از تخریب ملی‌بس‌ها تا غصب جایدادها؛ از تصدی ملی‌‌بس چه خبر؟

مرکز خبرنگاری تحقیقی پیک – گزارشگر: بلال خداداد

یافته‌های مرکز خبرنگاری تحقیقی پیک نشان می‌‌‌دهد که ۸۰ درصد بس‌‌‌های کمک‌شده به تصدی ملی‌‌بس افغانستان از چندین سال به ‌‌‌این‌‌‌سو به‌‌‌دلیل مشکلات فنی متوقف و بیشتر جایدادهای مربوط به این تصدی غصب و یا هم به‌‌‌نام «زمین سفید» به شرکت‌های خصوصی واگذار شده ‌‌‌است.

بر بنیاد اطلاعات به‌‌‌دست‌آمده، افزون‌‌‌بر واگذاری و غصب جایدادهای تصدی ملی‌‌‌بس در کم‌‌‌تر از دو دهه‌‌‌ی پسین، تنها ۲۰ درصد از موترهای این تصدی در پایتخت و برخی از ولایت‌‌‌های کشور، فعال یا نیمه‌‌‌فعال‌ است و باقی همه یا در ترمیمگاه‌‌‌ها و پارکینگ‌‌‌های تصدی متوقف‌‌‌ و یا هم مانند آهن کهنه انبار شده‌‌‌ است.

به‌‌‌گفته‌‌‌ی مسئولان این تصدی این بس‌‌‌ها بین سال‌‌‌های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۸ خورشیدی ازسوی کشورهای هندوستان، پاکستان، جاپان، ایران و ایتالیا به سکتور ترانسپورت افغانستان کمک شده ‌‌است. رییس تصدی ملی‌‌‌بس، بهای هریک از این بس‌‌‌های صفرکیلومتر را بین ۳۰ تا ۳۶ هزار دالر خوانده ‌‌است.

جایدادهای‌‌‌که غصب یا تبادله شده‌‌‌اند

حوزه‌‌‌ی دوم تصدی ملی‌‌‌بس به‌‌‌عنوان دومین توقف‌گاه عمومی ملی‌‌‌بس‌‌‌های شهری در منطقه‌‌‌ی خوشحال مینه‌‌‌ی ناحیه پنجم شهر کابل درسال ۱۳۶۴ خورشیدی ایجاد شده است. اکنون جایداد این حوزه به ‌‌‌‌‌‌مساحت ۴۲ جریب زمین دارای تأسیسات و ساختمان‌‌‌های ۳۵ ساله، زیرنام «زمین سفید» به‌یک شرکت خارجی واگذار شده است.

در یک سند رسمی که از سوی ریاست تصدی ملی‌‌‌بس به‌‌‌خبرنگار پیک ارائه شده ‌‌است، ملکیت جایداد این حوزه‌‌‌ی تصدی که شامل تأسیسات اداری و تخنیکی، ترمیمگاه‌‌‌های موتر و ساختمان‌‌‌های تجارتی و رهایشی با مساحت بیش‌‌‌ از ۴۰ جریب زمین احاطه‌شده با خانه‌‌‌های رهایشی، دکان‌‌‌ها و جاده‌‌‌ی عمومی مقابل سیلوی مرکزی شهر کابل است، به نام «زمین سفید» درج شده است.

وحیدالله فرزه‌ای، عضو انجمن حقوق‌‌‌دانان افغانستان می‌گوید که انتقال یا واگذاری هرنوع زمینی که قابل استفاده‌‌‌ی مالک آن باشد، برخلاف ماده‌‌‌ی ۶۴ و ۶۹ قانون زمین‌‌‌داری در کشور است.

در همین حال محمدیونس امیری، رییس تصدی ملی‌‌‌بس می‌‌‌پذیرد که واگذاری و تبادله‌‌‌ی این جایداد در زمان پیش ‌‌‌از ریاست وی در این تصدی با موافقت وزارت‌‌‌های ترانسپورت و شهرسازی‌‌‌ و اراضی صورت گرفته و پاسخ‌‌‌گو هم مسئولان ذی‌‌‌دخل هستند. وزارت ترانسپورت، گفته‌‌‌های رییس تصدی ملی‌‌بس را تأیید کرد، اما وزارت شهرسازی و اراضی از گفت‌‌‌وگو در این باره خودداری کرده است.

جایداد حوزه دوم تصدی که به‌‌‌گفته‌‌‌ی رییس این تصدی، هر بسوه‌‌‌ی آن در حال ‌‌‌حاضر تا دو صدهزار دالر ارزش دارد، پنج سال پیش براساس پیشنهاد وزارت شهرسازی و اراضی و مصوبه‌‌‌ی شماره ۹ و ۱۹ کابینه‌‌‌ی حکومت با موافقت وزارت ترانسپورت و تصدی ملی‌‌‌بس، به‌‌‌منظور ایجاد یک شهرک رهایشی به یک شرکت قطری به‌‌‌نام (الغرافه) داده شده است.

در حال حاضر کار ساختمان‌‌‌سازی برای شهرک شهدا توسط شرکت خصوصی قطری در این جایداد تصدی ملی‌‌بس جریان دارد، اما مسئولان این شرکت حاضر به گفت‌‌‌وگو با پیک نشده‌‌‌اند.

ریاست‌جمهوری نیز در پاسخ به پرسش‌‌‌های خبرنگار پیک می‌‌‌گوید که انتقال زمین تصدی ملی‌‌‌بس براساس مصوبه‌‌‌ی شماره ۴۲ مورخ ۱۹/۱۲/۱۳۹۴ و ماده‌‌‌ی ۶۲ قانون تدارکات، صورت گرفته است. ریاست‌جمهوری در پاسخ به این سوال که چرا این جایداد زیرنام زمین سفید انتقال یافته و سرنوشت تصدی ملی‌‌‌بس چه خواهد شد، جزئیات بیشتر نداده است.

اما رییس تصدی ملی‌‌‌بس انتقال و تبادله‌‌‌ی جایداد این تصدی را ضربه‌‌‌ی سنگینی بر پیکر نیمه‌‌‌کاره‌‌‌ی این تصدی دانسته و می‌‌‌پذیرد که هنوز هم نتوانسته‌‌‌اند همه‌‌‌ی موترهای فعال و غیرفعال، ماشین‌‌‌ها و تجهیزات این جایداد را به ‌‌‌مکان بدیل آن که به ‌‌‌مساحت بیش‌ ‌‌از ۵۰ جریب زمین در منطقه‌‌‌ی پُل حسن‌‌‌خان ناحیه هفتم شهر کابل داده شده است، جابه‌‌‌جا کنند.

یک تن از کارمندان حوزه دوم تصدی ملی‌‌‌بس که نمی‌‌‌خواهد از وی نام بُرده شود، به ‌‌‌خبرنگار پیک می‌‌‌گوید که موترهای نیمه‌فعال و غیرفعال این حوزه در مکان جدید، چنان به‌‌‌شکل بی‌‌‌رویه انتقال و جابه‌‌‌جا شده که دیگر قابل استفاده نخواهد بود. این کارمند با اشاره به هنگرهای کلان در صحن این جایداد، ابراز تآسف کرده می‌‌‌افزاید: «این ورکشاپ‌‌‌ها که تقریبا به ‌‌‌ارزش دو میلیون دالر ساخته شده، امروز انتقال‌‌‌شان خساره‌‌‌ی هنگفتی‌‌‌ست به ‌‌‌این تصدی که تا چندین سال‌‌‌هم جبران نخواهد شد».

از سوی دیگر جمعه‌‌‌خان، معتمدِ موترهای انتقال‌‌‌یافته به مکان جدید (پُل حسن‌‌‌خان) می‌‌‌گوید که با یک تفنگ شکاری و دو مرمی از دوصد موتر نگهبانی می‌‌‌کند اما شبی نیست که پرزه و سامان و تایر موترها دزدی نشود. او می‌‌‌گوید که مسئولیت خود را انجام داده و چندین‌‌‌بار به مسئولان حوزه و تصدی و وزارت، موضوع را اطلاع‌‌‌رسانی کرده اما هیچ اقدامی تاکنون صورت نگرفته ‌‌است.

رییس تصدی ملی‌‌بس هم می‌‌‌پذیرد که در چنین حالت انتقال و جابه‌‌‌جایی خساره و عقب‌‌‌گرد سنگینی به ملی‌بس‌ها و دیگر وسایل وارد شده است. به‌‌‌گفته‌‌‌ وی، افزون‌‌‌براین همه چالش‌‌‌ها و دشواری‌‌‌ها، از دو دهه به ‌‌‌این‌‌‌سو بیشتر از ۲۰ هزار متر مربع زمین حوزه‌‌‌ی سوم این تصدی در منطقه‌‌‌ی خواجه‌‌‌بُغرای ناحیه یازدهم شهر کابل، ازسوی مردم محل غصب و خانه‌‌‌های رهایشی آباد شده ‌‌است. همچنان به ‌‌‌ارزش دوونیم میلیون دالر جایداد این تصدی در ناحیه سوم شهرکابل نیز، هنوز در تصرف غاصبان قرار دارد.

از هر پنج موتر ملی‌‌‌بس، تنها یکی فعال ‌‌‌است

بر بنیاد معلومات و داده‌‌‌های مسئولان تصدی ملی‌‌‌بس، از مجموع ۱۰۴۹ موتر ثبت و راجسترشده‌ی این تصدی، ۹۶۴ موتر آن بین سال‌‌‌های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۸ خورشیدی به افغانستان از سوی کشورهای خارجی کُمک شده است.

درحال‌‌‌حاضر، از این میان تنها ۱۰۲ موتر ملی‌‌‌بس در پایتخت و ۱۱۹ موتر دیگر در برخی‌‌‌از ولایت‌‌‌های کشور فعالیت دارد و باقی همه غیرفعال، تخریب و یا به ‌‌‌شکل بی‌‌‌رویه و مانند آهن کهنه در توقف‌‌‌گاه‌‌‌های تصدی انبار شده است.

نبود افراد مسلکی، توانمندی‌‌‌های مالی و تخنیکی و بی‌‌‌توجهی راننده‌‌‌ها و شهروندان، از مهم‌‌‌ترین عوامل تخریب، عوارض و غیرفعال ماندن این بس‌‌‌ها خوانده شده ‌‌است. رییس تصدی می‌‌‌گوید که برخی پرزه‌‌‌جات موجود در دیپوهای تصدی برای ترمیم ۳۵۰ موتر غیرفعالی است که از سوی کشور هندوستان کمک شده ‌‌است.

به‌‌‌گفته‌ی آقای امیری، نیمی از این کمک‌‌‌های رسیده به‌‌‌ارزش یک‌‌‌ونیم میلیون دالر که همه پرزه‌‌‌جات موترهای (تاتا) ساخت هندوستان می‌‌‌باشد، یک سال پیش انتقال یافته و در گُدام‌‌‌های تصدی جابه‌‌‌جا شده ‌‌است اما این پرزه‌‌‌ها به‌‌‌دلیل مکمل نبودن قابل استفاده نیست. وی می‌‌‌افزاید که نیم باقی‌‌‌مانده‌‌‌ی کمک‌‌‌های وعده‌شده، ضمن تماس‌‌‌های مکرر با وزارت ترانسپورت و سفارت هند در کابل، هنوز به‌‌‌این تصدی نرسیده ‌‌است.

تلاش‌‌‌های خبرنگار پیک به‌‌‌منظور تماس و پرسش در این باره با شرکت قراردادی هندی که مسئولیت انتقال این کمک‌‌‌ها را برعهده دارد، بی‌‌‌نتیجه ماند و سفارت هند در کابل نیز به ای‌میل خبرنگار پیک پاسخ نداد. از سوی دیگر وزارت ترانسپورت به‌‌‌عنوان امضاکننده‌‌‌ی متن قرارداد و تفاهم‌‌‌نامه‌‌‌ی کمک سه میلیون دالری کشور هند به تصدی ملی‌‌‌بس نیز دراین باره چیزی نمی‌‌‌گوید.

به‌‌‌گفته‌‌‌ی مسئولان تصدی ملی‌‌‌بس، کشور هند اگرچه متعهد شده ‌‌است که یک هزار بس جدید را به ‌‌‌این تصدی کمک خواهد کرد، اما این کمک‌‌‌ها مشروط بر تکمیل پروسه‌‌‌ی ترمیم ۳۵۰ موتری خوانده شده ‌‌است که با رسیدن ۵۰ درصد پرزه‏جات باقی‌‌‌مانده، ترمیم خواهند شد.

با این‌‌‌حال، نبود سیستم منظم ترانسپورتی در شهرهای افغانستان، یکی از مشکلات اساسی شهروندان کشور به‌‌‌حساب می‌‌‌رود. برخی از شهریان کابل معتقدند که تصدی ملی‌‌‌بس، حتا به یک‌برچهارم حصه‌‌‌ی نیازمندی ترانسپورت شهروندان کشور رسیدگی نمی‌‌‌تواند و توانایی رقابت با سکتور خصوصی را نیز ندارد.

زرمینه باشنده‌‌‌ی ناحیه چهارم شهر کابل می‌‌‌گوید: «راستش هرصبح و شام که وقت رفت‌‌‌وآمدم به‌‌‌خانه و محل کارم است، موتر ملی‌‌‌بس را هیچ نمی‌‌‌بینم، چون همیشه در بس‌‌‌های کاستر و تونس می‌‌‌روم».

برخی دیگر از شهروندان و آگاهان امور نیز، به ‌‌‌این باورند که مبارزه‌‌‌ی جدی با فساد، گماشتن افراد مسلکی و اهل کار و همچنان تقویت و خودکفایی تصدی ملی‌‌‌بس، از مواردی‌‌‌ است که تحقق آن‌‌‌ در کوتاه‌‌‌مدت به‌‌‌دور از تصور خواهد بود.

پیش از این هم دولت افغانستان متعهد شده ‌‌است که با تغییر تصدی ملی‌‌‌بس به شرکت مسافربری ملی‌‌‌بس و اکمال صدها بس جدید از بودجه‌‌‌ی ملی برای تنظیم ترانسپورت شهری، این وضعیت بهبود خواهد یافت.