شوک در بازار زعفران افغانستان رونما شده است و میزان برداشت به‌دلیل خشک‌سالی و کم‌آبی به کمترین حد رسیده است. زندگی خانواده‌های وابسته به تولید زعفران به چالش جدی مواجه شده است.
آمار رسمی زراعت هرات نشان می‌دهد که بیش از ۲۰ هزار خانواده در بخش برداشت، پروسس و بسته‌بندی زعفران مصروف کار هستند.
حتا برخی از زعفران‌کاران از دوام فعالیت در بخش کشت زعفران به‌دلیل ناچیزشدن میزان درآمدشان ناامید شدند و به کشت کوکنار روی آورده‌اند.
عبدالاحد یکی از زعفران‌کاران هرات است و در صحبت با روزنامه اطلاعات روز، از کاهش چشم‌گیر سطح برداشت زعفران طی سال جاری نگران است.
او سال گذشته ۴۵۰ کیلوگرام زعفران برداشت کرده بود، اما امسال تمام حاصلات به ۱۰۰ کیلوگرام زعفران نیز نمی‌رسد: «امسال خیلی سطح برداشت زعفران پایین بود و ما ضرر کردیم. این بلندرفتن قیمت زعفران هم هیچ سودی برای ما ندارد، چون محصول کم برداشت کردیم. بسیاری از زعفران‌کاران از سرمایه‌گذاری در این بخش پشیمان شده‌اند.»
پیرمحمد حلیمی، رییس زراعت طالبان برای هرات در صحبت با روزنامه اطلاعات روز، پیش‌بینی می‌کند که امسال بیش از ۱۰ تُن زعفران برداشت خواهد شد و آنان در راستای بازاریابی و تسهیل صادرات زعفران تلاش خواهند کرد.
عکس: شبکه‌های اجتماعی
جهش قیمت زعفران
قیمت زعفران در بازارهای هرات بیش نسبت به سال قبل دوبرابر افزایش یافته و اکنون هر کیلوگرام زعفران به بیش از ۸۰ هزار افغانی به فروش می‌رسد.
عبدالشکور احراری، مسئول شرکت «طلای سرخ افغان» در هرات، سرگرم بررسی روند پروسس زعفران است. او با دقت بسیار زیاد کار پروسس کارمندانش را بررسی می‌کند تا با مد نظرگرفتن معیارهای بهداشتی، زعفران خشک شود.
این روزها ازدحام کاری در شرکت «طلای سرخ افغان» زیاد است و کارمندان در حال جدا کردن تارهای زعفران از گل و پروسس هستند.
عبدالشکور احراری به کیفیت بلند زعفران افغانستان به‌دلیل طبیعی بودن مراحل کشت و برداشت اشاره می‌کند، اما کمبود بارندگی و خشک‌سالی باعث افت ۶۰ تا ۷۰ درصدی سطح برداشت زعفران شده است. او هشدار می‌دهد که تداوم خشک‌سالی، سکتور زعفران را به شکست سنگین سوق خواهد داد: «هر کیلوگرام زعفران تا ۸۵ هزار افغانی به فروش می‌رسد و بلند رفتن قیمت زعفران خیلی خوب است و امیدواریم که امسال بارندگی زیاد باشد، تا ضرر خشک‌سالی دو سال گذشته را جبران کنیم.»
این پروسس‌کننده زعفران مانند صدها نفر دیگر با توقف خطوط پرواز به هند به‌دلیل شیوع کرونا و سقوط حکومت، با مشقت زیاد زعفران را طی سال جاری صادر کرده است.
عکس: شبکه‌های اجتماعی
بیکاری
بیش از سه ماه از سقوط حکومت به‌دست طالبان می‌گذرد و در این مدت سفره‌های اغلب مردم افغانستان خالی‌تر می‌شود. بسیاری از نیروی کار به‌ویژه زنان به مانند سال‌های قبل امیدوار بودند که در زمان برداشت زعفران به کار گماشته شوند، اما برخلاف تصورشان امسال برای تعداد خیلی کم فرصت کار پیدا شده است.
معصومه، ۴۰ سال دارد و بیش از ده سال می‌شود که در بخش پروسس زعفران کار می‌کند، اما امسال به‌دلیل پایین‌آمدن سطح برداشت زعفران، صاحب‌کارش برایش زنگ نزده که به شرکت بیاید.
او چهار فرزند قدونیم قد دارد و حالا در بدترین وضعیت اقتصادی به‌سر می‌برد. او سختی‌های زندگی زیر ساحه حاکمیت طالبان را این گونه روایت می‌کند: «از وقتی طالبان آمدند، بیشتر روزها بیکار خانه هستم و با قرض‌کردن از اقوام خود نان خشک برای کودکان خود به سختی پیدا می‌کنم. امسال هم حاصل زعفران کم بوده و من را در بخش پاککاری زعفران به کار نگرفتند. نمی‌فهمم چه کار کنم، تا خرچ خانواده را پیدا کنم؟»
او در قبال کارکردن در شرکت‌های پروسس و بسته‌بندی زعفران روزانه تا ۲۰۰ افغانی حقوق دریافت می‌کرد و حالا با کاهش برداشت زعفران از کسب درآمد در بخش زعفران ناامید شده است.
درد این روزهای معصومه، درد مشترک هزاران افغان است که با تسلط طالبان دست‌شان از رسیدن به یک لقمه نان کوتاه شده است.
عکس: شبکه‌های اجتماعی
تمایل به کشت کوکنار
قیمت زعفران تا پیش از فصل برداشت به کمترین حد خود در هرات رسید بود و هر کیلوگرام زعفران درجه‌یک به کمتر از ۳۵ هزار افغانی به فروش می‌رسید، اما وقتی مردم اقدام به برداشت زعفران از زمین‌های‌شان کردند، معلوم شد که امسال سال پرحاصلی نبوده و قیمت زعفران جهش چشم‌گیری داشت.
با وجود این، برخی از زعفران‌کاران از دوام کشت زعفران ناامید شده‌اند و دوباره به کشت کوکنار روی آورده‌اند. زعفران با تبلیغ گسترده‌ی حکومت سابق به بدیل مناسب به کوکنار مبدل شده بود، اما حالا برای بسیاری‌ها به‌شمول محمدعلی کشت بدیل نیست.
محمدعلی یکی از ساکنان ولسوالی پشتون‌زرغون در شرق شهر هرات است. او چهار سال می‌شود که زعفران کشت می‌کند، اما در اواسط سال جاری هر کیلوگرام زعفران را به پایین‌ترین قیمت، یعنی ۳۳ هزار افغانی به فروش رسانده است.
او دورنمایی کشت زعفران را تیره و تار می‌بیند و از از تمایل جدی مبنی بر کشت دوباره تریاک سخن می‌زند: «زعفران دیگر فایده ندارد و دو سال اخیر خیلی کم فایده کردم و بهتر است که به‌جای زعفران تریاک کشت کنم. البته طالبان نیز ممانعتی برای کشت تریاک ندارند و این حکومت سابق بود که زمین‌های کشت تریاک ما را خراب کرد.»
در دوران نخست حاکمیت گروه طالبان در نیمه‌ی دوم دهه ۹۰ میلادی، محدودیتی بر کشت خشخاش وجود نداشت و کشاورزان با این پیشینه از برخورد طالبان، بار دیگر شانس‌شان را برای کشت کوکنار می‌آزمایند.
امید به چین
روی‌کارآمدن طالبان، حضور چین را کم کم در افغانستان افزایش می‌دهد. تصور می‌شود که بازرگانان چینی چشم به سرمایه‌گذاری در بخش برداشت و پروسس زعفران هرات دوخته باشند.
روز سه‌شنبه، دوم ماه قوس، عکس تاجر چینی با نورمحمد اسلام‌جار، والی طالبان برای هرات به نشر رسید. این تاجر لباس افغانی و متناسب با ذوق طالبان پوشیده بود و با گرفتن زعفران از والی طالبان، چشم‌اش برق می‌زد و خوشحالی از چهره‌اش نمایان بود.
بر بنیاد خبرنامه‌ی دفتر والی هرات، این تاجر چینی قول سرمایه‌گذاری در بخش برداشت، پروسس و بازاریابی زعفران در چین داده است. به نقل از خبرنامه، از زعفران هرات در بخش دارو در چین استفاده خواهد شد.
این نخستین دیدار یک تاجر چینی در دوران تسلط طالبان از هرات است.
عکس: مقام ولایت هرات
بازار زعفران هرات به دست هند، رقیب چین است و بخش قابل ملاحظه‌ی زعفران به دهلی‌نو، پایتخت هند صادر می‌شود.
زعفران‌کاران هرات امیدوارند که رقابت شدید میان کشورهای علاقه‌مند خریداری زعفران شکل بگیرد، تا قیمت زعفران بلند برود و زمین‌های بیشتری تحت کشت قرار بگیرد.
در کنار هند، کشورهای ایالات متحده عربی، عربستان و ترکیه بزرگ‌ترین خریداران زعفران هرات هستند.
آمار رسمی نشان می‌دهد که بیش از ۹۰ درصد زعفران افغانستان در هرات برداشت می‌شود و میزان سرمایه‌گذاری در این بخش به میلیون‌ها دالر می‌رسد. اما حالا زعفران‌کاران نگرانند که چشم‌انداز امیدبخش برای رشد زعفران وجود ندارد و احتمالا بخشی از هشت هزار هکتار زمین محصول عوض کنند؛ به‌جای زعفران کوکنار کشت شود.