خروج نیروهای مسلح ناتو از افغانستان و پیامدهای آن بر وضعیت امنیتی کشور -درحالی‌که طالبان قدرت‌مند‌تر و تعداد گروه‌های تروریستی فعال در کشور بیشتر شده- همواره یک مسأله بوده است. خروج نیروهای مسلح امریکایی از افغانستان و پایان‌دادن به «نقش پولیس» از سوی سربازان امریکایی، یکی از جدی‌ترین وعده‌های دونالد ترمپ، رییس‌جمهوری ایالات متحده امریکا، در جریان کارزارهای انتخاباتی او در سال 2016 بود.
با داغ‌شدن کارزار انتخابات ریاست‌جمهوری امسال ایالات متحده، حدود یک ماه پیش یعنی در 7 اکتبر بود که آقای ترمپ با تأکید بر این‌که قرار است وعده‌های انتخاباتی سال 2016 اش را عملی کند، در تویتر خویش از باز گرداندن نیروهای امریکایی تا جشن کریسمس به کشورشان سخن گفت. وی نوشت: «گروه کوچکی از مردان و زنان دلیر امریکایی که هنوز در افغانستان خدمت می‌کنند، باید تا کریسمس به خانه بازگردند.»
آقای ترمپ بدون هیچ اشاره به تعهدات قبلی حکومت ایالات متحده و یا مدنظر داشتن پیامدهای این خروجِ از قبل برنامه‌ریزی‌شده و ظاهرا صرف به‌دلیل مصرف انتخاباتی، از بازگرداندن نیروهای‌شان به کشور تویت کرد. وی پیش‌تر در ماه سپتامبر نیز گفته بود که نیروهای امریکایی مستقر در افغانستان باید به کمتر از 4 هزار نفر کاهش یابد.
در عین حال بر مبنای توافقنامه‌ی دوحه بین ایالات متحده و طالبان، تقسیم اوقات خروج نیروهای مسلح امریکایی برای یک دوره‌ی 14 ماهه تنظیم شده و قرار بود که در چهارونیم ماه اول تعداد این نیروها به 8 هزار و 600 تن کاهش یابد و در نه‌ونیم ماه دیگر، با توجه به تعهد و عملکرد طالبان، نیروهای باقی‌مانده از افغانستان خارج شود. همان‌گونه که زلمی خلیل‌زاد بارها گفته است، خروج نیروهای امریکایی یک تعهد قطعی نه، بلکه مشروط است.
با توجه به این‌احتمال که آقای ترمپ به وعده‌ی انتخاباتی‌اش عمل کند و قبل از پایان دوره‌ی ریاست جمهوری‌اش -در حالی‌که گفت‌وگوهای بین‌الافغانی در دوحه به بن‌بست مواجه شده- فرمان خروج سربازان امریکایی از افغانستان را صادر کند، این پرسش مطرح می‌شود که به‌لحاظ امنیتی چه چیزی در انتظار کشور است. نهاد «دوستان محافظه‌کار افغانستان» شام روز سه‌شنبه میزبان یک نشست آنلاین بود تا سرنوشتی را که پس از خروج بی‌موقع سربازان امریکایی از کشور، در انتظار مردم افغانستان است، به بررسی بگیرد.
ناتو تا سال 2024 ماندنی‌ست
استفانو پونتكوروو، نماینده ارشد غیرنظامی ناتو در افغانستان که در مورد تصمیم اعضای ناتو برای افغانستان صحبت می‌کرد، گفت که ناتو تصمیم دارد تا سال 2024 به آموزش، مشاوره و کمک به نیروهای دفاعی و امنیتی افغانستان ادامه دهد. بر بنیاد سخنان نماینده ارشد غیرنظامی ناتو در افغانستان اگر روند صلح موفقیت‌آمیز باشد، یک آینده‌ی مسالمت‌آمیز در انتظار افغانستان خواهد بود که دستاوردهای دو دهه گذشته را حفظ می‌کند اما به لحاظ داشتن نظام سیاسی کمی اسلامی‌تر است.
آقای پونتكوروو یادآور شد که ناتو در حال برنامه‌ریزی برای خروج از افغانستان است، اما این خروج مبتنی بر شرایط است و تا 2024 به کمک، مشاوره و آموزش و همچنان تمویل مالی نیروهای دفاعی-امنیتی افغانستان ادامه می‌دهد. نماینده ارشد غیرنظامی ناتو در افغانستان با تأکید بر اهمیت برنامه‌ی ناتو گفت که نیروهای دفاعی-امنیتی توان‌مند به طالبان پیامی خواهد بود که آنان نمی‌توانند از نظر نظامی پیروز شوند. «ناتو اعتبار دارد. ارتش وظیفه خود را آن‌گونه که در جنگ هلمند نشان داد، انجام می دهد و اما هنوز شرایط خروج کامل موجود نیست.»
بیشتر از دو سناریو نداریم
در همین حال شبنم نسیمی، رییس نهاد دوستان محافظه‌کار افغانستان که مبتکر این نشست مجازی بود، با پاسخ به این پرسش که برایند گفت‌وگوهای صلح و خروج بی‌موقع سربازان امریکایی از افغانستان در صورت کامیابی یا ناکامی چه ارمغانی برای افغانستان خواهد داشت، بهترین حالت را پایان‌دادن به دهه‌ها جنگ و توسعه اقتصاد خواند و گفت بدترین حالت تلاش‌های مدنی ناکام و کشوری خواهد بود که کاملا شکست خورده است.
خانم نسیمی دلیل بلندبودن آمار جمعیت مهاجر افغانستانی را ناامنی و مشکلات اقتصادی خواند و گفت که به‌دلیل جنگ و فقر افغان‌ها نماینده‌ی دومین جمعیت بزرگ پناهنده در جهان هستند: «با وجود 20 سال حمایت بین‌المللی، سطح خشونت هنوز در حال افزایش است و میزان بالای خشونت فعالان سیاسی و اقتصادی افغان را مجبور به فرار از کشور می‌کند.»
شرایط برای خروج مطلوب نیست
رونالد نویمان، سفیر پیشین ایالات متحده در افغانستان پیامد خروج سربازان امریکایی را وابسته به تلاش افغان‌ها برای توافق و حمایت خارجی‌ها از نیروهای دفاعی-امنیتی افغانستان خواند و گفت در صورت منجرشدن گفت‌وگوهای صلح به توافق، یک دوره آزمایش وجود دارد تا دیده شود که آیا صلح می‌تواند بدون درگیری ایجاد شود. اما در صورت عدم موفقیت، شکل‌دادن فرایند در عین حال که به تصمیم افغان‌ها بستگی دارد، به میزان حمایت خارجی‌های طرفدار افغانستان به‌ویژه در بخش بودجه برای نیروهای امنیتی افغانستان نیز بستگی دارد.
وی سیاست ایالات متحده در قبال وضعیت امنیتی افغانستان را نامطمئن خواند و گفت: «در سیاست ایالات متحده بی‌اطمینانی زیادی وجود دارد. شرایط برای خروج نیروهای امریکایی مطلوب نیست. امریکا هیچ اعتباری برای استفاده از عبارت “خروج مبتنی بر شرایط” ندارد. حتا در زمان اوباما نیز این یک مسأله بود.»
به باور سفیر پیشین ایالات متحده در افغانستان هرچند که خروج سربازان امریکایی از افغانستان تا اکنون با سرعت انجام شده است، اما اداره‌ی آقای جو بایدن برای پیاده‌کردن سیاست خویش در افغانستان، به مدت زمان بیشتری نیاز دارد.
آقای نویمان در رابطه به فشار ایالات متحده به پاکستان برای سهم‌گیری در روند صلح افغانستان گفت که در هر اداره در ایالات متحده پاکستان را تحت فشار قرار داده است اما هنوز نقش پاکستان در تعامل استراتژیک با افغانستان از وضاحت کافی برخوردار نیست: «فشار خوب است، اما باید با یک احساس قناعت واقعی برای حضور ایالات متحده در افغانستان، همراه باشد. اداره‌ی بایدن ممکن است در مورد یک نیروی کوچک و پشتیبانی اقتصادی تصمیم بگیرد.
آن‌گونه که سفیر پیشین ایالات متحده در افغانستان گفت، در داخل ایالات متحده هیچ‌گونه فشار سیاسی مبنی بر خروج آن از افغانستان وجود ندارد. و عجله خروج چیزی از جانب شخص ترمپ بود: «نصف امریکایی‌های حتا نمی‌دانند در افغانستان چه خبر است، درحالی‌که افغان‌ها در حال جنگ و مردن‌اند.»
فشار بر پاکستان از سوی ایالات متحده الزامی‌ست
سعد محسنی، رییس اجرایی موبی گروپ مانند اکثر سخنرانان دو احتمال را برجسته کرد و گفت با خروج سربازان امریکایی از افغانستان، فرایند گفت‌وگوهای صلح ممکن است به معنای سازش و تعامل در برخی از آزادی‌ها باشد اما احتمال دیگر جنگ داخلی است: «این جمهوری بیشتر از طالبان تقسیم شده است. طرز اداره‌کردن حکومت وحشتناک است. از نظر آزادی بیان، رسانه‌ها هر روز هدف قرار می‌گیرند، حتا توسط دولت، اما طالبان وضعیت بسیار بدتری دارند.»
آقای محسنی با تأکید بر ضرورت فشار حکومت ایالات متحده بر پاکستان گفت که چندین گروه شورشی از جمله حقانی در پاکستان مستقر هستند و بدون حمایت بیرونی، حملاتی مانند حمله به دانشگاه کابل امکان‌پذیر نیست: «ما نمی‌دانیم که فشار امریکا بر پاکستان چقدر وارد خواهد شد اما ممکن است همانند مدیران قبلی باشد.»
طالبان صلح را جدی نمی‌گیرند
حسنا جلیل، معین پالیسی و استراتژی وزارت داخله با نگرانی از افزایش خشونت‌ها یادآور شد که برایند گفت‌وگوهای صلح دو گزینه‌ی موفقیت یا ناکامی است و گزینه‌ی سوم وجود ندارد. به گفته‌ی خانم جلیل در صورت توافق در اول خشونت کاهش می‌یابد و شاید افغانستان به‌لحاظ وضعیت امنیتی شاهد آتش‌بس باشد، اما در صورت عدم موفقیت، جنگ خونین‌تری به‌وجود خواهد آمد: «طالبان تقسیم شده‌اند. میزان خشونت افزایش می‌یابد. آن‌ها حتا ممکن است صلح را جدی نگرفته و فقط در حد یک بازی احمقانه مد نظر بگیرند»