چرا آمار نشرشده نفوس از سوی اداره ملی احصاییه و معلومات ناقص است؟

عبدالهادی شریفی

اداره ملی احصاییه و معلومات گزارش سالانه‌‌‌اش درباره نفوس افغانستان را در تاریخ اول جون سال ۲۰۲۰ به نشر سپرد. براساس این گزارش در سال ۱۳۹۹ نفوس مجموعی کشور ۳۲ میلیون و ۸۹۰ هزار و ۱۷۱ تن برآورد شده که از این میان ۱۶ میلیون و ۷۵۹ هزار و ۷۶۶ تن مرد و ۱۶ میلیون و ۱۳۰ هزار و ۴۰۵ تن زن می‌‌‌باشند. در این نوشته تلاش می‌شود تا به چگونگی روش برآورد نفوس کشور توسط اداره ملی احصاییه و معلومات بپردازیم و این‌‌‌که این برآورد تا چه اندازه دقیق بوده و با آماری که از سوی نهادهای ملی و بین‌المللی به نشر رسیده چقدر هم‌‌‌خوانی دارد؟ ولایت پنجشیر به عنوان نمونه از میان ۳۴ ولایت کشور برگزیده شده است.

در گزارش اداره ملی احصاییه و معلومات در مورد روش برآورد نفوس کشور آمده است که این آمار براساس ارقام فهرست خانوار سال‌‌‌های ۱۳۸۱-۱۳۸۴ با استفاده از فورمول  تهیه شده است. با وجود این‌‌‌که در مورد ارقام فهرست خانوار سال‌‌‌های ۱۳۸۱ – ۱۳۸۴ پرسش‌‌‌های بسیاری وجود دارد و با وجود این‌‌‌که این گزارش اذعان کرده که پس از سرشماری نفوس سال ۱۳۵۸ تاکنون نفوس شماری دور دوم در کشور صورت نگرفته است؛ اما با آن‌‌‌هم دیده می‌‌‌شود که این گزارش نفوس کشور را با جزئیات برآورد کرده است.

این گزارش نفوس ولایت پنجشیر را ۱۶۹ هزار و ۹۲۶ تن برآورد کرده که از این میان ۸۶ هزار و ۹۳۷ تن آن مرد و ۸۲ هزار و ۹۸۹ تن زن می‌‌‌باشند. درحالی‌‌‌که نشریه وزارت اقتصاد زیر نام پروفایل ولایت پنجشیر، چشم‌انداز انکشاف اقتصادی و اجتماعی که در سال ۱۳۹۸ به نشر رسیده در مورد تعداد نفوس این ولایت آورده است که مجموع نفوس ولایت پنجشیر به ۴۴۷ هزار و ۸۳۷ تن می‌‌‌رسد. این گزارش نوشته است که در سراسر ولایت پنجشیر به تعداد مجموعی ۸۰ هزار و ۶۱۳ فامیل در ۵۴۰ قریه (روستا) زندگی دارند.

نکته: آمار تعداد قریه و فامیل در گزارش اداره ملی احصاییه و معلومات موجود نیست.

اگر این دو گزارش را که تفاوت زمانی چندانی هم ندارد، مقایسه کنیم درمی‌‌‌یابیم که تفاوت بسیار عمیقی درباره تعداد نفوس ولایت پنجشیر میان آن‌‌‌ها وجود دارد.

بی‌‌‌جا نخواهد بود تا نظری به کتاب پروفايل ولايت پنجشير که در سال ۱۳۹۳ توسط اداره مستقل ارگان‌‌‌های محل به نشر رسیده است، بیندازیم. این گزارش تعداد نفوس این ولایت را به نقل از آمریت احصاییه مرکزی (ولایت پنجشیر) ۳۶۸ هزار و ۶۰۲ تن گفته است. در این گزارش همچنان آمده است که براساس آمار ریاست حفاظت از محیط زیست و ریاست زراعت این ولایت، نفوس ولایت پنجشیر ۳۴۸ هزار و ۶۰۰ تن تخمین زده شده درحالی‌‌‌که ادارات ملل متحد (یو ان هبیتات) نفوس این ولایت را در این سال ۴۴۷ هزار و ۸۳۷ تن برآورد کرده است. ناگفته نباید گذاشت که گزارش نام ‌برده‌شده آمار یو ان هبیتات را به واقعیت نزدیک‌تر تشخیص داده است.

همان‌‌‌گونه که در بالا اشاره شد، اطلاعات پایه‌‌‌ی گزارش اداره ملی احصاییه و معلومات سرشماری نفوس کشور در سال ۱۳۵۸ و فهرست‌‌‌برداری خانوار سال‌‌‌های ۱۳۸۱-۱۳۸۴ می‌‌‌باشد. اگر فرض را بر این بگیریم که فورمول استفاده شده مناسب‌‌‌ترین و دقیق‌‌‌ترین روش برای تخمین نفوس یک کشور می‌‌‌باشد، باز هم به پرسش مهم دیگری بر می‌‌‌خوریم که اطلاعات پایه‌ی که به آن وارد می‌‌‌شود چقدر دقیق می‌‌‌باشد؟ که متأسفانه پاسخ قناعت بخش برای آن وجود ندارد.

اطلاعات پایه‌‌‌ی اداره ملی احصاییه و معلومات دارای نواقص جدی است؛ چون نفوس‌شماری سال ۱۳۵۸ نه‌تنها مکمل نبوده (تنها ۶۷ درصد جمعیت کشور را شامل می‌‌‌شد)، بلکه اتهام‌‌‌های بسیار در مورد دست‌‌‌کاری آن توسط مسئولان وقت نیز وجود دارد. اگر باز هم فرض را بر این بگیریم که این اتهام‌‌‌ها نادرست بوده، پرسش دیگری که پیش می‌‌‌آید این است که فهرست‌برداری سال‌‌‌های ۱۳۸۱-۱۳۸۴ چقدر دقیق بوده است؟ عوامل دیگری که بر نفوس تأثیر دارد از جمله عوامل طبیعی، مهاجرت، امنیت، مرگ‌ومیر و… در این محاسبه‌‌‌ها چقدر دقیق برآورد شده است؟ متأسفانه بازهم می‌توان گفت که پاسخ دقیق و قناعت‌‌‌بخش برای این پرسش‌‌‌ها وجود ندارد. اگر محاسبه براساس پیش‌‌‌فرض‌‌‌های خیالی باشد، توقع داشتن پاسخ دقیق و قناعت‌‌‌بخش را نمی‌‌‌توان داشت.

اگر باز هم فرض را بر این بگیریم که اطلاعات پایه درست بوده و روش محاسبه هم مناسب‌‌‌ترین شیوه می‌‌‌باشد، پرسش دیگری که به میان می‌‌‌آید این است که چرا میان آمار نشر شده توسط اداره ملی احصاییه و معلومات با آمار نشر شده توسط ادارات ملی و بین‌المللی تفاوت ژرف وجود دارد درحالی‌‌‌که تفاوت آماری بسیار کم میان آمار آن‌‌‌ها (ادارات ملی و بین‌المللی) وجود دارد؟ اگر از این مورد هم بگذریم، پرسش دیگری که به آن بر می‌‌‌خوریم این است که چرا تفاوت آمار میان ادارات محلی احصاییه (ریاست احصاییه و معلومات ولایتی) که در واقع آمار دست نخست را دارا می‌‌‌باشند با آمار نشر شده توسط اداره مرکزی این ارگان وجود دارد؟ به عنوان یک شهروند کدام یک را بپذیریم؟ آماری دست نخست که توسط اداره محلی به نشر رسیده یا آماری که توسط اداره مرکزی (اداره ملی احصاییه و معلومات) به نشر رسیده است؟

با توجه به موارد یادشده می‌توان گفت که آمار نشرشده توسط اداره ملی احصاییه و معلومات دارای خلاهای فراوان بوده و به‌سادگی نمی‌‌‌توان آن را پذیرفت. در مورد تعداد نفوس ولایت پنجشیر آمار نشرشده توسط وزارت اقتصاد، اداره ملل متحد و ادارات محلی پنجشیر باهم شباهت داشته و به واقعیت نزدیک است؛ اما اداره ملی احصاییه و معلومات بر آمار فرضی خودش – که با واقعیت هم‌‌‌خوانی چندان نداشته است – تأکید دارد. این اداره حتا گزارش ادارات زیر اثرش (ریاست احصاییه مرکزی ولایات) را در نظر نگرفته و آماری را به نشر رسانیده که بیشتر خیالی بوده است. همان‌‌‌گونه که در بالا اشاره شد آمریت احصاییه مرکزی ولایت پنجشیر نفوس این ولایت را در سال ۱۳۹۳ بیشتر از ۳۶۸ هزار دانسته؛ اما براساس آمار اداره مرکزی احصاییه (اداره ملی احصاییه و معلومات) نفوس این ولایت در همان سال ۱۵۱ هزار به نشر رسیده است.