شماری از استادان دانشگاه‌ها که شامل بورسیه ایران شده‌اند، در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز می‌گویند پس از روی کارآمدن طالبان معاش‌شان از سوی طالبان قطع شده و آنان با مشکلات اقتصادی مواجه شده‌اند. این استادان دانشگاه که در دوره جمهوریت برای ارتقای ظرفیت علمی به ایران رفته‌اند می‌گویند با پرداخت نشدن معاش و وضعیت اقتصادی بد، بسیاری از آنان به کارهای شاقه روی آورده‌اند.
قطع معاش استادان از سوی طالبان
آقای قاطع (مستعار)، یکی از مشمولین بورسیه ایران است که سال ۱۳۹۷ برای ادامه‌ی تحصیل در مقطع دکتری به این کشور رفته است. او میگوید در همان سال از میان ۵۰۰ استاد دانشگاه، ۳۰۰ نفر آنان در دانشگاه‌ها پذیرفته شدند. در ایران استادان به جز معاشی که داشتند امتیاز دیگری از قبیل مددمعاش دریافت نمی‌کردند. این در حالی است که دانشجویان در بسیاری از کشورهای جهان علاوه بر این‌که کمک‌هزینه تحصیلی دریافت می‌کنند، از وزارت خارجه‌ی افغانستان نیز به آنان پولی به‌عنوان مددمعاش پرداخت می‌شود؛ اما دانشجویان بورسیه در ایران شامل مددمعاش نمی‌شدند.
به‌گفته‌ی آقای قاطع، پس از طرح این مسأله از سوی تعدادی از دانشجویان به وزارت تحصیلات عالی و شکایت از مشکلات اقتصادی دانشجویان در ایران، پس از ماه قوس ۱۳۹۹ به استادانی که از طرف وزارت تحصیلات عالی معرفی شده بودند صد دالر امریکایی از سوی ریاست‌جمهوری منظور شد که در سال ۱۴۰۰ شش ماه پرداخت شد اما برای اولین و آخرین‌بار.
آقای قاطع در ادامه میگوید با روی کارآمدن طالبان نه تنها مددمعاش قطع شد بلکه ۴۵ درصد معاش استادان نیز کسر شده است که این ۴۵ درصد شامل تمام استادان می‌شود؛ چه کسانی که بورسیه بودند چه کسانی که شامل نبودند.
براساس فیصله کابینه‌ی حکومت پیشین، استادان دانشگاه که برای تحصیل به خارج کشور می‌رفتند معاش ماهیانه‌ی‌شان پرداخت می‌شد.
اما دفتر نخست‌وزیر طالبان در پاسخ به درخواست وزارت تحصیلات عالی مبنی بر پرداخت معاش استادان در حال تحصیل در خارج از کشور گفته بود که این استادان مستحق معاش نیستند.
مریم ظریف در سال ۱۳۸۲ با مدرک لیسانس به‌عنوان کدر علمی دانشکده ادبیات دانشگاه هرات استخدام شد و در سال ۱۳۹۲ مدرک فوق لیسانس خود را از دانشگاه فردوسی مشهد بدست آورد و در سال ۱۳۹۷ به‌طور شخصی اقدام کرد و توانست بورسیه دانشگاه الزهرا تهران را بدست آورد. خانم ظریف میگوید با توافق دیپارتمنت و تأیید شورای علمی دانشکده و دانشگاه هرات برای ادامه‌ی تحصیل در مقطع دکتری در رشته ادبیات فارسی به ایران رفته است. به‌گفته‌ی او، با حفظ امتیازات مادی و معنوی در دانشگاه، اول هر سمستر گواهی اشتغال به تحصیلش را از دانشگاه گرفته و پس از تأیید در وزارت علوم و وزارت خارجه‌ی ایران، از طریق سفارت افغانستان به کابل می‌فرستد که از آن‌جا به دانشگاه مربوطه فرستاده می‌شود. او یادآور می‌شود با وصف مشکلات اداری و زمان‌گیر بودن این کار، تا پیش از روی کارآمدن طالبان این روند به‌طور منظم انجام می‌شد اما با آمدن امارت اسلامی طالبان تا چهار ماه حقوق دریافت نکرد و بعد از آن بدون هیچ توجیه منطقی و قانونی ۴۰ درصد از معاش استادان کسر شده است. او در ادامه میگوید: «وقتی جویای مسأله شدم، به من گفتند ما گزارش داشتیم که به خارج از کشور رفته‌ای، در حالی‌که من ماه حوت برای همکاری با دیپارتمنت مدت سه هفته سر صنف درسی حاضر بودم و تدریس کردم. بالاخره پس از درخواست کتبی و اثبات حضور من در ایران آن چهار ماه را پرداختند، ولی از ابتدای سال ۱۴۰۱ تا اکنون من معاش دریافت نکرده‌ام.»
مشکلات اقتصادی و چالش‌های فرا راه استادان
با حذف امتیازات مادی، استادان دانشگاه با چالش‌های اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. برخی با قرض و بدهی به تحصیل ادامه می‌دهند و برخی دیگر نیز با انجام کارهایی شاقه روزگارشان را می‌گذرانند.
آقای قادری یکی از استادان دانشگاه در افغانستان در حال حاضر دانشجوی دوره دکتری در ایران است. او که سابقه‌ی ده سال تدریس در دوره جمهوریت را دارد، با استفاده از بورسیه تحصیلی ایران از سال ۱۳۹۸ در این کشور به‌سر می‌برد. آقای قادری میگوید که از زمان فرار اشرف غنی، رییس‌جمهور پیشین و حاکمیت گروه طالبان در افغانستان وضعیت معیشتی استادان دانشگاه در کشور غم‌انگیز و نهایت دردآور است. با روی کارآمدن گروه طالبان معاش استادان کاهش یافته است، اما وضعیت استادانی که به‌ویژه در کشور ایران تحصیل می‌کنند غم‌انگیزتر است. به‌گفته‌ی این استاد دانشگاه، بیش از ده ماه است که معاش آنان قطع شده است. این در حالی است که خانواده‌های‌شان اغلب در خانه‌های کرایی زندگی می‌کنند و برای امرار معیشت به این پول ضرورت دارند.
این استاد دانشگاه با روایت وضعیت زندگی یکی از استادان که برای بورسیه تحصیلی به ایران رفته است ادامه می‌دهد که فرزند یکی از استادان بیمار بود و پزشکان وضعیت او را وخیم گزارش کرده بودند؛ اما این استاد پول تداوی فرزندش را نداشت و در نتیجه فرزندش فوت کرد.
مسعود حسینی، عضو کدر دانشگاه هرات نیز میگوید که او شامل این بورسیه با حفظ کدر علمی، حقوق و امتیازات از جانب وزارت تحصیلات عالی افغانستان بود. این دانشجوی مقطع دکتری می‌افزاید زندگی استادان وابسته به حقوق و امتیازات کارشان است و در حال حاضر اکثریت استادان با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستند. چرا که زمینه‌ی کار برای‌شان در ایران فراهم نیست و نمی‌توانند مشکلات زندگی خود را رفع کنند.
آقای حسینی در ادامه میگوید قطع شدن معاش شاید دلایل مختلفی داشته باشد؛ دلایلی سیاسی یا اداری اما در کل استدلال طالبان این است که بورسیه نوعی امتیاز است و زمانی که استادان از این امتیاز بهره‌مند می‌شوند نیازی به معاش ندارند.
این گفته‌ها در حالی مطرح می‌شود که استادان دانشگاه با مشکل بیکاری مواجه‌اند و قادر به تأمین زندگی‌شان نیستند.
خانم ظریف نیز که با قطع معاش با مشکلات بسیاری روبه‌رو شده است، میگوید همسرش از افغانستان برایش پول می‌فرستد و خودش نیز با وجود مشغله‌ی تحصیلی مجبور است برخی اوقات کار کند. «ویرایش متن انجام می‌دهم. به آسانی کار پیدا نمی‌شود. با معاش بسیار کم کارهای بسیار وقت‌گیر انجام می‌دهیم. مثلا ویرایش متن، خیاطی، فروشندگی و…»
به‌گفته‌ی این استادان دانشگاه، ادامه‌ی این وضعیت آنان را با مشکلات زیادی روبه‌رو کرده است. حتا اکثریت آنان توان تأمین نیازهای خانواده را ندارند. به‌گفته‌ی این استادان، برخی از آنان به کارهای شاقه از جمله کارهای ساختمانی رو آورده‌اند و پول ناچیزی بدست می‌آورند. آقای قادری در این باره میگوید: «آنان ماهانه معادل دوازده یا سیزده هزار افغانی بدست می‌آورند. این در حالی است که در ماه ده هزار، بیشتر یا کم‌تر در افغانستان خانواده‌های‌شان کرایه‌ای خانه و مصرف روزانه‌ی‌شان را می‌پردازند.»
او در ادامه می‌افزاید که بیشتر استادان بدهکار شده‌اند و با قرض گرفتن از دوستان و نزدیکان زندگی‌شان را پیش می‌برند. این وضعیت تأثیر بدی بر روی زندگی استادان گذاشته است.
شاذیه اسلمی، دانشجوی مقطع دکتری که مسئولیت سه فرزندش را به عهده دارد میگوید از زمانی که معاش استادان قطع شده به‌دنبال کار می‌گردد اما هنوز کاری پیدا نکرده است. به‌گفته‌ی او، کار پیدا کردن برای دانشجویی با شرایط او در ایران بسیار مشکل است.
حل مشکل با نوشتن ضمانت‌نامه
این استادان دانشگاه در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز می‌گویند حکومت طالبان از استادان ضمانت‌نامه خواسته است. خانم ظریف میگوید نمایندگان استادان در حال تحصیل تلاش کردند مشکل معاش استادان را حل کنند اما حکومت طالبان از آنان ضمانت خواسته است که یکی از افراد درجه‌یک خانواده باید تضمین کند که استاد پس از اتمام درس به کشور برمی‌گردد. پس از برگشت به کشور و گرفتن وظیفه نیز تا پنج سال اجازه‌ی ترک وظیفه را ندارد. در غیر این صورت، تمامی معاش دریافتی مدت تحصیل خود را باید بازپرداخت کند.
شاذیه اسلمی نیز با تأیید این موضوع میگوید بعد از روی کارآمدن طالبان استادان با نیمی معاش هم گذاره می‌کردند اما همان نیز قطع شده است. امارت اسلامی طالبان حالا موضوع ضمانت‌خط را پیشنهاد کرده است و هر استادی که بورسیه شده باید دو نفر از اعضای خانواده‌اش؛ پدر، برادر یا کاکا ضامن شوند که دانشجو پس از پایان تحصیل به افغانستان برمی‌گردد. به‌گفته‌ی این استاد دانشگاه، کسانی که توانسته‌اند این ضمانت‌خط را تهیه کنند، معاش‌های‌شان حواله می‌شود. او که یک مادر تنها همراه با سه فرزند است میگوید: «من پدر نداشتم که ضامن من شود. برادرم نبود که ضامن من شود. شوهر نداشتم که ضامن من شود. من یک آدم تنها بودم، کسی ضامن من نشد و دولت افغانستان هم معاش مرا قطع کرد. این در حالی است که هیچ منبع درآمد دیگری ندارم.»
خانم اسلمی که کم‌تر از یک سال از تحصیلش باقی مانده است با ناامیدی از وضعیت موجود میگوید هیچ تضمینی برای رفتن به افغانستان وجود ندارد و او با سرنوشت گنگ و نامعلوم نگران وضعیت جاری است.
این استادان دانشگاه برای کسب رتبه علمی و ارتقای دانش و معلومات‌شان در دانشگاه‌های خارج کشور پذیرش گرفته‌اند. عدم پشتوانه و حمایت دولت و قطع شدن معاش، علاوه بر مشکلات اقتصادی پیامدهای دیگری نیز داشته است. به‌گفته‌ی این دانشجویان مقطع دکتری، در دوره جمهوریت که معاش‌ها به‌طور منظم می‌رسید دانشجویان مشکلات اقتصادی نداشتند و با دغدغه کم‌تری به تحصیل خود می‌پرداختند. علاوه بر آن، امیدی به آینده داشتند اما امروز همان امید وجود ندارد.
آقای قاطع، یکی از این دانشجویان میگوید اغلب استادان در یأس و ناامیدی به‌سر می‌برند. این مشکلات از لحاظ روانی نیز اثرات بدی بر آنان گذاشته است. وی یادآور می‌شود که حکم توزیع معاش دوباره صادر شده است اما تا هنوز هیچ‌کس معاشی دریافت نکرده است.
احمد تقی، سخن‌گوی وزارت تحصیلات عالی طالبان به تاریخ ۲۶ میزان در توییتی نوشته بود که با تلاش این وزارت و مهربانی نخست‌وزیر این گروه، در تصمیم قطع معاش تجدید نظر شده و معاش استادان مشغول به تحصیل اجرا خواهد شد. اما با وجود گذشت دو ماه از این پیام، تا هنوز این استادان دانشگاه معاشی دریافت نکرده‌اند.