بیشتر دختران ولسوالی واخان بدخشان از آموزش محرومند. طی دو دههی اخیر یک مکتب دخترانه نیز در این ولسوالی ساخته نشده است. دختران در این ولسوالی در مکتب پسرانه درس میخوانند. ولسوالی واخان به «بام دنیا» مشهور است و یکی از دورافتادهترین و محرومترین ولسوالیهای افغانستان است. در این ولسوالی فقر و نداری جان مردم را میگیرد و نبود مکتب دخترانه فرصت آموزش را از بسیاری از دختران میستاند.
آمنه آمو، ۲۵ سال دارد و یکی از ساکنان ولسوالی واخان بدخشان است. او برخلاف پنج خواهر بزرگترش که مکتب نرفتند، اجازه یافت که مکتب برود و با پسران در یک صنف درس بخواند.
آموزش دختران در کنار پسران در مکاتب واخان، خالی از جنجال و دردسر برای دختران نیست. بسیاری از این دختران، قادر به پرسیدن مشکلاتشان در صنفها از استادان مرد نیستند. این دختر واخانی آموزش زیر یک سقف با پسران را دشوار میداند و مدعی است که هرازگاهی مورد تمسخر پسران قرار میگرفتند.
به گفتهی او، برخی از خانوادهها در واخان برای دخترانشان اجازه نمیدهند که در کنار پسران مکتب بروند و بههمین دلیل، این دختران تنها تا دوره ابتدایی اجازه درسخواندن دارند.
درسخواندن دختران در میان بستگان آمنه یک تابو بود؛ چرا که آنان اجازه درس را به دخترشان نمیدادند، اما آمنه، پدر و مادرش را راضی کرد تا اجازه بدهند که درس بخواند. بسیاری از مردم محل در روستای «خندود» ولسوالی واخان به جمعهخان، پدر آمنه توصیه میکردند که بهجای درس، دخترش را خانهی بختاش روان کند. آمنه خوششانس بوده که حرفهای بستگانش از سوی پدرش پذیرفته نشده است.
ساکنان واخان مدعیاند که برخی از دانشآموزان تا دو ساعت پیادهروی میکنند، تا به مکتب برسند، اما پیمودن مسافت طولانی برای یک دختران جنجالآفرین است
تحقق یک رویا
آمنه ۱۲ سال مکتب را با ۱۳ همصنفی دخترش با مشکلات زیاد تمام کرد، اما فقط او با یک دختر به رویای بزرگشان که رفتن به دانشگاه است، دست یافتند و دختران دیگر یا خانوادههایشان اجازه شرکت در آزمون کانکور را برایشان ندادهاند و یا ازدواج کردند.
ازدواج زیرسن دختران، یکی از چالشها در راستای دوام آموزش شمرده میشود و در برخی مواقع خانوادهها در ولسوالی واخان، مانع آموزش دخترانشان میشوند.
برای آمنه دورشدن از خانواده و رفتن به فیضآباد -مرکز ولایت بدخشان- برای ادامه تحصیل یک تجربه شیرین و آغاز فصل جدیدی از زندگی بود. این سفر برای ادامه تحصیل پیام واضح برای خانوادههای واخانی و قرغیزی میرساند که مانع آموزش دخترانشان نشوند.
آمنه آمو از رشته ادبیات از دانشگاه بدخشان در سال ۹۵ سند فراغت بهدست آورده است. او امیدوار بود که بهعنوان آموزگار زن در معارف واخان استخدام شود، تا دختران زادگاهش را آموزش دهد. در واخان استاد زن انگشتشمار است: «در واخان از چهار زن بیشتر معلم نیست. تا آدم پول و واسطه نداشته باشد، به حکومت استخدام نمیشود. من هر چه تلاش کردم، کار خوبی پیدا نکردم و از وقتی که از دانشگاه فارغ شدم، تا حالا خانهنشینام.»
تبعیض در واخان
ساکنان واخان مدعیاند که حکومت مرکزی و حتا محلی طی دو دههی اخیر با تبعیض با آنان برخورد کرده است و بحث انکشاف متوازن از سطح شعارهای پوپولیستی و عوامفریبانه بالاتر نرفته است. آموزش که یکی از ابتداییترین حقوق انسانها است، در واخان به دشواری دانشآموزان بهویژه دختران فرا میگیرند.
همچنین سالانه شمار کمی از دختران از مکاتب واخان فارغ میشوند و به همین دلیل است که زنان تحصیلکرده در این ولسوالی کم است. واخانیها شدیدا به مکتب دخترانه، استاد و داکتر زن نیاز دارند، تا قسمتی از گره مشکلاتشان باز شود، اما حالا افق روشنی برای افزایش خدمات دولتی در واخان وجود ندارد.
وضعیت آموزش در پامیر کوچک به تناسب پامیر بزرگ که قوم قرغیز زندگی میکنند، رقتبارتر است و باشندگان واخان مدعیاند که بیشتر دختران قرغیزی از نعمت سواد محروم ماندهاند.
آمار شورای انکشافی واخان نشان میدهد که در این ولسوالی ۲۳ هزار نفر از اقوام واخانی و قرغیزی زندگی میکنند و نفوس در ولسوالی واخان پراکنده است.
مسئولان در وزارت معارف کشور میگویند که در بخشهای زیادی از واخان نفوس کم است و با کمتر از ۱۰ دانشآموز قادر به تشکیل صنف درسی نیستند و به همین دلیل دختران و پسران در واخان به گونهی مشترک در یک صنف درس میخوانند.
این مسئولان تأکید دارند که توجه به ولسوالیهای محروم حالا به یکی از اولویتهای وزارت معارف مبدل شده است و آنان تلاش میکنند که امکانات کافی آموزشی معیاری برای دانشآموزان بهویژه دختران فراهم سازند.
پایینبودن کیفیت آموزش
بیسوادی در واخان بهویژه در میان زنان در بالاترین سطح قرار دارد. آمنه میگوید که هم اکنون شمار کمی از دختران فرصت آموزش پیدا میکنند. بیشتر دختران یا اجازه ندارند درس بخوانند و یا هم در سن پایین ازدواج میکنند: «وقتی من مکتب میرفتم، ۱۴ دختر در صنف بودیم، اما حالا در صنفها دو تا سه دختر درس میخوانند. بیسوادی در واخان خیلی زیاد است و مکتبها هم معیاری نیست.»
آمار وزارت معارف کشور نشان میدهد که در ولسوالی واخان بدخشان چهارهزار و ۴۹ تن بهشمول یکهزار و ۷۹۸ دختر در ۱۷ مکتب مصروف آموزش هستند. اما ساکنان واخان به روزنامه اطلاعات روز میگویند که شمار کمی از دختران به مکتب میروند و کیفیت آموزش در پایینترین سطح قرار دارد.
عبدالمجید دلجو، یکی از ساکنان ولسوالی واخان به روزنامه اطلاعات روز میگوید که طی دو دههی اخیر حکومت کمترین توجه در بخش رشد آموزش داشته و هنوز زمینهی ساخت یک مکتب دخترانه در واخان فراهم نشده است. او حکومت را به اعمال تبعیض سیستماتیک در واخان در تمام بخشها بهویژه آموزش متهم میکند: «کیفیت آموزش در مکاتب پایین است و اینکه دختر و یا پسر واخانی نتواند که به مکتب برود و درس بخواند، از این بدتر چی میتواند باشد؟ تا هنگامیکه دختران و پسران واخانی و قرغیزی باسواد نشوند، مشکلات ما حل نمیشود.»
اما مسئولان در وزارت معارف کشور از ایجاد اصلاحات در ساختار معارف به هدف توزیع منابع به مناطق محروم خبر میدهند. نجیبه آرین، سخنگوی وزارت معارف کشور در صحبت با روزنامه اطلاعات روز میگوید: «منابع ولایتی را بیشتر از قبل میسازیم تا بتوانیم منابع را بهصورت درست و دقیق که محرومیت بیشتر است، توزیع کنیم. ما در نظر داریم که استادان زن بیشتری و مکاتب دخترانه بیشتری تأسیس کنیم.»