۲۵ نوامبر، روز جهان نارنجی
۲۵ نوامبر به‌نام روز جهانی منع خشونت علیه زنان نام‌گذاری شده است. پیشینه‌‌ی این نام‌گذاری به این برمی‌گردد که در ۲۵ نوامبر ۱۹۶۰ سه خواهر اهل جمهوری دومینیکن معروف به خواهران میرابال پس از شکنجه‌های بسیار توسط سازمان امنیت ارتش این کشور در زندان رژیم رافائل لئونیداس تروخیو به قتل رسیدند. این سه خواهر مبارز به جرم شرکت در فعالیت‌های سیاسی علیه رژیم دیکتاتور حاکم بردومینیکن گرفتار شده بودند. خواهران میرابال به نمادی از مبارزات مردمی و فمینیستی تبدیل شدند و ۳۹ سال پس از این واقعه در اواسط اکتبر ۱۹۹۹، مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۲۵ نوامبر را به گرامی‌داشت از خواهران میرابال، به‌عنوان روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان تصویب کرد. پس از آن همه‌ساله این روز در سرتاسر جهان گرامی داشته می‌شود.
علاوه بر این، سازمان ملل برای حمایت از حقوق زنان و پاسخ‌گویی به نیازهای زنان و دختران قربانی خشونت، کارزار بین‌المللی ۱۶ روزه‌ای را راه‌اندازی کرده است. این کارزار از ۲۵ نوامبر آغاز و تا ۱۰ دسامبر یعنی روز جهانی حقوق بشر ادامه می‌یابد. در جریان این کارزار تلاش می‌شود از حقوق زنان و دختران قربانی خشونت دفاع شود.
روز جهانی محو خشونت در افغانستانِ دیروز
همه‌ساله از ۲۵ نوامبر به‌عنوان روز جهانی منع خشونت علیه زنان در سراسر جهان گرامی‌داشت می‌شود. در افغانستان نیز سال‌های اخیر به همین مناسبت حکومت و نهادهای مدافع حقوق زنان برنامه‌های کوتاه‌مدتی برای دادخواهی و حمایت از زنان در سرتاسر کشور راه‌اندازی می‌کردند. به باور آن‌ها، این برنامه‌ها برای رساندن صدای زنان افغانستان اهمیت زیادی داشت. طی چند روز مشخص از ۲۵ نوامبر تا ۱۰ دسامبر به ارزیابی وضعیت زنان افغانستان و کارهایی که برای‌شان انجام شده و باید انجام می‌شد می‌پرداختند و در نهایت آمار و ارقامی از انواع خشونت‌ها که طی یک سال در این نهادها به ثبت رسیده بود ارائه می‌کردند.
همه‌ساله در چنین ایامی حکومت افغانستان با همکاری یوناما یا دفتر نمایندگی سازمان ملل متحد در افغانستان کارزار ۱۶ روزه‌ی آگاهی‌دهی را برای پایان دادن به خشونت راه‌اندازی می‌کردند. این کارزار با تمرکز بر حمایت از بازماندگان خشونت و تقویت صدای دادخواهی و پایان دادن به خشونت علیه زنان با شعار «جهان را نارنجی بسازید» راه‌اندازی می‌شد.
جنگ، مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و تأکید بر سنت‌ها و باورهای قبیله‌ای در افغانستان زمینه و بستر مناسبی برای انواع خشونت علیه زنان فراهم کرده است. اگرچه در گذشته تلاش برای بهبود وضعیت زندگی زنان ادامه داشت اما خشونت علیه زنان همچنان تیتر خبرها در افغانستان بود. نهادهای حامی حقوق زنان و حقوق بشر با راه‌اندازی برنامه‌هایی نمادین به‌مناسبت از ۲۵ نوامبر، روز جهانی محو خشونت علیه زنان، در تلاش کاهش خشونت‌ها بودند. مدافعان حقوق زنان بر این باور بودند که این برنامه‌ها سبب آگاهی جامعه‌ی جهانی از وضعیت زنان افغانستان می‌شود و برگزاری چنین برنامه‌هایی برای بررسی و بهبود وضعیت زندگی زنان، تأمین عدالت برای آنان و توجه به کرامت انسانی آنان حائز اهمیت است.
عکس: شبکه‌های اجتماعی
این کارزار‌ها در حالی به راه انداخته می‌شدند که حکومت افغانستان وعده سپرده بود تا به خشونت در برابر زنان و دختران تا سال ۲۰۳۰ میلادی پایان دهد.
نهادهای بین‌المللی با ابراز نگرانی از وضعیت زنان در افغانستان خواهان پایان دادن خشونت علیه زنان بودند. هیأت معاونت سازمان ملل در ۲۵ نوامبر سال گذشته در اعلامیه‌ای گفته بود که خشونت مبتنی بر جنسیت هنوز یک تهدید جدی برای زنان و دختران به‌شمار می‌رود و مانع بزرگ برای دستیابی به توسعه‌ی پایدار و صلح است.
در اعلامیه‌ای این سازمان تأکید شده بود که از هر سه زن در سطح جهان یک زن خشونت فیزیکی یا جنسی را تجربه می‌کند. براساس گزارش یوناما، این ارقام در افغانستان بلندتر و نگران‌کننده‌تر است. به‌طوری که از هر ۱۰ زن، نُه زن در جریان زندگی حداقل یک نوع خشونت را تجربه می‌کنند.
وضعیت زنان در افغانستانِ امروز
اگرچه طی دودهه‌ی گذشته در راستای حقوق زنان کارهایی صورت گرفته بود و تلاش می‌شد تا خشونت سیستماتیک و جاری بر آنان کم‌تر شود اما با روی کارآمدن دوباره‌ی طالبان، از آگست ۲۰۲۱ زنان افغانستان در وضعیت بد حقوق بشری به‌سر می‌برند و از تمامی حقوق و امتیازات خود محروم شده‌اند. تمامی دست‌آوردهای ۲۰ سال گذشته‌ی زنان در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از بین رفته است و با فروپاشی سیاسی نظام جمهوریت، تمامی موازین حقوق بشری و انسانی به‌ویژه برای زنان از دست رفته است.
طالبان از زمان تسلط بر افغانستان تلاش کرده‌اند تا حقوق زنان و دختران را محدود کنند. اعمال خشونت‌های ساختارمند از سوی حکومت طالبان بر زنان در غیاب نهادهای حامی حقوق بشر و حقوق زنان سبب شده تا زنان در انزوای اجتماعی قرار بگیرند و دادرسی به قضایای آنان در حالت مسکوت باقی بماند.
به‌گفته‌ی یوناما، موارد خشونت علیه زنان و دختران در افغانستان به‌دلیل محدودیت در برخورداری از حقوق و آزادی‌های‌شان بیشتر شده است و دسترسی زنان قربانی خشونت به خدمات، کم‌تر.
دسترسی به حق آموزش از بنیادی‌ترین نیازهای بشری زنان است که از آن محروم شده‌اند. در دوره حاکمیت طالبان، دختران بالاتر از صنف ششم اجازه‌ی آموزش ندارند. برخلاف آموزه‌های شریعت اسلام، این حق از زنان و دختران این سرزمین سلب شده است. علی‌رغم فشارهای جامعه‌ی جهانی و خواست تمامی زنان افغانستان، تا هنوز که بیش از یک سال از حاکمیت این گروه بر افغانستان می‌گذرد طالبان از این تصمیم خود کوتاه نیامده و به دختران اجازه‌ی آموزش نداده‌اند. محتوم ماندن سرنوشت دختران دانش‌آموز نگرانی‌های جدی زنان و دختران این سرزمین را به‌دنبال داشته است.
خشونت‌های تعریف‌شده در برابر زنان شامل خشونت فیزیکی مانند لت‌وکوب، قتل، خشونت کلامی و روانی، ازدواج زیر سن، بد دادن و فروش دختران می‌شود که از موارد برجسته‌ی خشونت علیه زنان به‌شمار می‌رود.
در دوران جمهوریت وجود نهادهای مدافع حقوق بشر که به‌طور مستقیم در راستای دفاع از حقوق زنان و دختران فعالیت داشتند، سبب شده بود تا به‌طور چشمگیری از نقض حقوق زنان جلوگیری شود؛ اما با روی کارآمدن طالبان و تأکید این گروه برعرف و سنت و شریعت، موجب شده دسترسی به حقوق بشری به‌ویژه برای زنان با چالش جدی روبه‌رو شود.
تحلیل و ارزیابی وضعیت حقوق بشر و حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی پس از تسلط طالبان از ۱۵ آگست ۲۰۲۱ تا ۱۵ آگست ۲۰۲۲ توسط کمیسیون مستقل حقوق بشر نشان می‌دهد که حداقل ۱۵ دختر در ولایات قندهار، بدخشان، تخار، غزنی و به‌ویژه در جریان جنگ‌های ولسوالی بلخاب، از ترس تجاوز جنگ‌جویان طالب و پامال شدن عزت خانوادگی، از سوی والدین خویش وادار به ازدواج اجباری شده‌اند. همچنان در ولایت‌های قندهار، هرات و غور، تعدادی از خانواده‌ها به‌دلیل فقر اقتصادی، دختران زیر سن‌شان را به‌فروش گذاشته بودند.
خشونت‌های ساختارمند علیه زنان
مطابق با معلومات این نهاد، زنان افغانستان از ۱۵ اگست ۲۰۲۱ به این‌سو، بدترین وضعیت زندگی را تجربه کرده‌اند. فرمان‌های به‌شدت ظالمانه‌ی رهبری طالبان مانع حضور زنان در عرصه‌های مختلف جامعه شده است. می‌توان گفت این فرمان‌های زن‌ستیزانه و به‌شدت تبعیض‌آمیز سبب انزوای هرچه بیشتر زنان در تمامی ابعاد زندگی خواهد شد.
در جریان یک سال حاکمیت طالبان، زنان از حقوق و آزادی‌های فردی و اجتماعی خود محروم شده‌اند. طی کم‌تر از یک‌ونیم سال حاکمیت طالبان، زنان از نظر فردی و اجتماعی پس‌رفت غیرقابل باوری داشته‌اند و تمامی دست‌آوردهای دودهه‌ی گذشته از بین رفته است. به‌طور کلی راه تلاش و پیشرفت زنان در دل جامعه‌ی سنت‌زده و قبیله‌گرای افغانستان مسدود شده است.
براساس آمار اداره‌ی ملی احصائیه و معلومات، در سال ۱۳۹۹ خورشیدی ۲۶ درصد کارمندان خدمات ملکی را زنان تشکیل می‌دادند و در نهادهای عدلی و قضایی، ۲۵۲ زن به‌عنوان قاضی و ۴۳۷ زن به‌عنوان سارنوال ایفای وظیفه می‌کردند. براساس آمارهای رسمی، در سال ۱۳۹۹ به تعداد ۱۱۰ هزار و ۳۱۵ نفر، چیزی معادل ۲۸ درصد دختران دانشجو و دو هزار و ۵۴۹ نفر استاد زن در دانشگاه‌های کشور مشغول تدریس بوده‌اند.
در سال ۱۳۹۹ خورشیدی ۳۹ درصد یعنی سه میلیون و ۵۶۱ هزار و ۲۶۴ نفر دانش‌آموز شامل مکاتب تعلیمات عمومی دولتی و ۳۶ درصد یعنی هفتاد هزار و ۵۸۵ نفر آموزگار این مکاتب را زنان تشکیل می‌دادند. طی یک سال گذشته اکثریت این زنان شاغل وظایف خود را از دست داده‌اند و دانش‌آموزان دختر بالاتر از صنف ششم از آموزش بازمانده‌اند.
سارا کنیبز، مدیر منطقه‌ای بخش زنان سازمان در آسیا و اقیانوسیه گفته است زنان افغان به‌طور سیستماتیک از جامعه حذف می‌شوند. او در توییتی نوشته است که زنان از اکثر مشاغل، مکاتب و حتا پارک‌ها حذف شده‌اند.
زنان افغانستان در برابر این محدودیت‌ها سکوت نکرده و بارها برای دادخواهی از حقوق‌شان به خیابان رفته و اعتراض کرده‌اند، اما طالبان با سرکوب این اعتراضات مانع حرکت‌های دادخواهانه‌ی زنان شده‌اند. در آخرین مورد سه تن از زنان معترض توسط طالبان بازداشت شده‌اند. این زنان بارها برای رسیدن به حق‌شان صدا بلند کرده‌اند.
با روی کارآمدن طالبان تمامی کنوانسیون‌های بین‌المللی رسما لغو شده و در عمل تطبیق نمی‌شود. قطعنامه‌ی ۱۳۲۵ شورای امنیت سازمان ملل متحد که افغانستان نیز بدان متعهد بود عملی نمی‌شود. این قطعنامه در زمینه‌ی رفاه، بهبود و کاهش خشونت و همچنین مشارکت زنان تأکید داشت. در حال حاضر زنان افغانستان هیچ دست‌آویزی برای برون‌رفت از وضعیت حاکم ندارند. همچنان قانون منع خشونت که یکی از مهم‌ترین قوانین حمایتی برای زنان بود و انواع خشونت بر زنان را تعریف کرده و برای آن جزاهایی را مشخص کرده بود، عملی نمی‌گردد.
سرکوب زنان
افغانستان یکی از بدترین کشورها برای زنان از نظر میزان خشونت‌های جنسیتی است. زنان افغانستان نسبت به دیگر زنان جهان در وضعیت اسف‌بارتری زندگی می‌کنند. در خلای قانون و عدم موجودیت نهادهای حامی زنان و همچنان محدود شدن آزادی بیان و خفه شدن صدای دادخواهی در سایه حاکمیت طالبان، اما گزارش‌های تکان‌دهنده‌ای از ولایت‌های مختلف افغانستان به نشر می‌رسد. بالا رفتن شمار قتل‌ها در میان زنان، میزان بلند خودکشی زنان در ولایت‌های مختلف کشور، ازدواج اجباری دختران با نیروهای طالبان یا ازدواج‌های اجباری بنا به محرومیت اقتصادی یا احساس ناامنی از مواردی است که در سیطره‌ی حکومت طالبان اتفاق می‌افتد.
وضع محدودیت‌ها بر زنان افغانستان موجب شد تا زنان برای دادخواهی برای حقوق‌شان به خیابان بروند و اعتراض کنند. اگرچه اعتراضات زنان به‌صورت گسترده در جای جای افغانستان شکل گرفته است اما همواره با سرکوب طالبان مواجه شده‌اند. در ادامه‌ی این سرکوب‌ها شماری از زنان زندانی شده و توسط طالبان مورد شکنجه قرار گرفته‌اند. در حال حاضر سه تن از زنان فعال و معترض در بند طالبان اند و از سرنوشت آنان هیچ خبری نیست. ظریفه یعقوبی، فرحت پوپلزی و حمیرا یوسف توسط طالبان بازداشت شده‌اند. دفتر حقوق بشر سازمان ملل در توییتی نوشته است که ساکت کردن زنان و محدود کردن کار آنان نه تنها که خود زنان بلکه تمام جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این دفتر در ادامه نوشته که «تمام مردم افغانستان حق آزادی اجتماع، بیان و عقیده را دارند».
سازمان عفو بین‌الملل نیز پیش از این درباره‌ی وضعیت این زنان ابراز نگرانی کرده و خواستار آزادی آنان شده است. با وجود فشارهای جامعه‌ی جهانی، طالبان به اقدامات خود علیه زنان ادامه می‌دهند و در حصر جغرافیایی به‌نام افغانستان عرصه را به تمامی زنان تنگ کرده‌اند.