در اوج بحران عمیق اجتماعی برخاسته از تغییر نظام و به قدرت‌رسی طالبان که با حضور زنان در اجتماع مخالف اند؛ اما زنان بلخی با توانایی‌های فراموششده در حاکمیت این گروه، در تقلا برای حضور فعال در اجتماع هستند.
برخی از بانوان در بلخ می‌گویند در روزگار ناامیدی‌ها، محدودیت‌ها و موانع سد راه شان، تسلیم نمیشوند و دست از مبارزه برنمی‌دارند.
این بانوان می‌گویند با تمرکز به توانایی‌ها، مهارت‌ها و داشته‌های‌شان به منظور حضور دوباره‌ی‌شان در جامعه با رویکردهای تازه تلاش خواهند کرد.
در ماه‌های پسین زنانی زیاد بلخی برای توانمندسازی و ایجاد رفاه اجتماعی به همنوعان خود با ایجاد مراکز متعدد، فرصت‌های آموزشی و یادگیری مهارت‌های مختلف را برای صدها بانو فراهم کرده‌اند.
مراکز یادگیری رایگان خیاطی
در اوج محدودیت طالبان که تا جایی سبب شده زنان از حق آموزش در اکثر ولایت‌های کشور، حق کار در نهادها، حضور فعال در ساختار حکومتی و تصمیم‌گیری‌های ملی محروم شوند؛ اما برخی از زنان کارآفرین با ایجاد پنج کارگاه خیاطی، فرصت یادگیری رایگان مهارت خیاطی، گلدوزی و مهره‌دوزی را برای دست‌کم ۳۰۰ بانو در بلخ فراهم کرده‌اند.
این گارگاه‌های آموزشی که برای حدود ۳۰۰ زن زمینه‌ی یادگیری خیاطی، مهره‌دوزی و گلدوزی را فراهم ساخته، در بازار ویژه‌ی زنان در شهر مزار شریف، مرکز ولایت بلخ ایجاد شده است.
مسئول مارکت رابعه بلخی که تنها بازار ویژه‌ی زنان است، هدف از ایجاد این فرصت را که با هزینه‌ی شخصی زنان ساخته شده، رویکرد تازه جهت حمایت از زنانی که اکنون در بی‌سرنوشتی قرار دارند، بیان می‌کند.
مسئول بازار ویژه‌ی زنان در بلخ همچنان می‌گوید: «این فرصت‌ها می‌تواند در راستایی بلند بردن اقتصاد زنان مؤثر باشد و این خود تلاشی برای خودکفایی زنان است.»
برخی از مالکان این کارگاه‌های خیاطی هدف از ایجاد این مراکز را مبارزه در برابر تبعیض و دیدگاه‌های منفی علیه زنان و بلند بردن سطح مهارت‌های زنان بیان می‌کنند.
سمیرا، یکی از مالکان این کارگاه‌ها از نبود برنامه‌های حمایتی جهت دست‌گیری از کارگاه‌های خیاطی شکایت می‌کند و می‌گوید: «ما به تنهایی نمی‌توانیم کاری کنیم باید در کنار حکومت نهادهای حمایت‌کننده از ما پشتیبانی کنند.»
بانوانی که در این کارگاه‌ها سرگرم یادگیری هستند می‌گویند فراهم‌سازی فرصت‌های شغلی برای بانوان می‌تواند گام مناسب به‌سوی حل مشکلات اقتصادی خانواده‌ها و حضور دوباره‌ی زنان در اجتماع باشد.
خالده، یکی از این بانوان می‌گوید: « با توجه به محدودیت‌های طالبان سر راه زنان، این کارگاه‌ها می‌تواند دریچه‌ی امید برای زنانی که در این شرایط توانایی‌های‌شان فراموش شده، باشد.»
شبنم، بانوی دیگر نقش زنان را در کشور مؤثر بیان کرده می‌گوید: «زنان مهارت‌ها، دست‌آوردها و توانایی‌های عالی را در بیست سال گذشته بدست آورده‌اند. اگر برای‌شان فرصت داده شود در تغییر کشور می‌توانند مفید واقع شوند.»
در همین حال در گوشه‌های دیگر شهر مزار شریف شماری از زنان به منظور دست‌گیری از همنوعان‌شان نیز آستین بالا زده‌اند.
نجیبه ۵۰ ساله، یکی از زنان بلخی است که با ایجاد یک رستورانت ویژه‌ی زنان در شهر مزار شریف برای سهولت به بانوان اقدام کرده است.
این بانو با گشایش رستورانتی به‌نام «کلبه هوسانه» در کنار فراهم‌سازی فضای مناسب به زنان، زمینه‌ی کاری را به هشت دخترخانم دیگر نیز ایجاد کرده است.
در این رستورانت با نجیبه هشت دخترخانم دیگر با پختن غذاهای محلی چون آی‌خانم، آشک، بولانی، منتو، سمبوسه و گل‌خانم، در کنار عرضه خدمات به زنان، مخارج زند‌گی‌شان را تأمین می‌کنند.
بانو نجیبه می‌گوید برای بانوانی که این‌جا کار می‌کنند از سه الی هشت هزار افغانی در هر ماه امتیاز می‌دهد.
بهشته، یکی از این بانوان که دانش‌آموز صنف نهم مکتب است با ابراز خرسندی از ایجاد این رستورانت می‌گوید با حقوقی که دریافت می‌کند می‌تواند مخارج مکتب خود را برآورده سازد.
تقلای بانوان در اوج تلاش‌های طالبان به منظور حذف زنان از اجتماع در این‌جا تمام نمیشود، بلکه زنانی دیگری نیز در بلخ برای دست‌گیری از همنوعان خود اقدام به فعالیت‌هایی کرده‌اند.
در بخش دیگری از شهر مزار شریف بانوی به‌نام حبیبه با ساخت یک کارگاه خیاطی، برای دست‌کم ۴۰ زن دیگر که بار مسئولیت خانواده‌های‌شان را به دوش می‌کشند فرصت کار و درآمد را فراهم کرده است.
برای بانوانی که در این کارگاه مشغول تولیدات داخلی و ساخته‌های دستی‌شان هستند، ۱۰ الی ۱۲ هزار افغانی حقوق ماهوار در نظر گرفته شده است.
بانو حبیبه از تداوم فعالیت‌های اقتصادی برای مبارزه به ایده‌های سختگیرانهی طالبان علیه زنان و ایجاد فرصت‌های اشتغال‌زایی جهت حضور زنان تأکید می‌کند.
وی همچنان می‌گوید: «هیچ تصمیمی نمی‌تواند مانع حضور زنان در اجتماع شود. ما همواره تلاش می‌کنیم تا برای رسیدن به حقوق اساسی زنان افغان مبارزه کنیم.»
با این همه در تازه‌ترین مورد، با گشایش یک مؤسسه خیریه تحت نام «مستمندان»، زمینه‌ی کاری برای ۴۰ استاد خیاطی و سهولت یادگیری مهارت‌های خیاطی برای بیش از ۲۵۰ بانوی دیگر در شهر مزار شریف ایجاد شده است.
نبود بازار فروش
با آن‌که بانوان کارآفرین بلخی هنوز انگیزه‌ی برای فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی و اتش مبارزه با باورهای زن‌ستیزانه را دارند، اما آنچه کار را به این بانوان دشوار ساخته عدم حمایت نهادهای ملی و بین‌المللی و نبود بازار فروش به تولیدات شان است.
برخی از زنان متشبث در ولایت بلخ از نبود بازار برای تولیدات داخلی و ساخته‌های دستی‌شان شاکی هستند. این بانوان می‌گویند پس از روی کارآمدن طالبان، بازار‌های داخلی و خارجی برای تولیدات شان کاهش پیدا کرده است.
این بانوان همچنان می‌گویند به‌دلیل بی‌توجهی به تولیدات داخلی و ساخته‌های دستی زنان، بیشتر از نیمی از زنان که برای ده‌ها زن دیگر فرصت کاری ایجاد کرده بودند از این کار دست کشیده‌اند.
نبود بازار فروش داخلی، عدم برگزاری نمایشگاه‌ها در کشور و بیرون از کشور، بلند رفتن بهای مواد خام در کشور و مشکلات اقتصادی سبب کم‌رنگ شدم بازار شان شده است.
پروین، یکی از بانوان متشبث در شهر مزار شریف که از طریق تولیدات صنایع دستی برای ده‌ها خانم در شمال کشور زمینه کار را فراهم ساخته است، در این اواخر از نبود بازار در داخل افغانستان شکایت دارد. وی از مسئولان می‌خواهد که در کشورهای بیرونی برای آنان بازاریابی کنند تا محصولات شان را به‌فروش برسانند.
خانم پروین همچنان می‌گوید: «اجناسی را که ما تولید می‌کنیم باید به کشورهای همسایه صادر شود. تا در کشورهای همسایه بازاریابی نداشته باشیم در کشور خود ما فروشات نداریم. همین‌قدر تولیداتی که داریم کسی قیمت نمی‌کند و مردم توان خرید آن را ندارند.»
زهره حسینی، یکی از این بانوان می‌گوید: «عرضه زیاد است ولی تقاضا وجود ندارد. صادرات داخلی و خارجی هم بند است و مردم توان خریداری ندارند. حکومت باید با ایجاد نمایشگاه‌های بیشتر برای تولیدات ما بازاریابی کند.»
در عین حال نیلوفر، یکی دیگر از بانوان متشبث می‌گوید که در شش ماه اخیر بهای مواد خام در داخل افغانستان بلند رفته و بانوان صنعت‌کار نمی‌توانند تمام صنایع دستی را تولید کنند.
وی می‌افزاید، در گذشته مردم می‌توانستند از تولیدات صنایع دستی بانوان در داخل افغانستان خریداری کنند؛ اما اکنون به‌دلیل بلند رفتن بهای مواد خام و پایین آمدن اقتصاد مردم، مارکت آنان در داخل افغانستان با رکود مواجه شده است.
با این حال مسئولان اتاق صنایع و معادن ولایت بلخ از تلا‌ش‌ها جهت ایجاد مارکت برای تولیدات داخلی و ساخته‌های دستی زنان در آینده‌ی نزدیک سخن می‌زند.
امام‌الدین سنایی‌زاده، مسئول اتاق صنایع و معادن بلخ می‌افزاید: «ما تلاش می‌کنیم در کنار برگزاری نمایشگاه‌ها به زنان، زمینه‌ی صادرات صنایع دستی و تولیدات آنان را نیز به بیرون از کشور فراهم کنیم.»
محدودیت بر آموزش دختران
محدودیت طالبان، آسیب‌های منفی را روی حضور فعال زنان در جامعه داشته و این گروه هموار در پی محدود ساختن فعالیت زنان و آموزش آنان پس از به قدرت رسیدن دوباره‌ی‌شان است.
اما در این روزگار تار، بلخ از جمله ولایت‌هایی است که هنوز زنان نفس راحت‌تر از دیگران می‌کشند. حضور دختران دانش‌آموز بالاتر از صنف ششم، فعالیت‌های افتصادی زنان متشبث و ایجاد رستورانت‌ها از سوی زنان مواردی از حضور زنان در بلخ است.
با این حال روند آموزش برای بانوان در بلخ نیز دور از درد سرهایی نبوده است و طالبان با وضع محدودیت‌های سخت‌گیرانه و زن‌ستیزانه در تلاش برای محروم‌سازی بانوان از آموزش در بلخ هستند.
بسته‌شدن دروازه انستیتوت‌های دولتی به‌روی دختران و عدم دریافت اجازه ادامه‌ی آموزش برای بانوان نابینا در مکتب ویژه‌ی افراد دارای معلولیت در بلخ دو اقدام جدید طالبان در برابر آموزش بانوان بوده است.
همزمان با روز جهانی عصای سفید یا روز نابینایان، طالبان بخش دخترانه‌ی مکتب تخنیکی و مسلکی ویژه افراد دارای معلولیت در بلخ را مسدود و دختران دانش‌آموز را از آموزش محروم کردند.
دست‌کم چهار دختر دانش‌آموز که از قدرت دید محروم هستند، به شرط افشا نشدن هویت شان به روزنامه اطلاعات روز تأیید کردند که مکتب آنان مسدود شده است.
فرزانه (مستعار)، یکی از دانش‌آموزان مکتب تخنیکی و مسلکی ویژه افراد دارای معلولیت در بلخ با چشم‌های پر از اشک این اقدام طالبان را بی‌مهری آشکار این گروه در برابر روشن‌دلان بیان می‌کند.
این بانو می‌افزاید: «نزدیک به یک ماه میشود در حالی‌که پسران به‌صورت عادی درس می‌خوانند اما ما دختران از درس محروم شده‌ایم. درخواست ما از حکومت این است که دوباره برای ما اجازه‌ی تعلیم را دهد تا بیشتر از این دنیای ما تاریک نشود.»
پیش از این نیز طالبان به تاریخ ۱۷ سنبله سال روان سه انستیتوت تخنیکی و مسلکی دولتی را به‌روی دختران دانشجو در ولایت بلخ بسته نموده بودند که تا اکنون دوباره بازگشایشی نشده‌اند.
براساس اطلاعات منابع معتبر، با مسدود شدن این سه انستیتوت، بیش از هزار دختر از ادامه تحصیل محروم شده‌اند.
در همین حال جداسازی صنف‌ها و روزهای درسی دختران و پسران در دانشگاه‌ها، وضع قوانین دشوار در مورد حجاب دانش‌آموزان، لت‌وکوب، توهین و تحقیر دانشجویان دختر در دانشگاه بلخ، از دیگر چالش‌های است که روند آموزش را در این ولایت به مشکل مواجه ساخته است.
افزایش مدارس دینی در کشور
همزمان با وضع محدودیت‌ها در برابر آموزش دختران؛ اما روند ایجاد مدارس دینی در بخش‌های از کشور رو به رشد است و طالبان برای افزایش شمار مدارس دینی تلاش دارند.
برخی از آگاهان می‌گویند که فعالیت مدارس دینی و افزایش تعداد آن می‌تواند پیامدها و تهدیدهای جدید را در کشور، منطقه و جهان در پی داشته باشد.
استاد مبینه ساعی با ابراز نگرانی از بیشترشدن مدارس دینی همزمان با بسته‌شدن دروازه‌های مکاتب به‌روی دختران، این اقدام طالبان را تلاشی برای محدود کردن روند آموزش مدرن و جلوگیری از معرفی کادرهای با ظرفیت میان بانوان می‌داند.
بانو ساعی می‌افزاید: «ایجاد مدارس برنامه‌هایی از سوی طالبان و پاکستان است که در درازمدت می‌تواند سبب رشد افراط‌گرایی در کشور شود.»
در همین حال نشریه «فیرآبذرور» با نشر گزارشی از افزایش قابل توجهی مدارس دینی پس از حاکمیت طالبان در سراسر افغانستان خبر داده است. در بخشی از این گزارش آمده است که شیوه مدیریت این مدارس دینی از سوی گروه طالبان می‌تواند زمینه‌های رشد افراط‌گرایی و تروریسم را فراهم سازد.
اما طالبان به‌دنبال حاکم شدن در افغانستان، در حالی‌که بحران بشری به اوج خود رسیده و دامنه‌ی فقر و گرسنگی به‌گونه‌ای بی‌پیشنه گسترش پیدا کرده است، ساخت مدارس بزرگ دینی در همه‌ی ولایت‌های کشور را در اولویت شان بیان می‌کنند.
از سوی هم نگرانی‌ها از افزایش مدارس دینی در حالی مطرح میشود که در کنار طالبان برخی از کشورهای منطقه مانند ترکیه و عربستان سعودی و سایر کشورهای اسلامی وعده‌ی اعمار مدارس دینی در افغانستان را اعلام کرده‌اند.
در جریان هفته‌ی گذشته وزارت معارف طالبان اعلام کرد که قرار است بنیاد خیریه «ایدیف» کشور ترکیه در پنج ولایت افغانستان پنج مدرسه دینی بسازد.
براساس تفاهم‌نامه‌ای که میان وزارت معارف و این نهاد خیریه به امضا رسیده است، ساخت این پنج مدرسه دینی ۲۵ هزار دالر امریکایی هزینه دارد.
