ساختوسازها در اطراف شهر قدیم هرات همچنان ادامه دارد. ساکنان شهر قدیم هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گویند که شهرداری و ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات، در راستای جلوگیری از تخریب خانه‌های قدیمی و دالان‌ها سنتی در شهر قدیم کاری انجام نداده‌اند و با تداوم این وضعیت، بافت شهر قدیم هرات از بین خواهد رفت.
از طرف دیگر، فعالان فرهنگی هرات نگرانند که با ادامه‌ی ساختوساز در شهر قدیم هرات و اطراف بناهای تاریخی، افغانستان فرصت ثبت میراث‌های تاریخی هرات را در یونسکو از دست خواهد داد. در سال 1385 تفاهم‌نامه میان اداره شهرداری، ریاست‌های شهرسازی، اطلاعات و فرهنگ، اداره محلی هرات و نماینده یونسکو امضا شده بود که براساس آن ساختوسازهای جدید در شهر قدیم و اطراف بناهای تاریخی هرات ممنوع است.
آمار بلند تخلفات در شهر قدیم هرات
حامد کرزی، رییس‌جمهور پیشین کشور در سال 1385 طرح جلوگیری از ساخت ساختمان‌های جدید در شهر قدیم و اطراف بناهای تاریخی و هر نوع تخلف را که به بناهای تاریخی صدمه بزند تصویب و اجرایی کرد. بر مبنای این طرح، ساخت بناهای مخالف با معیارهای باستانی را ممنوع قرار داده بود. اما زلمی صفا، آمر حفظ آبده‌های تاریخی هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید از آن زمان تاکنون تخلفاتی که صورت گرفته 40 درصد آن مربوط به ساختوسازهای خودسر و غیرمعیاری در حغرافیای شهر قدیم هرات و اطراف بناهای تاریخی بوده است.
او می‌افزاید که طی پنج سال گذشته در حدود 20 درصد ساختوسازهای غیرمعیاری در شهر قدیم هرات افزایش یافته است: «براساس معیارهای سازمان یونسکو، ساختمان‌ها در شهر قدیم هرات باید از 7 متر ارتفاع بیش‌تر نداشته باشد و نمای این ساختمان‌ها نیز با استفاده از خشت سنتی ساخته شود. همچنین حفر زیرزمینی در شهر قدیم ممنوع است. اما این معیارها نقض شده و بیش‌ترین مسئولیت را شهرداری هرات دارد.»
به گفته‌ی او در صورتی‌که ساختوسازها غیرمعیاری صورت نمی‌گرفت، شهر قدیم هرات ثبت یونسکو می‌شد، اما حالا باید تلاش صورت بگیرد که شمار خانه‌های قدیمی که انگشت‌شمار است، ثبت یونسکو شود.
عبدالعلی خانه پدری‌اش را در شهر قدیم هرات تخریب کرده است و بدون مد نظر گرفتن معیارهای ساختوساز در مکان‌های حفاظت‌شده باستانی، اقدام به ساخت ساختمان سه‌‌طبقه‌ای کرده است.
او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که حکومت یک دهه پیش تعهد کرده بود که در راستای عدم تخریب خانه‌های قدیم، برای‌شان کمک مالی کند، اما کاری در این بخش صورت نگرفته است: «ما خانه پدری خود را تخریب کردیم و سه خانه جدید ساختیم. در آن خانه کوچک زندگی ما نمی‌شد و مجبور شدیم که خانه جدید برای خود بسازیم.»
موریانه فساد
ساختوسازها به سبک جدید در اطراف بناهای تاریخی و ساحات حفاظت‌شده ممنوع است، اما در شهر قدیم هرات دالان‌ها و خانه‌های قدیمی زیادی تخریب و جای آن‌را ساختمان‌های جدید و مدرن گرفته است. ساکنان شهر قدیم هرات در صحبت با روزنامه اطلاعات روز مدعی‌اند که برای ساخت ساختمان‌های جدید به برخی از کارمندان شهرداری برای این که مانع کارشان نشود پول پرداخت میکنند.
بحث پرداخت پول به کارمندان مسئول نظارت از ساختوسازها در هرات موضوع تازه‌ای نیست. بسیاری از شهروندان هرات که خلاف نقشه شهرداری اقدام به ساخت ساختمان میکنند، مدعی‌اند که برخی از کارمندان شهرداری از آنان پول می‌گیرند.
حکمت‌الله، باشنده هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «شهرداری وقتی که کار برای ساخت ساختمان راه‌اندازی می‌کنیم، بیل و کلنگ‌های ما را جمع می‌کند و به ناحیه می‌برد. پس از آن به ما می‌گویند که باید نقشه از شهرداری بگیریم. اما به‌دلیل این‌که گرفتن نقشه طولانی است، از ما پول می‌گیرند و دوباره بیل و کلنگ‌های ما را می‌دهند.»
لایحه برای مجازات وجود ندارد
ساختوسازهای خودسر در اطراف شهر قدیم هرات ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات را نیز نگران کرده است. آریا رئوفیان، رییس این اداره می‌گوید که در این اواخر ساختوسازهای غیرمعیاری و خلاف نقشه در اطراف بناهای تاریخی افزایش یافته و شهرداری مسئولیت خود را در این زمینه انجام نداده است: «ما نه امکانات و نه صلاحیت ساختوسازهای غیرقانونی داریم و این مسئولیت شهرداری است. وقتی شهرداری به هر ساختمان نقشه ارائه می‌کند، باید مراقبت و نظارت داشته باشد که از اجرای یک پروژه براساس نقشه شهرداری صورت گیرد.»
با وجودی‌که هم‌اکنون ساخت چندین ساختمان در شهر قدیم هرات جریان دارد و خبرنگار اطلاعات روز در هرات از نزدیک به دیدن شهر قدیم هرات رفته و جریان کار چندین ساختمان نو ساز را مشاهده کرده است، اما غلام‌حضرت مشفق، شهردار هرات در صحبت با روزنامه اطلاعات روز تأکید دارد که به هیچ عنوان اجازه ساختوساز در این شهر را نمی‌دهند: «به هر حال من فکر می‌کنم که در این اواخر در شهر قدیم ساختوساز نشده است.»
این اظهارات شهردار هرات نشان می‌دهد که وی از تداوم ساختوسازها یا مطلع نیست یا نمی‌خواهد در این مورد صحبت کند.
شهردار هرات می‌گوید که 109 مورد تخطی در اطراف بناهای تاریخی هرات را به دادستانی طی سه سال گذشته معرفی کرده‌اند، اما به‌دلیل نبود قانون و لایحه مبنی بر مجازات عاملان ساخت ساختمان‌های غیرمعیاری در اطراف بناهای تاریخی، هیچ کدام از این افراد مجازات نشده‌اند. او می‌افزاید: «ما در اسرع وقت در شهر قدیم هرات برای جلوگیری از ساخت ساختمان‌های جدید اقدام می‌کنیم. هر ساختمانی که تهداب گذاشته می‌شود، ما نقشه می‌خواهیم و کسانی‌که از ساخت دو طبقه نقشه دارند و می‌خواهند که سه و یا چهار طبقه بسازند، ما اجازه نمی‌دهیم. وقتی کسی به حرف ما نکند و زورگویی کند، ما مکتوب به قومندانی امنیه، مقام ولایت و ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات می‌فرستیم. اگر از پیش آن‌ها ساختوساز صورت می‌گیرد، باید پاسخ‌گو باشند. ما قوه مجریه نیستیم و تفنگ نداریم.»
«پولیس مسئول نیست»
مقام‌های امنیتی هرات می‌گویند که مسئولیت جلوگیری از ساختوسازهای خودسر مسئولیت فرماندهی پولیس هرات نیست. عبدالاحد ولی‌زاده، سخن‌گوی پولیس هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که نیروهای پولیس به همکاری پولیس شهرداری می‌پردازند که در محل ساختوسازهای غیرمعیاری کدام درگیری رخ ندهد: «پولیس مسئولیت آن نیست که تشخیص بدهد که کدام ساختمان غیرمعیاری هست و نقشه ندارد و این همگی به پولیس شهرداری مربوط می‌شود. ما در کنار پولیس شهرداری هستیم، تا مورد لت‌وکوب قرار نگیرند.»
مسئولان در شهرداری هرات می‌گویند که در چارچوب انکشاف شهری هرات، ساحات آبده‌های تاریخی مشخص شده است.
شهردار هرات تأکید دارد که ساختمان‌های بلندمنزل در اطراف بناهای تاریخی هرات باید استملاک شود و دوباره به سبک قدیمی ساخته شود، تا بافت قدیمی هرات بیش‌تر از این تخریب نشود.
فعالان فرهنگی هرات معتقدند که جلوگیری از ساختوسازها در اطراف این بناها، آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر نسبت به تخریب آن هست و باید به هیچ عنوان اجازه ساختوساز در شهر قدیم و بناهای تاریخی هرات داده نشود.
رویای رسیدن به یونسکو؟
هرات از جمله ولایت‌های باستانی افغانستان است. هرات بیش از 700 بنای تاریخی دارد، اما مشکل جدی این است که در اطراف برخی از بناهای تاریخی، خانه‌های مسکونی، بلندمنزل‌ها و مراکز تجارتی ساخته شده است.
کبیر ایثار، رییس کمیته فرهنگی شورای ولایتی هرات در صحبت با روزنامه اطلاعات روز، مسئولان در ریاست اطلاعات و فرهنگ و شهرداری هرات را به سهل‌انگاری در راستای جلوگیری از ساختوسازها در اطراف شهر قدیم و بناهای تاریخی متهم می‌کند.
او هشدار می‌دهد که تداوم ساختوسازهای غیرمعیاری، رویای ثبت چندین بنای تاریخی مشهور هرات به‌شمول منارهای مصلی، قلعه اختیارالدین را در فهرست سازمان علمی فرهنگی جهان یا یونسکو نقش بر آب خواهد کرد: «در شهر قدیم هرات و نزدیک آبده‌های تاریخی هرات در کل ساختوسازهای بدون نقشه، مارکت‌ها و بلندمنزل‌ها ساخته می‌شود که تداوم این روند هویت تاریخی و باستانی هرات را لطمه می‌زند. متأسفانه ساختوسازهای غیرمعیاری، هرات را از ثبت در یونسکو کنار خواهد گذاشت.»
زلمی صفا، آمر حفظ آبده‌های تاریخی هرات در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که ساخت بلندمنزل‌ها و نماهای غیرمعیاری ساختمان‌ها، فرصت تاریخی ثبت بناهای تاریخی در یونسکو را گرفته است.