همزمان با آغاز نخستین دور مذاکرات صلح در قطر، دهها تن از اعضای خانواده و بازماندگان قربانیان جنگ در یک همایش اعتراضی در غرب کابل خواستها و نگرانیهایشان را از روند صلح مطرح کردند. آنها از طرفهای این مذاکرات خواستار صلح قربانیمحور، عادلانه و معطوف به التیام زخمهای قربانیان جنگ و عدم تکرار خشونت در آینده شدند.
این همایش روز دوشنبه (24 سنبله 1399) بر بلندای تپهای موسوم به «شهدای دانایی» برگزار شد. برگزارکنندگان این برنامه همزمان با پخش صدای از قبلضبطشدهی مویه و زاری اعضای خانوادهی قربانیان از طریق بلندگو، روی قبرها پلاکاردهایی با پیامها و خواستهای مختلف نصب کرده بودند؛ پلاکاردهایی با پیامهای «من یک همسرم، عامل قتل همسرم کیست؟»، «چه کسی در مذاکرات صلح از قربانیان نمایندگی میکند؟» و «صدای قربانیان را بشنوید». در این قبرستانی بیشتر قربانیان حملات تروریستی چند سال اخیر به خاک سپرده شدهاند. آنها با نشر قطعنامهی 9 مادهای مهمترین خواستها و نگرانیشان را از روند مذاکرات صلح مطرح کردند و از برگزاری «جرگهی ملی قربانیان» خبر دادند.
نخستین خواست این قربانیان از طرفهای مذاکرات صلح، برقراری «آتشبس فراگیر و دایمی» است تا از قربانیشدن بیشتر مردم جلوگیری شود. خواست دیگر آنها صلح عادلانه، قربانیمحور و پایدار است که تضمینکنندهی حقوق بشری و شهروندی مردم افغانستان باشد.
آنها در قطعنامهشان میگویند که مذاکرات صلح باید زمینهی دسترسی قربانیان به عدالت، حقیقت و جبران خسارت مادی و معنوی برای آنها را فراهم کند. خواست دیگر آنها حضور و مشارکت اثرگذار خانوادهها و بازماندگان قربانیان جنگ در مذاکرات صلح است. این قربانیان از هیأت مذاکرهکنندهی دولت افغانستان و گروه طالبان میخواهند تا کمیتهی اختصاصی مشترکی را برای پیگیری مطالبات اساسی قربانیان و بازماندگان آنها بهزودترین فرصت ممکن تشکیل بدهند و این ساختار بخش مهم و کلیدی روند مذاکرات باشد. در بخشی از این قطعنامه آمده است: «ما همچنین از گروه مذاکرهکنندگان جمهوری اسلامی افغانستان و طالبان میخواهیم که میکانیسم تعریفشدهی «دسترسی و ارتباط با قربانیان» را ایجاد کنند تا قربانیان و بازماندگان آنها بتوانند بدون موانع به کمیتهی اختصاصی مشترک امور قربانیان، به سایر ساختارها و برنامههای ذیربط دسترسی داشته باشند و برنامههای هماهنگشدهشان را تطبیق کنند.»
در ترکیب هیأتهای 21 نفری مذاکرهکنندهی دولت افغانستان و گروه طالبان نمایندهی مستقیم قربانیان جنگ حضور ندارد. بازماندگان قربانیان جنگ و فعالان حقوق بشر بارها از نادیدهانگاری بازماندگان قربانیان در روند صلح اظهار نگرانی کردهاند. فوزیه کوفی، عضو هیات مذاکرهکنند دولت افغانستان قبلا در پاسخ به سوال خبرنگار اطلاعات روز گفته بود معلوم نیست که ترکیب این هیأت تا آخر روند مذاکرات صلح ثابت باقی خواهد ماند یا تغییر خواهد کرد: «به مرور زمان شاید برای آن پاسخ بیابیم که به افراد جدید و تخصص جدید نیاز هست یا نه. معمولا به خاطر تداوم مذاکرات در کشورهای دیگر هم اینطور بوده که هیأت ثابت بوده اما از گروههای فنی و حرفهای استفاده کرده است.»
خانم کوفی دربارهی چگونگی مشارکت قربانیان جنگ در روند صلح گفته بود که هیات مذاکرهکنندهی دولت افغانستان با کمیسیون مستقل حقوق بشر روی مکانیسم شمولیت قربانیان جنگ در پروسهی صلح بهطور مشترک کار میکنند: «ما با کمیسیون حقوق بشر مشترکا روی یک میکانیسم کار میکنیم که چگونه قربانیان جنگ در پروسه شامل باشند. شاید در پروسه ضرورت شود که ما گاهی اوقات اینها را دخیل کنیم و یا کمیتهی ویژه ایجاد شود که برای رسیدگی به خواست قربانیان با آنها کار کنند.»
این بازماندگان قربانیان جنگ میگویند که بهزودی «جرگهی ملی قربانیان» را برگزار میکنند تا برای تبیین مطالبات اساسی آنها بهطور متمرکز و نظاممند با هیأتهای مذاکرهکنندهی دو طرف گفتوگو و مذاکره کند. آنها هشدار میدهند که بدون یک روند سالم و شفاف رسیدگی به تخلفات و جنایات دوران منازعه، در خوشبینانهترین حالت ممکن است صلح شکننده برقرار شود و در بدترین حالت، منازعات خونین با شدت بیشتر از سر گرفته شود: «بنابراین، جنایت جنگی براساس اسناد بینالمللی حقوق بشر و قوانین کشوری قابل پیگرد قانونی، عدلی و قضایی و مجازاتاند. عاملان این جنایتها عفوناشدنیاند و مجازات آنها تعلیقناپذیر است و مشمول قاعده مرور زمان نمیشود.»
بیش از شش ماه قبل دولت امریکا و گروه طالبان پس از ۱۸ ماه مذاکره، در یک اقدام تاریخی در ۱۰ حوت ۱۳۹۸ در دوحهی قطر، توافقنامهی صلح امضا کردند. براساس این توافقنامه، تمام نیروهای امریکایی در جریان ۱۴ ماه باید از افغانستان بیرون شوند و مرحلهی دیگری از گفتوگوهای صلح میان دولت افغانستان و طالبان آغاز شود. پیششرط آغاز این گفتوگوها، آزادی پنج هزار زندانی طالبان از زندانهای دولت افغانستان در بدل آزادی هزار زندانی دولت از قید طالبان بود. پس از گذشت بیش از شش ماه از امضای این توافقنامه، نخستین نشست گفتوگوهای صلح میان هیأتهای دولت افغانستان و گروه طالبان روز شنبه، ۲۲ سنبله ۱۳۹۹ در دوحهی قطر برگزار شد.