فرهاد خراسانی
قمه به آله‌ی جراهتی‌ای گفته می‌شود که دو لبه‌ی تیز و برنده داشته باشد و قمه‌زنی به نوعی از سلوک عزاداری اطلاق می‌شود که بعضی از شیعیان در روزهای عزاداری برای امام حسین، پسر دوم امام علی و نواسه‌ی حضرت محمد که در دهم ماه محرم‌الحرام سال 61 هجری در جنگی توسط لشکریان یزید همراه 72 تن از اعضای خانواده و یارانش شهید شدند، با پوشیدن لباس سفید توسط قمه خود را می‌زنند. کسانی که قمه می‌زنند، باورمند اند که با قمه‌زدن نهایت اخلاص و آمادگی خویش را برای جان‌بازی در راه امام حسین نشان می‌دهند و قمه‌زدن را نمادی از ابراز اخلاص و ایثار برای امام حسین تلقی می‌نمایند.
گفته می‌شود که قمه‌زنی برای بار اول در بین ترکان اردبیل، یکی از ولایت‌های شمال‌غربی ایران مرسوم بوده است و بعدا در میان سایر اقوام ایرانی و شیعیان سایر کشور‌ها رواج یافته است. قمه‌زنی در بین شیعیان پاکستانی و ایرانی مرسوم است و اما این عمل در افغانستان سابقه‌ی دیرینه ندارد و تازه در چند سال اخیر در جامعه‌ی ما رواج یافته است. پیش از آن این عمل در بین شیعیان افغانستان مرسوم نبوده است. با گذشت هر سال که مراسم عزاداری امام حسین با شکوه‌مندی و شور گسترده در شهرهای بزرگ و روستا‌ها برگزار می‌گردد و موازی با آن، افراط‌گرایی‌هایی نیز با آن همراه می‌شوند. هر سالی که می‌گذرد، بر انواع آن اضافه می‌گردد. مواردی از افراطگرایی که امسال در مراسم عاشورا و عزاداری ایام محرم دیده شد، قمه‌زنی صدها جوان در جاده‌های شهر کابل بود و تصاویری که از آنان در شبکه‌های اجتماعی به نشر رسیده، نشان می‌دهند که صدها جوان در یکی از جاده‌ها بر آمده‌اند و قمه می‌زنند. نوع دیگری از افراطگرایی، بستن پرچم‌های بزرگ بر روی موتر‌های مسافربری، خصوصی و برپایی کارناوال‌های نمایشی عزاداری و پخش کردن صدای بلند روضه و نوحه در اماکن عمومی میباشد. در تمامی این موارد، بیش‌تر از احساسات کار گرفته می‌شود و حساسیت و امنیت فضای عمومی در آن لحاظ نمی‌شود. اگر به کارکرد مثبت این نوع نمایش‌های افراطی دقت شود، نه تنها نتواسته است که وجه سوگواری و تجلیل از قیام آزادی‌خواهانه‌ی امام حسین را پاسداری کند، بلکه باعث دوری و انزجار مردم از احترام به مراسم عزاداری می‌گردد.
با آن‌که مسلمانان افغانستان پیرو دو مذهب بزرگ اسلامی، سنی و شیعه، می‌باشند، روحیه‌ی تساهل و تعامل میان پیروان سنی و شیعه در افغانستان وجود دارد و پیروان هردو مذهب به ارزش‌های اعتقادی و به مناسک مذهبی هم‌دیگر احترام دارند. این رویکرد تساهل‌گرایانه در میان پیروان هردو مذهب، تا‌به‌حال حفظ شده است و لازم است که این رابطه‌ی هم‌دیگرپذیری پاسداری شود و از هرنوع عمل افراطی مذهبی که منجر فرقه‌گرایی مذهبی می‌شود و تنش‌های مذهبی را در میان پیروان این دو مذهب سبب می‌گردد، دوری شود.
نمونه‌ی برجسته‌ی این روحیه و احترام، به‌وجود آمدن سنت خون‌دهی در روز عاشورا میباشد که بار اول توسط محمد کریم خلیلی، معاون قبلی ریاست جمهوری ایجاد شد و اکنون هرسال تمامی شخصیت‌های سیاسی و مذهبی برای بزرگ‌داشت از امام حسین، به بیماران نیازمند و سربازان اردو و پولیس ملی خون اهدا می‌کنند. محمد اشرف غنی، رییس جمهور کشور هم دیروز این سنت را گرامی داشت و بخشی از خون خویش را برای نیازمندان، به بانک خون وزارت صحت عامه اهدا کرد و نیز و برای بزرگ‌داشت از شهادت امام حسین، در یکی از مساجد شهر کابل شرکت کرد.
آیت‌الله محقق کابلی که یک مجتهد برجسته میباشد، در مورد هرنوع افراطگرایی در مراسم عاشورا و قمه‌زدن و اعمالی که بر وجهه‌‌ی نهضت امام حسین آسیب برساند را در فتوای تازه‌اش حرام دانسته و از شیعیان خواسته است که از قمه‌زنی و هرنوع عمل که منجر به بد معرفی شدن مذهب تشیع شود، پرهیز کنند.
اما تعدادی از ملاها که به صلاح جامعه نمی‌اندیشند و برداشت درست از آموزه‌های مذهبی ندارند، قمه‌زنی را جایز می‌دانند و با توجیه‌های غیرعقلانی‌شان، تلاش دارند این سنت ناموجه تقویت یابد. سید کاظم حجت، یکی از ملاهای افراطی مذهبی در توجیه قمه‌زنی در صفحه‌ی فیس‌بوکش نوشته است: «ثوابی که در قمه‌زنی میباشد، در خون دادن نیست. خونی که توسط قمه‌زنی و تیغ‌زنی از بدن خارج می‌شود، خون کثیف انسان میباشد و به درد انسان‌های دیگر که مریض هستند و نیاز به خون دارند، نمی‌خورد» این آقا با این پندار خویش، قمه‌زنی را یک عمل ثواب‌برانگیز می‌داند.
باید به این آقا گفته شود که بر اساس معیار‌های دانش طبی، زمانی خون کثیف گفته می‌شود که آلوده به میکروب یا کدام ویروس خطرناک و ساری دیگر باشد. اگر خون کسی به کدام میکروب و ویرس خطرناک آلوده نباشد، پاک است و قابل استفاده میباشد.
اگر قمه‌زنی را بررسی کنیم، در این سلوک هیچ‌گونه مراعاتی برای انتقال مرض و آلوده شدن خون کسانی که قمه می‌زنند، وجود ندارد و هرکسی که قمه می‌زند، به‌طور صد درصدی در معرض ابتلا به بیماری‌های خطرناک قرار می‌گیرد. این احتمال به‌طور قطع وجود دارد که خون آلوده از طریق لبه‌های تیز قمه و پخش شدن خون‌های کسانی که مریض می‌باشند بر روی زخم‌های کسانی که قمه می‌زنند و نیز از طریق تبادله‌ی قمه‌ها میان قمه‌زنان، انتقال می‌کند و سبب شیوع بیماری‌های ساری و خطرناکی مانند زردی سیاه، ایدز و ابولا در افراد می‌شود.
این یکی از ضرر‌های جدی قمه‌زنی است که سلامت افراد و جامعه را تهدید می‌کند و ضرر دیگر آن، خشن معرفی کردن یک اعتقاد و مذهب میباشد. بنابراین، قمه‌زنی و افراط‌گرایی‌هایی که به آن اشاره شد، نباید دامن زده شوند، که از اثر آن، ضرر‌های جبران‌ناپذیری بر مذهب و اعتقادات وارد می‌گردد و سنت سوگواری و تجلیل از نهضت عاشورا را خدشه‌دار می‌سازد.