به تازگی برنامه‌ی جهانی غذا (WFP) از آغاز توزیع نان خُشک مغذی برای دانش‌آموزان در ولایات ننگرهار، پکتیکا و جوزجان خبر داده است. این روند در تاریخ پنجم ماه می سال جاری آغاز شده و برنامه‌ی جهانی غذا گفته است که پس از این دست‌کم در ۷۰ مکتب روزانه برای ۴۰ هزار و ۶۰۰ دانش‌آموز نان خُشک مغذی توزیع می‌کند.
اما این نان به چه قیمتی توزیع میشود؟
شهروندان به ارایه‌ی پاسخ به این سؤال پرداخته و روند کمک‌رسانی به دانش‌آموزان را به باد انتقاد گرفته‌اند. شهروندان نحوه‌ی کمک‌رسانی برنامه‌ی جهانی غذا را نقض حقوق کودکان عنوان کرده و گفته‌اند که نهادهای امدادرسان در افغانستان از درد و رنج مردم عکس یادگاری گرفته و نسل اندر نسل با آن عکس‌ها دانش‌آموزان را تحقیر و توهین می‌کنند.
بحرانی گرسنگی در افغانستان
در حال حاضر افغانستان به‌دلیل تغییر تغییر اقلیم، تداوم خشک‌سالی‌ها و بی‌ثباتی سیاسی دچار بحران اقتصادی عمیق شده است. براساس گزارش بازرس امریکا در امور بازسازی افغانستان (سیگار) در ربع سوم سال ۲۰۲۱ میلادی بیش از نیم میلیون کارگر افغانستان شغل شان را از دست داده‌اند.
افزون به این، سیگار گفته است که تا اواسط سال ۲۰۲۲ میلادی شمار کسانی که از زمان تسلط طالبان به افغانستان شغل خود را از دست خواهند داد به ۹۰۰ هزار نفر خواهند رسید. افرادی که به صف نیازمندان افزوده می‌شوند.
چنانچه به تازگی برنامه‌ی جهانی غذا و اداره‌ی غذا و زراعت سازمان ملل متحد نیز با نشر یک گزارش مشترک گفته‌اند که ۹۰ درصد مردم افغانستان زیر خط فقر قرار دارند و نزدیک به ۲۰ میلیون نفر در افغانستان با گرسنگی حاد روبرو اند. رقمی درشتی که بیانگر فراگیر بودن میزان گرسنگی است. به‌گفته‌ی سازمان‌های امدادرسان، بحران گرسنگی از کودکان بیشتر قربانی می‌گیرد.
در پی گسترش و تداوم بحران اقتصادی در افغانستان، سوءتغذی در میان کودکان افغانستان افزایش یافته است. چنانچه هم‌اکنون و براساس آمار برنامه‌ی جهانی غذا، نرخ ابتلای کودکان به سوءتغذی حاد، در ۲۸ ولایت بالاست و در این ولایات، بیش از سه‌ونیم میلیون کودک به سوءتغذی حاد گرفتار شده‌اند.
مبارزه با فقر و ترغیب برای آموزش
با توجه به این وضعیت، به تازگی برنامه‌ی جهانی غذا گفته است که این نهاد برای مبارزه با فقر و کمک به رفع سوءتغذی کودکان، در مکاتب برای کودکان نان خُشک که حاوی آرد مغذی گندم، آرد سویا، کشمش و چهارمغز بوده و برای کودکان منبع خوب تغذی است، توزیع می‌کند.
به‌گفته‌ی این اداره، این نوع نان خُشک سبب تقویت انرژی، پروتین و رشد کودکان دانش‌آموز میشود.
برنامه‌ی جهانی غذا همچنین تصریح کرده است که فراهم‌آوری و توزیع غذا به دانش‌آموزان سبب ترغیب خانواده‌ها میشود تا کودکان‌شان را به مکتب بفرستند.
برنامه‌ی جهانی غذا همچنین افزوده است که نان خُشک از منابع محلی به کمک عوامل محلی تهیه میشود و این سبب ایجاد شغل در مناطق تحت پوشش برای شماری از افراد خواهد شد.
این درحالی است که با فروپاشی نظام به دست طالبان، محرومیت دختران از آموزش و گسترش فقر شمار زیادی از دانش‌آموزان در افغانستان ترک تحصیل کرده‌اند.
تعرض به حقوق کودک به بهانه‌ی نان
اما توزیع نان خُشک با این توصیف و توضیح برنامه‌ی جهانی غذا در افغانستان همچنین با انتقاد‌ها و واکنش‌های منفی زیادی به همراه شده است.
بسیاری از شهروندان کشور توزیع نان خُشک در مکاتب و عکس یادگاری از «کودکان نان به دست» را به باد انتقاد گرفته و گفته‌اند که این نهاد‌ها کودکان افغانستان را تحقیر و توهین می‌کنند.
شیرشاه وصال، کاربر شبکه‌ی اجتماعی فیسبوک نوشته است: «توزیع کمک به این شیوه نهایت بی‌احترامی و بی‌عزتی به حقوق کودکان است.»
به‌گفته‌ی او، نهادهای امدادرسان میلیاردها دالر پول را از دنیا جمع‌آوری کرده‌اند، اما با دادن یک نان به دست کودکان افغانستان، به حقوق آنان تعرض کرده از آنان عکس یادگاری می‌گیرد تا از آن استفاده کند.
به باور شهروندان گرفتن عکس یادگاری از کودکان نان به‌دست تعرض به حقوق کودکان و سوءاستفاده از آن برای تأمین منافع سازمانی است.
شهروندان تصریح می‌کنند که برنامه‌ی جهانی غذا با انتشار عکس کودکان افغانستان در صدد جمع‌آوری کمک از منابع هستند و برای رسیدن به این خواسته‌‌اش با توزیع یک نان و انتشار تصاویر کودکان نان به دست به بازتولید خشونت روانی با کودکان و خانواده‌های‌شان اقدام کرده‌اند.
زحل یکی از شهروندان می‌گوید که همین اکنون بارها و بارها عکس کودکان در فضای مجازی بدون رضایت‌شان انتشار یافته است و این عکس‌ها قابل ذخیره هستند: «تصور می‌توانی که سال‌ها بعد کسی بیاید و با آن عکس تو را تحقیر کند؟ کمک‌رسانی به این شیوه خلاف کرامت انسانی است.»
آموزش گدایی
در کنار این، شماری دیگر از شهروندان، توزیع نان خُشک به دانش‌آموزان را آموزش گدایی به صورت نظام‌مند از معارف گفته‌اند.
حوریه مصدق با اشاره به تصاویر کودکان نان به دست، در فیسبوک خود نوشته است: «دردآورترین و معنی‌دارترین تصویر دنیاست، شاگردان که دغدغه و دردشان پُرکردن شکم است نه پُرکردن مغز.»
حوریه اضافه می‌کند که کودکان افغانستان مانند کودکان دیگر کشورها مستحق کشور آرام اند تا در صلح و آرامش تحصیل کنند و به آبادانی کشورشان بی‌اندیشند « نه این که به یک نان.»
نصرت‌الله دیگر شهروند کشور نیز در فیسبوک خود نوشته است که نهادهای امدادرسان به جای انجام کارهای بنیادی و ایجاد اشتغال از همین اول به کودکان افغانستان تکدی‌گری را آموزش می‌دهند: «در واقع برنامه‌ی‌شان همین است که نسل آینده‌ی افغانستان هم گدا و محتاج به نان خُشک بار آیند.»
منیره یوسف‌زاده، معاون وزارت دفاع در دولت پیشین افغانستان با انتقاد از نحوه‌ی کمک‌رسانی برنامه‌ی جهانی غذا، در صفحه‌ی فیسبوک خود نوشته است که جهان به این باور است که مردم افغانستان به‌خاطر یک لقمه نان می‌جنگند، به‌خاطر یک لقمه نان مواد مخدر کشت می‌کنند، به‌خاطر یک لقمه نان سلاح به زمین می‌گذارند، به‌خاطر یک لقمه نان در برنامه‌های آموزشی‌شان حضور پیدا می‌کنند، به‌خاطر یک لقمه نان هر برنامه‌ی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی‌شان را می‌پذیرند.
او در ادامه نوشته است: «اینگونه با یک عدد نان، نسل بعدی‌مان را آماده می‌کنند تا به این باور برسند که این جغرافیا جز برای جنگ و ویرانی، برای چیز دیگری ساخته نشده است. آنها عکس می‌گیرند تا در ذهن نسل امروز و فردای‌مان نهادینه کنند که بدون یک لقمه نان آنها، ما هیچ چیز نیستیم. سازمان جهانی غذا (WFP) این لطف بیکرانش را اینگونه ثبت تاریخ کرد ولی چرا بی‌صداست UNICEF [صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل] در برابر این تحقیر و سوءاستفاده از کودکان؟»
فاطمه خردیار نیز در فیسبوک خود نوشته است: «اگر واقعا به‌خاطر کمک به تغذیه درست است، چرا نان خشک؟ این برنامه در واقع عادت‌دادن و آماده‌کردن کودکان به مفت‌خوری و خیرات است.»
شماری نیز به چهار و نیم کیلوگرام گندم اهدایی حکومت اشرف غنی در زمان همه‌گیری کرونا به مردم غرب کابل و به فساد دستگاه حاکم اشاره کرده و گفته‌اند که اشرف غنی با تیم همراه‌شان به‌دلیل فساد گسترده مردم را در معرض چنین سوءاستفاده قرار داده است.
شهروندان از نهادهای امدادرسان می‌خواهند که به راه رییس‌جمهور فراری افغانستان نروند از تحقیر و توهین‌کردن کودکان افغانستان تحت نام امداد دست بردارند و بسته‌های امدادی‌شان را در دسترس خانواده‌ها قرار دهند تا خانواده‌ها خود کودکان‌شان تغذیه کنند.
درد بدتر از فقر
از دید آگاهان، کمک‌رسانی به شیوه‌ای که کرامت انسانی افراد رعایت نشود، می‌تواند درآورتر از فقر باشد. محمدامین رشادت، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه می‌گوید که شیوع کرونا همه به‌ویژه افراد کارگر را در معرض آسیب جدی قرار داده و برای آنان فقر و نیازمندی را با بیکاری به بار آورده است. آقای رشادت می‌گوید که نهادهایی که در صدد کمک‌رسانی به افراد مستحق هستند، نحوه‌ی کمک‌رسانی از نظر جامعه‌شناسی بسیار چالش‌زا است: «کمک‌رسانی به شیوه‌ای که این روزها از سوی نهادهای دیگر رایج است با شأن انسانی مغایرت دارد و افتضاح است.»
به‌گفته‌ی آقای رشادت، کمک‌رسانی‌های کنونی شأن انسانی افراد مستحق را خدشه‌دار می‌کند و این وضع در درازمدت پیامد بد و جبران‌ناپذیر در جامعه به‌جا می‌گذارد: «نادیده‌گرفتن شأن انسانی افراد مستحق در درازمدت سبب بروز نارضایتی عموم مردم نسبت به جامعه خواهد شد و حس نفرت مردم را بر خواهد انگیخت.»
پوهاند عبدالمنان حقیار، روان‌شناس و استاد دانشگاه نیز می‌گوید که کمک‌رسانی نیاز جامعه انسانی است و اگر درست مدیریت نشود، سبب طفیلی‌شدن افراد مستحق میشود: «کمک‌رسانی اگر خلاف شأن انسانی باشد، سبب حقارت افراد مستحق جامعه میشود و در درازمدت افراد مستحق باور خواهند کرد که حقیرند.»
آاقای حقیار توضیح می‌دهد افرادی که باور کنند حقیرند، علاقه به زندگی را از دست داده و نیاز‌های‌شان را بدون هیچ زحمت در جیب دیگران میبینند: «زمانی که آدم‌ها تحقیر شوند، زندگی به شکل طفیلی را اختیار می‌کنند. به بیماری‌های روانی گرفتار می‌شوند و شخصیت ضداجتماعی بار می‌آیند.»
به باور آقای حقیار، شخصیت‌های ضداجتماعی با عقده‌ای که از اجتماع گرفته‌اند به خلاف‌کاری و بزهکاری رو می‌آورند که در نتیجه دامنه‌ی ناامنی‌ها به‌صورت گسترده به اندازه‌ای افزایش خواهد یافت که کسی توان کنترل آن را هم نداشته باشند.
براساس آخرین آمار که در سال ۱۳۹۷ خورشیدی بروز شد، نُه میلیون کودک در افغانستان شامل نظام آموزشی بوده‌اند. از این میان ۳۸ درصد را دانش‌آموزان دختر تشکیل میدادند. دانش‌آموزانی اکنون حق تعلیم آنان مشمول مصلحت‌اندیشی گروه طالبان است و علی‌رغم تأکید جهانی، مکاتب به روی دختران در افغانستان همچنین مسدود است.
علاوه به محرومیت میلیون‌ها دانش‌آموز دختر از آموزش، به‌گفته‌ی منابع از وزارت معارف، اکنون شمار زیاد دانش‌آموزان پسر نیز به‌دلیل فقر و نبود استادان مسلکی، تغییر نصاب و قیودات وضع‌شده به دانش‌آموزان و آموزگان، مکتب را ترک کرده‌اند.