌شدن موانع آغاز مذاکرات بین‌الافغانی آزاد شوند، اما در میان کمیته‌ها کسانی نیز بودند که با اصل آزادی زندانیان طالبان مخالف بودند.
به نقل از خبرنامه شورای عالی مصالحه ملی، رؤسای کمیته گفته‌اند: «موافقه با رهایی زندانیان طالبان به معنای بخشیدن جرم‌های آنان نیست. هیچ فرد یا نهادی حق این را ندارد. اما رسیدن به صلح و ثبات در کشور اولویت ملی و ضرورت همگانی است. لذا برای تسهیل موفقیت گفت‌وگوهای صلح لازم است تا زمینه‌ی آغاز مذاکرات فراهم شود.»
آقای عبدالله بعدا در نشست خبری گفت که در حال حاضر مسأله رهایی 400 زندانی طالبان یگانه مانع آغاز مذاکرات بین‌الافغانی است و اگر مشوره‌های کمیته‌ها در قطع‌نامه نهایی از سوی جرگه تأیید شود، ظرف یک روز رهایی زندانیان آغاز شده میشود. به گفته‌ی عبدالله، اگر فیصله نهایی لویهجرگه مبنی به آزادی 400 زندانی طالبان باشد، این زندانیان آزاد می‌شوند و به کدام مرحله دیگر تصمیم‌گیری در مورد آزادی آنان نیاز نیست.
عبدالله یادآور شد که سه روز پس از آزادی 400 زندانی طالبان، مذاکرات بین‌الافغانی آغاز میشود که دور نخست آن در کشور قطر برگزار میشود: «به استثنای مسأله زندانیان هیچ مانع دیگر در راستای آغاز مذاکرات وجود ندارد.»
رییس‌جمهور غنی نیز در افتتاح لویهجرگه گفت که طالبان گفته‌اند اگر 400 زندانی باقی‌مانده آغاز شوند، آنان طی سه روز به مذاکره با دولت افغانستان حاضر می‌شوند. آقای غنی افزود که طالبان تهدید کرده‌اند که اگر این زندانیان آزاد نشوند، جنگ و خشونت افزایش می‌یابد.
مشوره‌های دیگر کمیته‌های لویهجرگه
کمیته‌های لویهجرگه مشورتی صلح همچنان مشوره داده‌اند که برای رسیدن به صلح پایدار لازم است تا طرف‌های جنگ و صلح افغانستان از خود انعطاف لازم نشان دهند و با رهایی زندانیان باقی‌مانده، آتش‌بس بدون قید و شرط برقرار گردد و طرف‌ها به آن متعهد بمانند.
آغاز گفت‌وگوهای صلح به زودترین فرصت ممکن، تشکیل یک هیأت فراگیر و همه‌شمول ملی برای مذاکرات صلح که توانایی دفاع از ارزش‌های 19 سال پسین و دست‌آوردهای آن را داشته باشد، دست‌برداشتن کشورهای دخیل در قضیه افغانستان از حمایت طالبان، توقف حملات طالبان زیر نام داعش، ضمانت جامعه جهانی از شروع و موفقیت گفت‌وگوها و تأمین صلح پایدار، رهایی زندانیان نیروهای امنیتی به‌منظور جلوگیری از تضعیف روحیه ملی آنان، دفاع از دست‌آوردهای دو دهه پسین در مذاکرات صلح، دفاع از قانون اساسی به‌ویژه فصل دوم آن و نظام مردم‌سالار و رهبری و مالکیت صلح به دست افغان‌ها از دیگر مشوره‌های کمیته‌های لویهجرگه است.
آنچه جمع‌بندی آقای عبدالله از گزارش کمیته‌های لویهجرگه و خبرنامه شورای عالی مصالحه ملی نشان می‌دهد، حفظ آزادی‌ها و حقوق شهروندی، به‌ویژه حقوق و آزادی‌های زنان، حفظ آزادی بیان و آزادی مطبوعات، شریک‌کردن پیشرفت‌های مذاکرات صلح برای مردم افغانستان در جریان گفت‌وگوها، گرفتن رضایت خانواده‌های قربانیان جنگ، توافق صلح زیر نظارت و ضمانت سازمان ملل، قدرت‌های بزرگ جهانی و منطقه‌ای و… پیشنهادهای دیگر کمیته‌های لویهجرگه است.
تصمیم از قبل گرفته شده بود؟
با شروع لویهجرگه مشورتی صلح و سخنرانی رییس‌جمهور غنی و عبدالله عبدالله و محتوای سوال‌های داده‌شده به کمیته‌ها تقریبا روشن شده بود که اعضای جرگه چه مشوره خواهند داد. رهبری لویهجرگه نیز پس از ختم گزارش‌های کمیته‌ها از مشوره‌های داده شده راضی به‌نظر می‌رسد و عبدالله عبدالله گفت که تمام کمیته‌ها با درنظرداشت اصل همکاری پیش رفتند و کارشان را تکمیل کردند. او خطاب به اعضای کمیته‌ها افزود: «از این‌که حساسیت شرایط را درک کرده، مشوره‌های‌تان را با توجه به شرایط جاری و با درنظرداشت مصلحت کلان ملی ارائه کردید، یک موفقیت بزرگ است.»
سخنان رییس‌جمهور و عبدالله به نحوی نشان میداد که اعضای جرگه دو گزینه بیش‌تر ندارند، یا این که با رهایی زندانیان موافق می‌کنند یا جنگ و خشونت در کشور ادامه می‌یابد. رییس‌جمهور آن‌جا که از وعده طالبان مبنی به آغاز مذاکرات سه روز پس از رهایی 400 زندانی و تهدید طالبان مبنی به تشدید خشونت در صورت عدم رهایی زندانیان صحبت می‌کرد گفت: «در نقطه‌ای رسیده‌ایم که سر دو راهی است. ما به خاطر دورسازی بار ملامت از گردن جمهوری اسلامی افغانستان، لبیک گفتن به ارشادات دین مبین اسلام و آرزوی سراسری مردم افغانستان، گام‌های بزرگ و عملی گذاشته‌ایم. با آن‌هم در نقطه‌ای رسیده‌ایم که دو راهی است. شکست این بن‌بست و انتخاب در این دو راهی، بدون مشوره با ملت مصلحت نیست، زیرا از حیطه صلاحیت رییس‌جمهور بیرون است.»
عبدالله عبدالله نیز گفت اعضای جرگه روی دو گزینه؛ ادامه‌ی جنگ و برقراری صلح و ثبات تصمیم خواهند گرفت: «افغانستان در مرحله‌ی حساس تاریخی قرار دارد. تصمیم و فیصله اعضای جرگه بحث مرگ و زندگی برای مردم و کشور است.»
همچنان سوال‌ها طوری طرح شده بود که اعضای جرگه ناگزیر به رهایی زندانیان طالبان مشوره می‌دادند. سوال‌ها چنین بود: «گزینه اول: زندانیان رها گردند و در مقابل آن، براساس ضمانت‌های ملی و بین‌المللی مذاکرات مستقیم آغاز، آتش‌بس دوامدار برقرار و زمینه‌ی صلح پایدار فراهم گردد. گزینه دوم: در صورت عدم رهایی این زندانیان جنگ، خشونت و وضعیت فعلی ادامه می‌یابد.»
افزون به این‌ها، ایالات متحده امریکا که همواره بر آزادی زندانیان طالبان تأکید کرده و در مواردی بر دولت افغانستان برای رهایی این زندانیان فشار آورده، پس از آغاز لویهجرگه بلافاصله از آن اعلام حمایت کرده و از اعضای جرگه خواست که از این فرصت تاریخی برای صلح استفاده کنند. افزون به اعلامیه وزارت خارجه امریکا مبنی به حمایت از لویهجرگه، زلمی خلیل‌زاد، نماینده‌ی ویژه‌ی وزارت خارجه‌ی امریکا نیز لویهجرگه مشورتی صلح را فرصت تاریخی برای رفع آخرین موانع برای مذاکرات صلح خواند.
بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی در افغانستان با اشاره به سخنان رییس‌جمهور و رییس لویهجرگه، طرح سوال‌ها و اعلامیه وزارت خارجه امریکا گفتند که تصمیم در مورد رهایی 400 زندانی باقی‌مانده طالبان معلوم است و اعضای جرگه مجبورند که به رهایی آنان مشوره دهند.
شماری از اعضای جرگه: جرگه نمایشی و تصمیم از قبل گرفته شده بود
شماری از اعضای لویهجرگه مشورتی صلح برگزاری این جرگه را نمایشی می‌‌دانند و می‌گویند که تصمیم در مورد رهایی 400 زندانی طالبان از قبل گرفته شده بود. روزنامه اطلاعات روز با شماری از آنان گفت‌وگو کرده که دیدگاه‌های مخالف آنچه دارد که توسط رؤسای کمیته‌ها در تالار جرگه ارائه شد.
به گفته‌ی آنان، در برخی از کمیته‌ها روی سوال‌ها به‌صورت عمیق بحث و تبادل نظر صورت گرفته است، اما در برخی کمیته‌ها بدون بحث و تبادل نظر به پرسش نخست مبنی به رهایی 400 زندانی طالبان موافقت شده است.
زاهد پکتیکاوال، عضو جرگه و از ولایت پکتیکا به این باور است که تصمیم در مورد رهایی 400 زندانی طالب از قبل گرفته شده بود: «اگر به نظر مردم احترام می‌گذاشت، در مورد آزادی بیش از پنج هزار زندانی طالب نظر مردم را باید می‌‌خواست که نخواست. حالا که فشارهای مردم، خارجیها و جامعه جهانی زیاد شده است می‌‌خواهد در مورد 400 زندانی نظر مردم را گرفته و تمام مسئولیت را به گردن مردم بیندازد.»
حاجی محمد یونس، از ولسوالی فرزه ولایت کابل به این باور است که مسئولیت رهایی زندانیان به دوش مردم انداخته شده، در‌حالی‌که مردم نمی‌دانند این 400 زندانی طالبان داخلی‌اند یا خارجیها.
سعیداحمد سعید، استاد دانشگاه کابل و رییس اتحادیه ناشران افغانستان می‌گوید که در کمیته‌ها همه چیز از قبل تعیین شده بود: «اگر صلح می‌‌خواهید باید زندانیان آزاد شود و اگر نه جنگ و خون‌ریزی ادامه خواهد یافت. معلوم است که مردم چه پاسخی می‌‌دهند. اگر این جرگه در ابتدایی رهایی زندانیان ایجاد میشد، خیلی موجه و خوب بود. حالا که فشارها روی رییس‌جمهور زیاد شده، می‌‌خواهند پای ملت را هم در این قضایا دخیل کنند.»
محمد فروتن، عضو جرگه و مسئول شورای تفاهم ملی افغانستان می‌گوید که کمیسیون برگزاری لویهجرگه در بحث‌های داخل کمیته‌ها دخالت می‌کرد.
عارف جویا، عضو کمیته 29 لویهجرگه در صحبت با اطلاعات روز می‌گوید: «در مورد آزادی زندانیان نظریات مخالف و موافق وجود داشت اما نظریات موافق بیش‌تر بودند. چون اکثر اعضای کمیته متأثر از فضایی بودند که تصمیم قبلا گرفته شده و به‌نحوی از طریق نمایندگان مردم در لویهجرگه مشروعیت داده میشود.»
عجب‌خان مسعود، از ولایت لوگر می‌گوید: «در نمایشی بودن جرگه شکی نیست، سوال‌هایی را که نوشته بود، در مقابل جواب‌هایش را هم خودشان نوشته بود. جرگه مشورتی بوده، اما درصدی مشورتی بودنش کم بوده است.»
لویهجرگه امروز نیز ادامه دارد
قرار بود لویهجرگه مشورتی صلح دو روز دوام کند، اما عبدالله عبدالله روز شنبه در پایان کار کمیته‌ها اعلام کرد که لویهجرگه به روز یک‌شنبه نیز ادامه می‌یابد که با اعلام قطع‌نامه نهایی ختم میشود. آقای عبدالله افزود که بعد از ظهر شنبه رؤسای کمیته‌ها و اعضای کمیته برگزاری لویهجرگه باهم بحث می‌کنند تا مشوره‌های داده‌شده را جمع‌بندی و قطع‌نامه نهایی را ترتیب کند.
حکومت افغانستان یک هفته قبل از برگزاری لویهجرگه تصمیم گرفت که این جرگه را برگزار کند تا در مورد رهایی یا عدم رهایی 400 زندانی باقی‌مانده طالبان که به گفته‌ی رییس‌جمهور دوسیه‌های سنگین دارند، به حکومت مشوره دهد. حکومت 330 میلیون افغانی را برای برگزاری این جرگه از سرجمع بودجه ملی اختصاص داد و فورا 3200 عضو لویهجرگه مشورتی صلح سال گذشته را به کابل فراخواند.