یازدهمین دور جشنواره «ژاله اصفهانی» روز جمعه، ۱۲ دلو برگزار شد. این جشنواره که در سال‌های قبل معمولا در دانشگاه لندن برگزار می‌شد در این دو سال اخیر، به‌دلیل شیوع ویروس کرونا، در فضای مجازی برگزار شده است. در یازدهمین دور این جشنواره نزدیک به ۳۰۰ تن شاعر از کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان و ازبیکستان شرکت کرده بودند. در نهایت پنج نفر موفق به دریافت جایزه ۵۰۰ پوندی این جشنواره شدند.
امسال برای اولین‌بار شاعرانی از کشور افغانستان، تاجیکستان و ازبیکستان در این جشنواره شرکت کردند. موفقیت افغانستان در این جشنواره قابل توجه بود. از جمع شاعران افغانستان مهتاب ساحل و علی یوسفی موفق به کسب جایزه شدند. و همین‌طور سیدرضا محمدی و مژگان ساغر داوران افغانستانی این جشنواره بودند. پیروزی شاعران و داوری در این جشنواره برای جامعه فرهنگی افغانستان موفقیت چشم‌گیر به‌حساب می‌آید.
بنیاد فرهنگی ژاله اصفهانی
بنیاد فرهنگی ژاله اصفهانی مؤسسه خیریه‌ای است که در کمیسیون خیریه‌ی کشور انگلستان به ثبت رسیده است. دوستداران فرهنگ و ادب به پاس خدمات و ارج‌گذاری به شاعر معروف ایرانی (ژاله اصفهانی) نام این نهاد و جشنواره‌شان را «ژاله اصفهانی» گذاشته‌اند. ژاله اصفهانی میان سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۸۶ زندگی می‌کرد و مهم‌ترین مجموعه‌های شعری‌اش عبارت از «زنده رود»، «البرز بی‌شکست» و «خروش خاموشی» است. ژاله اصفهانی به «شاعر امید» معروف است.
در معرفی‌نامه بنیادفرهنگی ژاله اصفهانی آمده است «هدف کلی بنیاد آموزش و ترویج فرهنگ، به‌شمول شعر، موسیقی، هنر، تاریخ و میراث فرهنگی، فارسی‌زبانان در سراسر جهان میباشد.»
اعتبار و اهمیت جشنواره
علی دهباشی، از پژوهشگران به‌نام ایران و سردبیر مجله بخارا که یکی از مهمانان این دوره بود جشنواره ژاله اصفهانی را از جمع مهم‌ترین فعالیت‌های ادبی چند دهه اخیر در حوزه زبان فارسی دانست: «اقدامی که ژاله اصفهانی انجام داده یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های ادبی چند دهه اخیر به‌حساب می‌آید. به این جهت که پاسخ‌دهنده به یک نیاز عمیق ادبی است که باید بین ما فارسی‌زبانان در جغرافیای تاریخی زبان فارسی اتفاق می‌افتاد که حالا خوشبختانه این نیاز توسط بنیاد ژاله اصفهانی شناخته شده است.» همچنان، بقیه مهمانان و داوران این جشنواره را جشنواره‌ای می‌دانند که در پی موج‌سازی و قطب‌بندی نیست و از اعتبار و حیثیتی بالا برخوردار است.
هیأت داوری و گزینش اشعار
شاعران زیر سن ۳۰ سال می‌توانند شعرهای‌شان را به دبیرخانه این جشنواره ارسال کنند. اما اشعار ارسالی بدون مشخصات شاعر به داوران می‌رسند. داوران طی دو دور اشعار دریافتی را ارزیابی می‌کنند. در مرحله اول پنج شاعر از هر کشور به مرحله نهایی راه می‌یابند که نهایتا یک نفر از هر کشور برنده می‌شود. در متنی مشترکی که از سوی مجموعه هیأت داوری نشر شده است، آمده است «شعرها براساس معیارهای رایج و ثبت‌شده شعر فارسی و در نظر گرفتن سیر تاریخی ادبیات در در هر سه کشور، انتخاب شده‌اند. معیارهای شامل موارد زیر اما نه محدود به آن‌هایند: اندیشه، زبان، موسیقی درونی و بیرونی، فرم، نوآوری، چارچوب قالب‌های ترکیب‌سازی، عاطفه و تخیل و تصویر و سعی در رسیدن به بیان اختصاصی خود شاعر.»
مریم آرام، دبیر این جشنواره میگوید «هدف کلی جشنواره ترویج ادب فارسی است». در دوره‌های قبلی این جشنواره فقط اشعار شاعران ایرانی مورد ارزیابی قرار می‌گرفت. اما جشنواره امسال برای اولین‌بار از افغانستان و تاجیکستان شعر دریافت کرده است، البته از کشور ازبیکستان هم چند مجموعه شعر دریافت شده بود که در نهایت فقط آن اشعار «قابل تحسین» دانسته شده و جایزه‌ای به آنان تعلق نگرفته است.
جایزه اولین دور این جشنواره به محمدجواد آسمانی تعلق گرفته بود. اما امسال از ایران و افغانستان دو-دو نفر برنده نهایی اعلام شدند. داوران در این مورد میگوید «شایستگی و خوشامد هر اشعار برندگان در نزد داوران این است که هیچ‌کدام شایسته‌ی حذف‌شدن نیستند. و توانایی‌ای که هرکدام‌شان در تجسم اندیشه و شکل‌دهی بیان‌شان دارند به اندازه‌ای بود که باعث شد رأی برابر داوران را به خود اختصاص دهند.» طالب لقمان از تاجیکستان و فاطمه صادقی و سعید مبشر مشترکا از ایران برنده این جایزه شدند.
درخشش شاعران افغانستان در این جشنواره
بعد از حکومت طالبان که دید محدود و دیکتاتورمآبانه آن فضا را برای هر نوع کار فرهنگی تنگ کرده بود، فرصت استثنایی برای کارهای فرهنگی و خصوصا شاعری و نویسندگی در افغانستان به‌وجود آمد. در این دو دهه اخیر استعدادهای درخشان در حوزه شعر در افغانستان ظهور کرده است که نمونه‌های آن را در جشنواره «ژاله اصفهانی» دیدیم.
مهتاب ساحل، علی یوسفی، فروزان کریمی، هلال فرشید ورد و محمدقاسم یوسفزی از افغانستان به مرحله نهایی این جشنواره راه یافته بودند که در نهایت مهتاب ساحل (در بخش شعر کلاسیک) و علی یوسفی (در بخش شعر سپید) به‌صورت مشترک مقام اول را از میان شاعران افغانستان از آن خود کردند.
سیدرضا محمدی و مژگان ساغر عضو هیأت داوران افغانی این جشنواره بودند. خانم ساغر، در صحبت با روزنامه اطلاعات روز میگوید «جریان شعر در افغانستان خوشبختانه پابه‌پای شعر ایران حرکت کرده و به جایگاه خوبی رسیده. با وصف این‌که بستر زبان برای ایران بیشتر مهیا است، اما افغان‌ها هم به پیش‌رفت‌های چشم‌گیر دست یافته است.» در ادامه ایشان اضافه می‌کند «نظر به شرایط و مشکلاتی که در افغانستان وجود دارد حتا بعضی شاعران افغانستان گاهی بهتر از ایرانی‌ها شعر سروده‌اند. این امر قابل درنگ و جای بسیار خوشی است.»
مهتاب ساحل، شاعر شناخته‌شده افغانستان و برنده جایزه یازدهمین دور جشنواره شعر ژاله اصفهانی میگوید «با توجه به این‌که وضعیت سیاسی و اجتماعی یک جامعه روی شعر، و دیگر فراورده‌های هنری و فرهنگی آن جامعه تأثیر غیرقابل انکاری برجا می‌گذارد، طی سال‌های پسین وضعیت شعر نیز در افغانستان خوب نیست و مجالس نقد و شعرخوانی کمرنگ‌تر شده است.» خانم ساحل در ادامه اضافه می‌کند «شاعران زیادی ترک وطن کرده‌اند و تعدادی هم که در افغانستان هستند یک عده درگیر دغدغه درآوردن یک لقمه نان هستیم و یک عده هم درگیر حاشیه‌تراشیدن برای کار همدیگر و تخریب همدیگر که این واقعا یک آفت است و فاجعه.»
علی یوسفی، از شاعران مهاجر و برنده جایزه شعر سپید این جشنواره از میان شاعران افغانستان در صحبت با اطلاعات روز میگوید «چنین جشنواره‌ها همانند میدانی است که می‌توان تفکر دیگر ملت‌ها را در آن فهمید و رنج‌شان را لمس کرد. می‌توان از پتانسیل زبانی هم‌زبانان بهره جست و نوتر اندیشید. این جشنواره گامی مؤثر است در مسیر همدلی فارسی زبانان.» آقای یوسفی، که شعر افغانستان را به دو بخش شعر مهاجرت و شعر داخلی تقسیم می‌کند، درباره شعر افغانستان میگوید: «در طی این سال‌ها فعالیت‌های بسیاری چه در زمینه شعر و چه در زمینه نقد صورت گرفته و بارقه امید هرچه بیشتر در حوزه ادبیات روشنایی بخشیده است.» اگرچند یوسفی از دیدگاه انتقادی‌اش نسبت به وضعیت شعر نیز چشم‌پوشی نمی‌کند و میگوید بعضی شعرها «پیچیدگی فراوانی دارد اما پس از کندوکاو در معنای شعر متوجه قلمبه‌سرایی و طنین توخالی در سطر می‌شویم».