تهران فروش فناوری هواپیماهای بدون سرنشین را به کشورهای خارج از خاورمیانه پیوسته افزایش داده و در تلاش تبدیل شدن به یک بازیگر در بازار بین‌المللی است.
ایران در سال‌های اخیر پیشرفت دوام‌داری در طراحی و تولید پهپادهای نظامی داشته و آن را به گروه‌های شبه‌نظامی در سراسر خاورمیانه منتقل کرده، زیرا به‌دنبال تغییر پویایی میدان‌های نبرد از یمن تا غزه است.
اکنون این تلاش‌ها بسیار فراتر از منطقه گسترش یافته است.
به گزارش رسانه‌های خبری، تصاویر ماهواره‌ای و دفاعی و کارشناسان در داخل و خارج ایران، تهران اکنون به‌دنبال تقویت نفوذ جهانی، پهپادهای پیشرفته‌تر را با قابلیت حمل تسلیحات به‌گونه‌ی تجاری به کشورها عرضه می‌کند؛ کشورهایی که در سال‌های اخیر تحت تحریم‌های مختلف قرار گرفته‌اند: مانند ونزوئلا و سودان.
فروش این پهپادها به منبع مهمی از منابع مالی و نفوذ سیاسی برای ایران منزوی‌شده با تحریم‌های مالی ایالات متحده امریکا مبدل شده است.
اکنون، روسیه ممکن است یک مشتری بالقوه باشد. طی ماه جاری واشنگتن گفت که اطلاعاتی مبنی بر قصد مسکو برای خریداری صدها هواپیمای بدون سرنشین را از ایران در اختیار دارد تا انبار مهمات خود را برای جنگ در اوکراین تقویت کند. مقام‌های آمریکایی از ایران خواسته‌اند که هواپیماهای بدون سرنشین به روسیه نفروشد و نسبت به عواقب آن برای هر دو کشور هشدار داده‌اند.
وزارت امور خارجه ایران در بیانیه‌ای اعلام کرد که همکاری‌های نظامی ایران با روسیه به قبل از جنگ اوکراین برمی‌گردد؛ بدون اینکه جزئیاتی ارائه کند. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در مصاحبه‌ای با روزنامه ایتالیایی «لا رپوبلیکا» در ماه جولای گفته بود که این کشور هیچ برنامه‌ای برای فراهم کردن تجهیزات نظامی برای هیچ یک از دو طرف درگیر [روسیه و اوکراین] ندارد.
براساس گزارش رسانه‌های خارجی ایران، هفته‌ی گذشته، کیومرث حیدری، یکی از مقام‌های ارشد نظامی ایران در یک سخنرانی با بیان اینکه کشورش از قبل آماده‌ی صادرات تسلیحات و تجهیزات نظامی به کشورهای دوست است، گفت که پهپادهای ایرانی «در دوردست‌ها و فراتر از مرزهای ما عملیاتی می‌شوند.»
آقای حیدری در سخنرانی خود به روسیه اشاره‌ای نکرد، اما اظهارات وی در همان روزی بود که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به تهران سفر کرده بود و با آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر مذهبی ایران و از حامیان حمله روسیه به اوکراین، دیدار کرد.
ست فرانتزمن، تحلیل‌گر دفاعی مقیم اورشلیم و کارشناس هواپیماهای بدون سرنشین گفت: «ایران به‌طور فزاینده‌ای در حال تبدیل شدن به یک بازیگر جهانی از نظر صادرات پهپادها است.»
او با اشاره به یک پهپاد پیشرفته‌ی ایرانی که بُردی در حدود ۱۲۵ مایل و توانایی حمل دقیق مهمات هدایت‌شونده دارد، گفت: «این واقعیت که پهپادهای جدیدتر مانند «مهاجر-۶» اکنون در مکان‌هایی مانند شاخ افریقا دیده می‌شوند، نشان می‌دهد که کشورها آن‌ها را همچون ابزارهای سرنوشت‌ساز می‌بینند.»
آقای فرانتزمن گفت: «این یک جنگ‌افزار شگفت‌انگیز و ارزان است» و افزود که پهپادهای ایرانی قیمت کم‌تری نسبت به سایر مدل‌های موجود در بازار دارند، اما از نظر پیچیدگی در حال رشد هستند و ارزش خود را در میدان‌های جنگ در سراسر خاورمیانه ثابت کرده‌اند.
تهران توسعه پهپادها را در دهه‌ی ۱۹۸۰ و در جریان جنگ ایران و عراق آغاز کرد. براساس تحلیل کارشناسان، علی رغم تحریم‌های فلج‌کننده‌ای که در سال‌های اخیر بر سر برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران اعمال شده، این کشور موفق شده مجموعه گسترده‌ای از پهپادهای نظامی را تولید کند که هم برای نظارت و هم برای حمله استفاده شوند.
این برنامه در سال‌های اخیر به یک نگرانی بزرگ برای اسرائیل و ایالات متحده تبدیل شده است. اسرائیل در تشدید جنگ پنهان خود با تهران، سایت‌های تولید و ذخیره پهپاد را هدف قرار داده است. وزارت دفاع ایالات متحده در یک بیانیه‌ای در ۲۱ جولای گفت که «شبکه گسترش‌یافته‌ی سامانه‌های هوایی بدون سرنشین تهاجمی توسط ایران» یا پهپادها، موضوع اصلی بحث در نشست امنیتی منطقه‌ای اخیر در قطر بود.
به گفته‌ی آقای فرانتزمن، پهپادهای ایرانی هنوز عمدتا در حاشیه بازار جهانی باقی‌مانده‌اند و عمدتا توسط کشورهای کم‌درآمد یا تحریم‌شده خریداری می‌شود که قادر به خرید آن‌ها از جاهای دیگر نیستند. ایران همچنین با رقابت سختی از سوی قدرت‌هایی مانند ترکیه مواجه است که پهپاد [بای‌رکاتر تی‌بی] می‌سازد و این پهپاد توسط کشورهایی مانند آذربایجان، پاکستان و اتیوپی خریداری شده و حتا در جنگ با روسیه مورد استقبال اوکراین قرار گرفته است.»
تحريم سازمان ملل به هدف جلوگيری از خريد و فروش تسليحات ايران در سال ۲۰۲۰ به پايان رسيد، علی رغم اعتراضات امريكا كه خواهان تمديد آن بود و به گفته‌ی تحليل‌گران با رفع مانع مهم قانونی، ایران هواپیماهای بدون سرنشین خود را صادر می‌کند تا جایگاه خود را به‌عنوان یک بازیگر جهانی در فناوری هواپیماهای بدون سرنشین مشخص کند.
نشانه اولیه مبنی بر اینکه ایران از لغو تحریم‌ها و افزایش صادرات هواپیماهای بدون سرنشین سود می‌برد، در آگست سال گذشته ظاهر شد.
اتیوپی، در حالی که جنگ با شورشیان «تیگرایان» در گرفت، ابی احمد، نخست‌وزیر این کشور همراه مقام‌های نظامی و اطلاعاتی از یک پایگاه هوایی نظامی در خط مقدم جنگ بازدید کرد. در پس‌زمینه این دیدار که فقط در عکس‌ها قابل مشاهده است، متخصصان فضای آنلاین یک شیء بالدار مرموز را که روی آسفالت نشسته بود، مشاهده کردند. این یک پهپاد ایرانی نوعِ مهاجر-۶ مجهز به موشک‌های هوا به زمین بود.
دیپلمات‌های غربی، دریافت پهپادهای ایرانی توسط اتیوپی را به نیویورک تایمز تأیید کردند و متعاقبا وزارت مالیه امریکا در اکتبر گذشته اعمال تحریم‌های جدید علیه برنامه هواپیماهای بدون سرنشین ایران را علنا تأیید کرد.
در ماه فبروری، بنی گانتز، وزیر دفاع اسرائیل گفت که هواپیمای مهاجر-۶ ایران -همان مدل پهپادی که در اتیوپی مشاهده شد- هم‌اکنون به ونزوئلا فروخته می‌شود. او توجه خود را به فیلمی از ماه نوامبر ۲۰۲۰ جلب کرد که نشان می‌داد نیکلاس مادورو، رئیس‌جمهور این کشور در حین سخنرانی در آشیانه هواپیما در کنار مدلی از پهپاد ایستاده است.
به گفته‌ی وزارت دفاع ونزوئلا و مقام‌های امریکایی، ونزوئلا از سال ۲۰۰۷، یعنی سالی که تحریم تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران اعمال شد، خرید کیت‌های ساخت پهپاد قبلی ایرانی به‌نام «مهاجر-۲» را آغاز کرد.
این بسته‌ها برای مونتاژ توسط شرکت تسلیحاتی سی.ا.وی.ای.ام دولتی ونزوئلا بود که در سال ۲۰۱۳ به‌دلیل تجارت در نقض قانون منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای ایران، کوریای شمالی و سوریه تحت تحریم‌های ایالات متحده قرار گرفت.
در جولای سال جاری، آقای مادورو پهپادهای رزمی مسلح ایرانیِ ساخته‌شده از کیت‌های مونتاژ مهاجر-۲ را به نمایش گذاشت. اسرائیل در ماه فبروری ایران را متهم کرده بود که موشک‌های هدایت‌شونده‌ی دقیق را برای استفاده در پهپادها در اختیار ونزوئلا قرار داده است.
حسین دلیریان، تحلیل‌گر نظامی با روابط نزدیک با سپاه پاسداران ایران، ویدیویی را در ماه جنوری در کانال یوتیوب خود منتشر کرد که در آن گفته بود ایران در حال صادرات هواپیماهای بدون سرنشین به اتیوپی و ونزوئلا است.
آقای دلیریان در پیامی مستقیم گفت: «جمهوری اسلامی مدت‌هاست که در تولید پهپادهای مختلف از جمله پهپادهای نظارتی و انتحاری به سطح تولید انبوه رسیده و در حال حاضر دارای انبار بسیار زیادی است. از آن‌جایی که پهپادها کارآمد اند، برخی از کشورها مشتاق این پهپادها هستند.»
به گفته‌ی تحلیل‌گران نظامی، تصاویر ماهواره‌ای و تجزیه و تحلیل عکاسی لاشه هواپیماهای بدون سرنشین، ایران به سودان نیز پهپادهایی عرضه کرده است؛ اگرچه خارطوم نیز مشمول تحریم تسلیحاتی سازمان ملل است. در سال ۲۰۰۸، هنگامی که نیروهای حافظ صلح سازمان ملل در مورد پهپادهای جنگی مورد استفاده در سودان تحقیق کردند، به آن‌ها گفتند که این‌ها نسخه‌ای از «ابابیل-۳» ایران است.
ایران انگیزه‌های سیاسی و مالی برای فروش هواپیماهای بدون سرنشین به چنین کشورهایی و همچنین عرضه‌ی آن‌ها به گروه‌های نیابتی به‌عنوان بخشی از سیاست منطقه‌ای خود در خاورمیانه دارد. این فروش به تهران این امکان را می‌دهد تا به رغم تلاش‌های غرب برای منزوی کردن، تهران پیوندهای بین‌المللی ایجاد کند و منبع درآمد بیشتری در کنار نفت فروخته‌شده در تضاد با تحریم‌ها فراهم کند.
در ماه می، محمد باقری، فرمانده کل نیروهای مسلح ایران برای افتتاح کارخانه ساخت پهپادهای ابابیل-۲ به تاجیکستان سفر کرد.
این اولین کارخانه تولید هواپیماهای بدون سرنشین است که ایران در خارج از کشورش ساخته است. رسانه‌های ایرانی این رویداد را به‌طور گسترده پوشش دادند و آن را نقطه عطفی در برنامه توسعه تسلیحات داخلی توصیف کردند و این نشان‌دهنده‌ی این است که ایران اکنون یک بازیگر واقعی در بازار هواپیماهای بدون سرنشین است.
خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران اعلام کرد که ایران با صدور پهپادها «نفوذ استراتژیک خود را در شرق تعمیق می‌بخشد». روزنامه رسمی دولت ایران نوشت: «تجربه موفق تسلیحات ایران در خاورمیانه و اتیوپی باعث شده که ایران به صادرکننده‌ی بزرگ سلاح در سطح منطقه و بین‌المللی تبدیل شود.»
به گفته‌ی مقام‌های اطلاعاتی، پهپادهای ایرانی به منظور حملات متعددی علیه اسرائیل و همچنین در عربستان سعودی، امارات متحده عربی، یمن و در اکتبر سال گذشته، در پایگاه آمریکایی در سوریه مستقر شده‌اند و کشورهایی در سراسر جهان متوجه این موضوع شده‌اند.
فرزین ندیمی، تحلیل‌گر نظامی و همکار در انستیتوت واشنگتن که متخصص در صنایع دفاعی ایران است، می‌گوید: «آن‌ها با این ظرفیت، پهپاد قابل دوام را ایجاد کرده‌اند، بنابراین جای تعجب نیست که کشورهای دیگر به چنین فناوری‌هایی علاقه‌مند هستند.» وی گفت: «پهپادهای ایرانی را باید به‌عنوان یک سلاح جدی گرفت.»