از سه ماه به این‌سو در کلینیکم بیماران را در برابر کووید۱۹ واکسینه می‌کنم. برخی از آن‌ها در مورد این واکسن‌ها پرسش‌هایی دارند که البته من با کمال خرسندی پاسخ می‌دهم. اکثریت آن‌ها از این‌که واکسن در اختیارشان قرار می‌گیرد احساس خوش‌بختی می‌کنند.
اما حالا به نظر می‌رسد دیدگاه بدبینانه‌ای در مورد واکسن‌های کرونا درحال ظهور است. هنگامی که ما با بیماران برای تعیین وقت واکسن‌شان تماس می‌گیریم، برخی از آن‌ها می‌گویند که نمی‌خواهند واکسینه شوند زیرا کسانی را می‌شناسند که پس از دریافت واکسن دچار عوارض جانبی آن شده‌اند.
در مطالعه‌ای در استرالیا که در آن پژوهش‌گران نگرانی‌های مربوط به واکسن کووید۱۹ را بررسی کردند، ۱۰ درصد از افراد موردمطالعه «عوارض جانبی بالقوه» واکسن را دلیل خودداری شان از دریافت واکسن عنوان کردند.
اولین‌بار نیست که من این نگرانی را می‌شنوم. هرسال که کارزار واکسن آنفلونزا آغاز می‌شود، همواره گروهی از افراد پیدا می‌شوند که این واکسن را نمی‌خواهند، زیرا به قول خودشان آخرین باری که واکسن آنفلونزا دریافت کرده بودند، دچار علائم خفیف «آنفلونزا مانند» شده بودند.
ابتدا باید بگویم که مشاهده عوارض جانبی جزئی پس از دریافت هر واکسنی، یک امر شایع است و در مورد واکسن‌های جدید کووید۱۹ نیز همین امر صدق می‌کند. مطالعه‌ای که روی ۴۰ هزار کارمند صحی که «واکسن فایزر» دریافت کرده بودند، انجام شده، نشان داد که از هر ۴ نفر یک نفر دچار عوارض جانبی جزئی پس از دریافت این واکسن شده است. هیچ‌یک از این علائم جدی نبوده و همه عمر کوتاهی داشته‌اند. شایع‌ترین عوارض جانبی گزارش‌شده پس از دریافت واکسن فایزر، درد در محل تزریق، تب خفیف، لرز، سردرد، خستگی و دردهای عضلانی است.
این عوارض ماندگار نیست و نشانه‌ای از واکنش سیستم ایمنی بدن شما در برابر واکسن به شمار می‌رود. این علائم نشان‌دهنده عفونت ناشی از ویروس کرونا نیست، زیرا واکسن‌های کووید۱۹ حاوی این ویروس نیستند و بنابراین امکان ندارد با دریافت واکسن به کووید۱۹ مبتلا شوید. در عوض این واکسن‌ها حاوی تکه‌های ریز مواد ژنتیکی است که به بدن شما می‌آموزد در صورت تماس چگونه با ویروس کرونا مقابله کند.
هنگامی که واکسن به شما تزریق می‌شود، سیستم ایمنی بدن شما تشخیص می‌دهد که آنچه به شما تزریق شده مواد «بیگانه» است و بنابراین سعی می‌کند با آن مبارزه کند. برای این‌کار پیام‌رسان‌های خون شما موسوم به «سیتوکین» در برابر واکسن واکنش نشان داده و به سیستم ایمنی بدن شما سیگنال می‌فرستد که وارد عمل شود.
وقتی سطح سیتوکین در بدن شما افزایش می‌یابد، اثر التهابی ملایمی بر رگ‌ها و بافت‌ها دارد و باعث واکنش‌هایی مانند بالارفتن درجه حرارت بدن، درد عضلانی و لرز می‌شود. فرضیه‌ای وجود دارد که افراد جوان در مقایسه با افراد مسن بیشتر احتمال دارد پس از دریافت واکسن کووید۱۹ عوارض جانبی آن‌را گزارش دهند، زیرا سیستم ایمنی بدن افراد جوان در مقایسه با افراد مسن قوی‌تر عمل می‌کند.
با این‌حال اگر شما واکسینه شده‌اید اما عوارض جانبی آن‌را تجربه نمی‌کنید، به این معنا نیست که سیستم ایمنی بدن شما کار نمی‌کند. سیستم ایمنی بدن ما انسان‌ها بسیار متغیر است و بنابراین پیونددادن شدت عوارض جانبی واکسن با کارآیی یا عدم کارآیی پاسخ ایمنی بدن غیرممکن است. امکان دارد شما یک واکنش ایمنی خوب نسبت به واکسن داشته باشید اما در عین حال هیچ عوارض جانبی را تجربه نکنید.
مطالعه دیگر در این زمینه دریافته است که اگر قبلا به ویروس کرونا مبتلا شده باشید، احتمالا بیشتر از دیگران با عوارض جانبی ناشی از دریافت واکسن روبرو خواهید شد. در این مطالعه ۳۳ درصد افرادی که قبلا به کرونا مبتلا شده بودند، پس از دریافت اولین دوز واکسن کووید۱۹ عوارض جانبی «خفیف در کل بدن» مانند خستگی، سردرد و لرز را گزارش دادند. در مقایسه فقط ۱۹ درصد افرادی که قبلا به کرونا مبتلا نشده بودند، پس از دریافت اولین دوز واکسن عوارض جانبی آن‌را گزارش دادند. پژوهش‌گران می‌گویند که این امر شاید تأثیر پاسخ ایمنی مطلوب بدن در بین گروهی باشد که قبلا به کووید۱۹ مبتلا بوده‌اند، اما تأکید دارند که تحقیقات بیشتری باید در این مورد انجام شود.
من به عنوان یک پزشک پس از مشاهده آسیب‌هایی که کووید۱۹ بر بیمارانم وارد کرد، معتقدم که وقتی پای محافظت از خود و عزیزان‌تان در برابر این بیماری کشنده در میان باشد، عوارض جانبی جزئی هزینه‌ای نیست که روی دوش تان سنگینی کند.
ناتوانی در یادگیری، کووید۱۹ و واکسن‌های آن
پژوهش‌های تازه نشان می‌دهد که افرادی که دچار ناتوانی در یادگیری هستند شش برابر بیشتر از دیگران در معرض مرگ ناشی از کووید۱۹ قرار دارند. افراد جوان‌تر (بین ۱۸ تا ۳۴ سال) که دچار اختلالات یادگیری هستند بیشتر در معرض خطر قرار دارند. احتمال مرگ این افراد در اثر ابتلا به کووید۱۹ حدود ۳۰ برابر بیشتر از افراد هم‌سن و سال شان است.
این آمار تکان‌دهنده است و در بسیاری کشورها منجر به شکل‌گیری گروه‌هایی شده است که از دولت‌هاشان می‌خواهند افراد دچار اختلالات یادگیری را در کارزار واکسیناسیون کووید۱۹ اولویت دهند. برای مثال در بریتانیا، در حال حاضر فقط کسانی که در رده اختلالات یادگیری «شدید» قرار دارند، برای دریافت واکسن کووید۱۹ در اولویت قرار دارند.
با این‌حال بسیاری از گروه‌های فعال حقوق افراد دچار اختلالات یادگیری می‌گویند که تعریف اختلالات یادگیری خفیف، متوسف و شدید بسیار مبهم است و به این دلیل بسیاری از افراد دچار اختلالات یادگیری در معرض خطر قرار می‌گیرند.
نگران‌کننده‌تر از آن، در مقاله‌ای که این هفته در گاردین در مورد بریتانیا منتشر شد، آمده است که دولت بریتانیا تعدادی دستورات «عدم احیا» را طی همه‌گیری در مورد افراد دارای اختلالات یادگیری صادر کرده است.
ناتوانی در یادگیری به معنای ضعف چشم‌گیر توانایی فرد در درک اطلاعات جدید یا پیچیده و ناتوانی او در یادگیری مهارت‌های جدید است. همچنین ناتوانی در یادگیری ارتباط مستقیم با ضعف در توانایی مقابله مستقل با دشواری‌ها دارد و بر رشد فرد تأثیر ماندگار می‌گذارد. این بدان معناست که افراد مبتلا به اختلالات یادگیری معمولا مدیریت مهارت‌های اساسی روزمره زندگی را دشوارتر می‌یابند و برای بسیاری از کارها از جمله برقراری ارتباط، مدیریت پول و یا مراقبت از خودشان، به حمایت دیگران متکی اند.
افراد دچار اختلالات یادگیری از نظر صحی در این همه‌گیری بیش از همه آسیب دیده‌اند. برای مثال در انگلستان افراد دچار اختلال یادگیری به طور میانگین ۲۰ سال زودتر از افراد عادی می‌میرند و بسیاری از این مرگ‌ها اگر دسترسی این افراد به مراقبت‌های بهداشتی بهبود می‌یافت، قابل جلوگیری بودند.
مشکلاتی که افراد دارای اختلالات یادگیری با آن مواجه هستند، عبارتند از: نگرش منفی کارمندان بهداشت و درمان به آن‌ها، خدمات پراکنده و هماهنگی ضعفیف بین نهادهای مسئول، کوتاهی ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی در اتخاذ تمهیدات معقول برای فرد دچار اختلال به گونه‌ای که هنگام دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی در معرض آسیب نباشد و فقدان درک نیازها افراد دارای اختلالات یادگیری.
کدام واکسن بهتر است؟
پاسخ‌دادن به پرسش‌ها در مورد ویروس کرونا و واکسن‌های فعلی برای آن به شغل دوم من تبدیل شده است. تأییدکردن این‌که این واکسن‌ها حاوی هیچ فرآورده حیوانی نیست، یا مکررا توضیح‌دادن این‌که هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد واکسن‌های تأییدشده روی باروری تأثیر می‌گذارد، بخشی از برنامه روزمره من شده است.
هفته گذشته هنگامی که یک آقای ۷۰ ساله را واکسن Oxford-AstraZeneca می‌زدم، به من گفت: «دکتر خان من این یکی را نمی‌خواهم. واکسن فایزر می‌خواهم.»
این حرف باعث تعجب من شد زیرا در کل، افرادی که به کلینیک‌های واکسیناسیون می‌آیند، واکسن می‌خواهند و هرکدام را که پیشنهاد شود، دریافت می‌کنند.
از او پرسیدم: «چرا؟»
گفت: «خب دکتر، شنیده‌ام که فایزر بهتر است.»
اما حقیقت ماجرا این بود که ما فقط واکسن Oxford-AstraZeneca را در انبار کلینیک داشتیم. ما هیچ کنترلی بر این‌که چه چیزی به ما تحویل داده می‌شود نداریم و در حقیقت، ما فقط از این‌که واکسن هست و مردم دریافتش می‌کنند خوشحالیم.
از او پرسیدم: «منظورت چیست که فایزر بهتر است؟»
او گفت: «خب، یکی از دوستانم به من گفت که واکسن فایزر زده و این‌که این یکی بهترین است.»
هرچند که بیمار بعدی در صف دریافت واکسن منتظر بود، اما می‌خواستم به این آقا اطلاعات صحیح بدهم.
برایش توضیح دادم که همه واکسن‌هایی که توسط مراجع تنظیم‌کننده به صورت قانونی تأیید شده‌اند، آزمایش‌های قوی را پشت سر گذاشته‌اند و در برابر نوع متفاوت ویروس که اکنون باعث ایجاد بیماری در انگلیس می‌شود، مؤثر واقع شده‌اند. پس از توضیحات بسیار او سرانجام واکسن را پذیرفت و راه خودش را گرفت و رفت.
اگر صادقانه بگویم دلیل تعجب من از سوال آن آقا این بود که همه افرادی که تاکنون واکسن زده‌ام از این‌که واکسن دریافت کرده بودند، سپاس‌گزار بودند. گرچه تعداد جان‌باختگان ما از ویروس کرونا به طرز غم‌انگیزی در بریتانیا بالا بوده است، اما خوش‌شانس هستیم که در روند واکسیناسیون پیشگام هستیم. بسیاری از کشورها هنوز در تأمین واکسن موردنیازشان مشکل دارند و بسیاری از کشورهای درحال توسعه هنوز واکسیناسیون را شروع نکرده‌اند و بری واکسن به سازمان‌هایی مانند سازمان جهانی بهداشت متکی هستند.
من به این باورم که هر واکسنی را که به شما پیشنهاد شود باید استفاده کنید. اگر این واکسن توسط تنظیم‌کننده داروهای شما تأیید شده باشد، از شما در برابر علائم جدی ویروس کرونا محافظت می‌کند. مراجع مسئول واکسن‌ها را با توجه به گونه ویروسی که در منطقه شما درحال گردش است، تجویز می‌کنند تا مؤثر واقع شود. گفته شده است که اگر گونه جدید ویروس شایع شود، تولیدکنندگان واکسن می‌توانند واکسن‌های موجود را در مدت زمان نسبتا کوتاه تغییر دهند تا در برابر نوع جدید ویروس نیز مؤثر باشد.
در آینده شاید واکسن‌های تقویت‌کننده لازم شود، اما در حال حاضر اگر واکسن در اختیار شما قرار گرفت خودتان را خوش‌شانس حساب کنید. بسیاری از مردم در سراسر جهان مدت‌ها برای دریافت سهم خودشان از واکسن در انتظار باقی خواهد ماند.
خبر خوب: آزمایش واکسنOxford-AstraZeneca روی کودکان آغاز می‌شود
تعطیلی مکاتب سراسر جهان یکی از بزرگ‌ترین آسیب‌های قرنطینه ناشی از همه‌گیری به شمار می‌آید. کودکان آموزش حیاتی و همچنین فرصت تعاملات اجتماعی مهم را از دست دادند. در این موارد معمولا کودکانی که قبل از همه‌گیری به دلیل محرومیت اجتماعی و سایر دلایل اجتماعی-اقتصادی آسیب دیده بودند، با آغاز همه‌گیری و قرنطینه ناشی از آن، بیشترین ضربه را خوردند. بازگشایی مکاتب یک ضرورت حیاتی است زیرا اگر مکاتب همچنان تعطیل بمانند، نسلی از کودکان مان بقیه عمرشان را با افت تحصیلی سپری خواهند کرد.
اکنون «انستیتوت ملی تحقیقات بهداشت» مطالعه‌ای را که توسط دانشگاه آکسفورد اجرا می‌شود، تمویل می‌کندکه در آن واکسن Oxford-AstraZeneca روی ۲۴۰ فرد ۶ تا ۱۷ ساله آزمایش خواهد شد. در این آزمایش به نیمی از این کودکان واکسن Oxford-AstraZeneca و به نیمی دیگر واکسن دارونما داده می‌شود. سپس آن‌ها از نظر واکنش سیستم ایمنی بدن شان و هرگونه عوارض جانبی پس از دریافت واکسن، زیر نظر قرار خواهند گرفت. این آزمایش به ما درک بهتری از نحوه سرایت ویروس کرونا به کودکان و نوجوانان خواهد داد و با توجه به اطلاعات مقدماتی که منتشر شده و نشان می‌دهد که این واکسن‌ها می‌تواند به کاهش انتقال ویروس و همچنین کاهش شدت بیماری ناشی از آن کمک کند، می‌تواند به ما کمک کند گام دیگری در راستای پایان‌دادن به قرنطینه و بازگشت کودکان مان به مکتب برداریم.
سوال: چه کسی نباید واکسینه شود؟
واکسن‌های موجود کووید۱۹ برای اکثریت قریب به اتفاق مردم بی‌خطر است، اما مقامات بهداشتی بریتانیا اعلام کرده‌اند که هرکسی که حساسیت شدید به عناصر سازنده این واکسن‌ها داشته باشند، نباید آن‌را دریافت کنند. همچنین توصیه شده است که افرادی که در مرحله آزمایشی واکسن کرونا شرکت داشته‌اند، باید قبل از دریافت واکسن نهایی، با تیمی که آزمایش را انجام داده صحبت کند، زیرا ممکن است از قبل در مرحله آزمایش، این واکسن را دریافت کرده باشد.