رسول باوری، امکانی برای رشته باستان‌شناسی

رسول باوری، امکانی برای رشته باستان‌شناسی

رسول باوری، معین پیشین فرهنگ و هنر وزارت اطلاعات و فرهنگ و استاد رشته باستان‌شناسی در دانشگاه کابل، روز شنبه از دنیا رفت. او مقطع لیسانس و ماستری را در رشته تاریخ افغانستان قدیم (که در آن زمان رشته‌ای به‌نام باستان‌شناسی در دانشگاه کابل وجود نداشت) در دانشگاه کابل خوانده بود. پایان‌نامه دوره لیسانس آقای باوری تحت عنوان «جنبش انقلابی» در سال ۱۳۵۸ نوشته شده است.

باوری در سال ۱۳۳۶ در ولسوالی دهراوود ولایت ارزگان به دنیا آمد. او در طول زندگی‌اش به سمت‌های مختلف گماشته شده و در این میان به مدت چهار سال در یکی از دانشگاه‌های هالند نیز تدریس و تحقیق کرده و مقالاتی معتبر بین‌المللی به زبان هالندی در حوزه باستان‌شناسی نوشته است. از باوری کتاب‌ها و مقالات علمی فراوان به نشر رسیده است. از جمله کتاب‌های آقای باوری می‌توان به «باستان‌شناسی شرق میانه»، «افغانستان در عهد باستان»، «باستان‌شناسی مدنیت‌های اولیه افغانستان» و «موزه‌شناسی و سیرِ موزه‌ها در افغانستان» اشاره کرد. باوری نام ماندگار و تأثیرگذار در رشته باستان‌شناسی است.

زندگی اکادمیک

مرگ آقای رسول باوری، در میان اقشار مختلف جامعه واکنش‌هایی در پی داشته است. از جمله قاسم وفایی‌زاده در صفحه فیسبوک خود نوشته است «پوهاند باوری از شخصیت‌های مطرح علمی کشور در عرصه باستان‌شناسی بود. رفتنش ضایعه‌ای بزرگی برای کشور است.» علت مرگ رسول باوری مصاب‌شدن به ویروس کرونا خوانده شده است، مرضی که در کنار وضعیت بسیار ناگوار امنیتی امروزها از مردم افغانستان قربانی زیاد می‌گیرد.

گفت‌وگوهایی که اطلاعات روز با شاگردان استاد باوری و استادان رشته باستان‌شناسی انجام داده است نشان می‌دهد که رسول باوری بیش از هر چیز در بین دانشجویانش به‌دلیل نظم و انظباط خاصی که داشته، مشهور است.

هادی هدایت، استاد دانشگاه در رشته باستان‌شناسی در دانشگاه بامیان در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «باوری در بین استادان دانشگاه کابل فرد خاصی بود. او استادی بود که همان ده سال پیش از تدریس چپتر گذر کرده بود و در تمام مضامینی که تدریس می‌کرد کتاب‌های علمی به چاپ رسانیده بود. در نحوه تدریس هم روش‌های‌شان مدرن و شاگردمحور بود.» آقای هدایت که مدتی شاگرد باوری بوده است اضافه می‌کند: «باوری، رفتار و رابطه بسیار دوستانه و قابل احترام با دانشجویان داشت، که تعداد کمی از استادان دانشگاه کابل با شاگردانش چنین رابطه‌ی نیک دارند. همچنان آقای رسول باوری در موضوعات کاری هم دید ملی و مسلکی داشت.»

محمدطاهر زهیر، به تاریخ 23 حمل سال روان، با اعطای سپاس‌نامه از کارکردهای آقای باوری قدردانی کرد. عکس از وبسایت وزارت اطلاعات و فرهنگ.
محمدطاهر زهیر، به تاریخ ۲۳ حمل سال روان، با اعطای سپاس‌نامه از کارکردهای آقای باوری قدردانی کرد. عکس از وبسایت وزارت اطلاعات و فرهنگ.

رسول باوری در کنار شغل استادی در دانشگاه کابل به کارهای دیگر نیز مصروف بوده است. اما این مصروفیت‌ها هیچ‌گاه باعث نشد تا او از تحقیق و تدریس در رشته باستان‌شناسی کاملا دور شود. یکی از دانشجویان استاد باوری در گفت‌وگو با اطلاعات روز می‌گوید «به‌رغم این‌که استاد یاوری در صنف کم‌تر حاضر می‌شد اما یک شخص بسیار توانا و پرکار بود.» این مصاحبه‌شونده‌ای ما که نمی‌خواهد نامی ازش برده شود می‌گوید «باوری از جهتی یک شخصیت مرموز بود و ما گمان می‌کردیم او دارد کارهای مهم انجام می‌دهد که فقط یک تعداد خاص و محدود ممکن است از آن باخبر باشند.» ایشان انظباط و جدیت باوری را یک استثنا در میان استادان دانشگاه کابل می‌داند و اضافه می‌کند: «زمانی که استاد باوری پارچه امتحان دانشجویان را چک می‌کرد بسیار با دقت تمام این کار را انجام می‌داد تا حق‌تلفی صورت نگیرد. او بعد از این‌که پارچه‌های امتحان ما را نمره می‌داد دوباره آن‌ها را به ما می‌داد و می‌گفت ببینید اگر اشتباه کرده باشم و چیزی از پیشم مانده باشد برایم تذکر بدهید که دوباره ببینم.»

خاموشی یک امکان

افغانستان به‌دلیل پیشینه‌ی تاریخی که دارد به‌لحاظ باستان‌شناختی یکی از غنی‌ترین کشورها است. افغانستان در گذشته مهد تمدن‌های بزرگ جهانی بوده است و شاهراه ابریشم از مسیر بامیان گذر می‌کرده. بنابراین کار کردن در این حوزه نه‌تنها ارزش علمی دارد بلکه به‌لحاظ فرهنگی و سیاسی نیز برای افغانستان پیامد مثبت دارد. رسول باوری یکی از مهم‌ترین افرادی بود که متوجه این امر شده بود و برای کار در این حوزه دست به اقدامات عملی زده بود.

صابر مومند، سخن‌گوی وزارت اطلاعات و فرهنگ درباره‌ی جایگاه علمی رسول باوری به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «باوری یکی از پیش‌کسوتانی بود که رییس‌جمهور اشرف غنی در اکثر مجالس می‌گفت بعد از استاد کهزاد ما فقط استاد رسول باوری را داریم.» آقای مومند در خصوص ابتکارات و نوآوری‌های رسول باوری می‌گوید «او چند نوآوری در حوزه باستان‌شناسی داشت. اول، حفریات قانونی را در هشت ولایت آغاز کرد. او از این طریق می‌خواست میراث غنی گذشته‌مان کشف کند. دوم، هفته فرهنگی، برای بسیج ملی، برگزار می‌کرد. باوری در هر هفته از تمام ولایات هنرمندان و پیش‌کسوتان را دعوت می‌کرد و از آن‌ها می‌خواست غرض شناخت بهتر و استحکام یافتن وحدت ملی، به ولایات سفر کنند.» همچنان آقای مومند اضافه می‌کند که «در چهار سالی که آقای باوری در وزارت اطلاعات و فرهنگ کار می‌کرد آن‌قدر کار صورت گرفت که نظر به تمام کارهای بیست ‌سال اخیر در حوزه باستان‌شناسی، به قاطعیت می‌توان شصت تا هفتاد درصد این کارها فقط در زمان ایشان صورت گرفته است. در دوره‌ی او بود که موزیم ملی صاحب آثار زیاد شد.»

دکتر لایق احمدی، استاد باستان‌شناسی در دانشگاه بامیان، ضمن این‌که تأکید بر ویژگی شخصیتی منحصر به فرد باوری در مواجهه با دانش‌جویانش دارد و از دستاوردهای او یاد می‌کند، به اطلاعات روز می‌گوید «اگرچند ایشان شخصا کدام پروژه حفریات را مدیریت و تطبیق نکرده است اما کتاب‌های متعدد در حوزه باستان‌شناسی نوشته است.» احمدی می‌گوید «باوری نظر به علاقه‌ای که به باستان‌شناسی داشت دانش خود را در این راه بیشتر از راه مطالعات شخصی کسب کرده بود.» استاد احمدی اضافه می‌کند که «باوری خارج از حوزه تدریس نیز یک شخصیت فعال فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بود. استاد باوری افق فکری شفاف، واضح و تعریف‌شده‌ای در باره وضعیت سیاسی و فرهنگی افغانستان داشت. او بیشتر یک شخصیت دموکرات و اصلاح‌طلب بود و در سیاست‌های اجتماعی-فرهنگی خود خط فکری محمود طرزی را ترجیح می‌داد.»

مجتبا عارفی، استاد دیپارتمنت باستان‌شناسی در دانشگاه کابل در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز درباره‌ی کارهای اعتبار و کیفیت کارهای علمی رسول باوری می‌گوید باوری شخصیتی بود که در سطح ملی و بین‌المللی جایگاه داشت: «تازه‌ترین تحقیقاتش کارهایی بودند که در دیپارتمنت باستان‌شناسی در صنوف سه و چهار تدریس می‌شدند.» استاد عارفی می‌گوید: «دو شاخص عمده در کارهای باوری وجود داشت: اول، در حوزه تدریس و تحقیق؛ دوم، توجه مخصوص به بناهای تاریخی، فرهنگی و میراث غیرملموس و مستندسازی این آثار. او توجه زیاد برای حفظ این بناها و فرهنگ ناملموس انجام داد.» آقای عارفی در اخیر می‌گوید: «با خدماتی که استاد باوری انجام داده بود بدون شک می‌توان گفت نبود استاد باوری یک ضایعه بزرگ و جبران‌ناپذیر برای خانواده اکادمیک افغانستان است.»

باوری در حوزه‌های مختلف باستان‌شناختی کار کرده بود، از حوزه تمدن زرتشتی گرفته تا دوره بوداییان، کوشانیان، اسلام و غزنویان. از این‌رو حضور باوری یک امکان برای رشته باستان‌شناسی بود، زیرا در کنار این‌که او کارهای عملی کرده بود میراث مکتوب و قابل در این رشته از خود به‌جا گذاشت. حالا اما که ما در فقدان این امکان به‌سر می‌بریم جز از طریق ارج‌گذاشتن و بررسی عالمانه‌ی دیدگاه‌ها و کارهای او نمی‌توانیم این خلا را پر کنیم.