صلح جهانی با امور داخلی و خارجی کشورها در تعامل است و اهداف، تواناییها، استراتژیها، ابزار، تاکتیکها و ساختار سیاست خارجی، همچنین تصمیمها، اقدامات و پیامدهای سیاست خارجی همگی در این فرایند نقش دارد. یکی از ملزومات بنیادین بسط و تسرّی فرهنگ صلح در نظام بینالملل، به وجود آوردن زمینههای مناسب در جهت انجام این مهم است و شکلگیری این زمینهها ناشی از نوع تفکر اندیشمندان پارادایم غالب هر دوره تاریخی است. اینکه آیا ارزشها و محورهای اصلی این پارادایمها در جهت و همسویی با مولفه مهم صلح است یا خیر، شکلگیری و به وجود آمدن این زمینهها را پررنگتر یا کمرنگتر میکند. منافع دولتها با یکدیگر گاهی متفاوت و متباین است و موجب بروز اختلاف و کشمکش بین آنها شده که منجر به تنش و نزاع در منطقه میشود.
صلح یک آرمان جهانی و یکی از مهمترین ضرورتهای زمانهی ماست که بنیاد زندگی انسانی را تشکیل میدهد. پیشرفت جامعه، آرامی و خوشبختی همه برای تحقق، نیاز به صلح دارد. صلح، حالتی است که در آن، جنگ نباشد. البته صرفا فقدان جنگ به معنای برقراری و تداوم صلح نیست، بلکه انجام هر عملی که در تعارض با عدالت باشد، ممکن است سبب تهدید صلح و نقض آن شود.
جستوجوی صلح از مهمترین کششها و انگیزههای انسانی است. این کشش با جوهر هستی انسان پیوندی ناگسستنی دارد. در نگاهی عام، صلح یکی از مهمترین امور عمومی در زندگی بشر امروز است؛ چرا که وظیفه خطیر امنیت را به عهده دارد. تولید امنیت، گستره پهناوری از حفظ بقای سرزمین تا توسعه امکانات اقتصادی و فرهنگی را در بر میگیرد.
یکی از عواملی که بر صلح جهانی موثر است، بهداشت و سلامت عمومی است. طبق اساسنامه سازمان جهانی بهداشت، بهرهمندی از بالاترین معیارهای سلامت یکی از اساسیترین حقوق هر انسان بدون در نظر گرفتن نژاد، مذهب، اعتقادات سیاسی، شرایط اقتصادی یا موقعیت اجتماعی او است. استقرار صلح جهانی، چالشی برای سازمان بهداشت جهانی و از جمله نیاز مبرم حکومتها است که بتوانند با تهدیدهای جهانی علیه بهداشت جامعه مقابله کنند. صلح در جهان بر ابعاد سلامت تأثیرگذار است. سلامت از حقوق اصلی و تبعیضناپذیر هر انسانی بهحساب میآید. طبق قانون اساسی سازمان جهانی بهداشت، سلامت فقط به معنی بیمارنبودن نیست، بلکه شامل برخورداری کامل از سلامت جسم، روان و رفاه اجتماعی است. در سالهای اخیر، بعد روحانی (معنوی) سلامت هم اضافه شده است. درک دنیا از سلامت و نیز تلاش جهانی برای تأمین، حفظ و ارتقای سلامت، سیر تکامل خود را ادامه میدهد. مطالعات انجامشده نشان میدهد که عموما بهبود وضعیت بهداشت و سلامت عمومی و وضعیت صلح جهانی رابطه مستقیمی با هم دارند. سازمان جهانی بهداشت بهعنوان مهمترین سازمان بینالمللی عرصه سلامت با تأکید بر نقش فعالان عرصه سلامت در توسعه گفتمان صلح، برنامه راهبردی سلامت به مثابه پُلی برای صلح را در سال ۱۹۹۸ به تصویب رسانده و اقدامات مستمری را در این باره اجرا کرده است. احراز جایزه صلح نوبل توسط سازمان پزشکان بدون مرز در سال ۱۹۹۹ و توسط سازمانهای بینالمللی فعال در عرصه سلامت برای صلح در سال های ۱۹۸۵ و ۲۰۱۷، همچنین اختصاص جدیدترین جایزه صلح نوبل ۲۰۲۰ به برنامه جهانی غذا که در راستای کاهش گرسنگی و ناامنی غذایی در جهان اقدام میکند، نشانگر آن است که جامعه جهانی جایگاه، مسئولیت و کارآمدی متخصصان و فعالان عرصه سلامت در کاهش خشونت و توسعه گفتمان سلامت برای صلح را به رسمیت شناخته و مورد ارج قرار داده است.
مفهوم سلامت بهعنوان پلی برای صلح ریشه در ارزشهایی دارد که از حقوق بشر و اصول بشردوستانه و همچنین اخلاق پزشکی گرفته شده است. با این اعتقاد که اتخاذ راهبردهای صلحسازی برای اطمینان از دستاوردهای سلامتی پایدار در زمینه بیثباتی اجتماعی و شرایط اضطراری پیچیده ضروری است.
سلامت بهعنوان پلی برای صلح یک چارچوب سیاستگذاری و برنامهریزی چندبعدی است که از کارکنان بهداشت در ارائه برنامههای بهداشتی در شرایط درگیری و پس از درگیری حمایت میکند و در عین حال به ایجاد صلح کمک میکند. این تعریف بهعنوان ادغام دغدغهها، مفاهیم، اصول، استراتژیها و اقدامات صلحساز در امدادرسانی و توسعهی بخش سلامت میباشد.
خشونت و جنگ مهمترین عامل اجتماعی آسیبرساننده به سلامت جسمانی، سلامت روانی و سلامت اجتماعی است. درگیریهای خشونتآمیز بهوضوح تأثیرات مخربی بر سلامتی جمعیت غیرنظامی دارد. این تأثیرات از تلفات غیرنظامیان در نتیجه هدف قراردادن سهوی یا عمدی توسط نیروهای درگیر گرفته تا تأثیرات غیرمستقیم بر سلامتی جمعیت را که ناشی از برهمخوردن زیرساختهای بهداشتی و سیستمهای اقتصادی-اجتماعی است در بر میگیرد. جنگ منبع اصلی ایجاد بحرانهایی نظیر مرگ و جراحت، خرابی و کاهش دسترسی به سیستمهای بهداشتی، افزایش شیوع بیماریهای واگیر، کمبود منابع آب سالم، ناامنی غذایی و سوءتغذیه و مشکلات روانی-اجتماعی است.
در خاورمیانه همیشه منازعاتی وجود داشته است که بر سلامت جامعه تأثیر گذاشته است. خاورمیانه از دیرباز، بهدلیل اهمیت ژئوپولتیکی و ژئواستراتژیکی خاص خود، مورد مناقشه بازیگران منطقهای و فرامنطقهای بوده است. پس از جنگ جهانی دوم و ظهور اسرائیل در این منطقه و اهمیت بیش از پیش نفت برای کشورهای توسعهیافته، اهمیت خاور میانه دوچندان شد. از آن زمان تاکنون این منطقه چندین جنگ را پشت سر گذاشته است و تحلیلگران معتقدند که امروز بزرگترین مسأله بینالملل استقرار صلح در خاورمیانه است. بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر نقشآفرینی قدرتهای بزرگ در نظام بینالملل در خاورمیانه از جمله هدایت جنگ علیه تروریسم جهانی در افغانستان و عراق بهدلیل حضور امریکا و دخالتهای مستقیم همسایگان موفق نبوده است. با توجه به خدشهدارشدن وضعیت صلح در خاورمیانه و منازعاتی که در این منطقه ژئوپلتیکی وجود دارد، امنیت جوامع نیز در خطر قرار گرفته است. از سوی دیگر بهدلیل مسائل قومی، مذهبی، وجود جریانهای سیاسی رادیکال، تاکنون تقریبا قرارداد صلحی در این منطقه بهصورت پایدار برقرار نشده است. همین امر باعث شده که سلامت عمومی در این جوامع تحت تأثیر قرار بگیرد.
عدم وجود صلح در منطقه، سلامت اجتماعی، سلامت زیستی، سلامت روانی و دسترسی افراد جامعه به امکانات پزشکی را تحت تأثیر قرار داده است. احساس امنیت در جامعه، یکپارچگی جامعه، رفاه اجتماعی و دسترسی به خدمات پزشکی مواردی است که مستقیما از صلح در منطقه تأثیر میپذیرد. خاورمیانه امروز بیش از هر زمان دیگر به توسعه و تقویت گفتمان صلح و دوستی و پرهیز از خشونتورزی نیازمند است. احترام و اعتماد مردم حتا در مناطق درگیر خشونت و جنگ به متخصصان و فعالان سلامت، مسئولیت انسانی و حرفهایشان در تلاش برای کاهش خشونت و توسعه گفتمان صلح و دوستی را مضاعف میکند. در دستیابی به هدف اصلی سلامت برای جوامع مستعد و تحت تأثیر جنگ، ما بهعنوان متخصصان سلامت، باید مسئولیتهای ایجاد فرصتهای صلح را تشخیص دهیم.