در حالی‌که محدودیت‌های طالبان برای حذف زنان از اجتماع در افغانستان هر روز بیشتر تشدید می‌شود و موج ناامیدی شدید را در میان مردم، به‌ویژه زنان به همراه داشته است، اما هنوز هم شماری از زنان افغانستانِ تحت کنترل این گروه تلاش می‌کنند که با ناامیدی مبارزه و راهی برای زندگی شرافت‌مندانه پیدا کنند.
یکی از این زنان، خاطره صالحی است. زن جوانی که تلاش دارد با استفاده از تکنولوژی محدودیت‌های طالبان را به چالش بکشد و زمینه‌ی کار را برای خود و شماری دیگر از زنان فراهم کند.
جواهر در ویرانه
خاطره صالحی ۲۴ ساله، مدرک کارشناسی از رشته‌ی اقتصاد دارد و در حال حاضر نیز زبان انگلیسی را به‌گونه‌ی آنلاین در یکی از دانشگاه‌های انگلستان می‌خواند. او با خانواده‌ی پرجمعیت‌اش در یکی از ولایت‌های دورافتاده‌ی افغانستان زندگی میکند. ولایت محروم که از آن برای حفظ امنیت این دختر جوان نامی نمی‌بریم.
او دو کارگاه کوچک (خیاطی و زیورسازی) ویژه‌ی زنان را رهبری و در کنار درس، در عرصه‌ی تولید صنایع دستی و ساخت زیورآلات کار میکند. او می‌گوید که هدفش توانمندسازی زنان است. «وقتی که دیدم زنان زیاد ناامید شده‌اند، من فکر کردم که برای تغییر وضعیت کاری انجام دهم. به این نتیجه رسیدم که روی توانمندسازی زنان هرچه کم، اما کار کنم.»
این دختر جوان می‌گوید که او ابتدا کارگاه خیاطی ایجاد کرد که در آن زنان در عرصه‌ی تولید و دیزاین لباس‌های سنتی افغانستان کار می‌کنند و بعد کارگاه جواهرسازی.
در کارگاه جواهرسازی او ۱۵ زن خلاق که بیشترشان سرپرست خانواده‌اند، زیر دست خاطره در بخش دیزاین و ساخت جواهرات، از فلزات و سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قمیتی افغانستان کار می‌کنند. زنانی که مکلف اند به دانش‌آموزان جدید نیز زیورسازی را آموزش بدهند تا حلقه‌ی زنان توانمند در اقتصاد را گسترش دهند.
خاطره می‌گوید که او برای این‌که جلب توجه نکند، کارگاه‌های تولیدی را جدا از هم و در مکان مسکونی راه‌اندازی کرده است و تولیدات آن را در فضای مجازی می‌فروشد.
فروشگاه آنلاین
در سال‌های اخیر میلیونها نفر در افغانستان به استفاده از اینترنت روی آورده‌اند. خاطره از این تکنولوژی نوین ارتباطات نه تنها برای دورزدن محدودیت‌های آموزشی طالبان استفاده میکند، بلکه از محدود زنانی در افغانستان است که از اینترنت در جهت پیش‌برد کارش نیز سود می‌برد. خاطره می‌گوید، بعد از آن‌که طالبان اجازه‌ی گشایش دکانی برای فروش صنایع دستی را به او ندادند، روی فروش آنلاین متمرکز شد.
او یک صفحه‌ی فیس‌بوک و انستاگرام ایجاد کرد و به تجارت آنلاین از خانه روی آورد. او می‌گوید: «اگر یک مغازه می‌داشتم، روی فروش آنلاین کار نمی‌کردم.»
طالبان با بدست گرفتن قدرت، وزارت امور زنان را به وزارت امر به معروف و نهی از منکر (وزارت محدود‌کننده‌ی زنان) تبدیل کردند و مکان‌هایی که تحت نظر ریاست زنان قرار داشتند و توسط زنان اداره می‌شدند را بستند.
چنانچه طالبان یگانه بازار زنانه‌ی ولایت بدخشان را به پایگاه نظامی‌شان تبدیل کرده‌اند. قبل از تسلط کامل طالبان، زنان در این مرکز صنایع دستی‌شان را به فروش می‌گذاشتند و از آن طریق امرار معاش می‌کردند.
با این وجود، نهادهای امدادرسان در افغانستان تلاش دارند که بازارهای جدید زنانه را ایجاد کنند. به‌تازگی کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان سنگ تهداب یک مرکز تجارتی ویژه‌ی بانوان را در ولایت بدخشان گذاشته است.
خاطره صالحی، راه‌نداز‌ی‌کننده‌ی فروشگاه آنلاین تأکید میکند که طالبان مانع فعالیت زنان در اجتماع شده، اما نمی‌تواند فضای مجازی و اینترنت را از زنان بگیرند. او می‌گوید: «در ولایتی که ما زندگی می‌کنیم، حضور زنان در اجتماع به صفر رسیده است و طالبان به زنان حتا اجازه نمی‌دهند که بدون محرم به نزدیک‌ترین محل بروند.»
این در حالی است که مردم افغانستان بیشتر از اینترنت برای برقراری تماس‌ها استفاده می‌کنند و رسانه‌های اجتماعی شامل فیس‌بوک، توییتر، انستاگرام و پیام‌رسان‌های مسنجر و واتس‌اپ میلیونها کاربر دارند.
خاطره با توجه به این علاقه‌مندی و فراگیری فضای مجازی، عکس از تولیدات صنایع دستی (لباس‌های محلی رنگارنگ و زیورآلات ساخته‌شده از سنگ‌های قمیتی و نیمه‌قمیتی افغانستان) را در فیس‌بوک و انستاگرام منتشر میکند. او با این کار هم بازاریابی میکند و هم لباس‌های سنتی و زیورآلات تولیدشده در کارگاه تحت مدیریت خودش را به فروش می‌رساند.
به‌گفته‌ی خاطره، با آن‌که زنان افغانستان از طرفداران و مشتریان خاص لباس‌های سنتی و رنگارنگ دست‌ساخت هستند، اما بحران اقتصادی و فقر حاکم در افغانستان روی این علاقه‌مندی اثر گذاشته و فروش آن را کاهش داده است. او می‌گوید: «اکنون ما فروشات داخلی بسیار کم داریم، زیرا فقر روی تقاضا در مارکت داخلی خیلی اثر گذاشته است.»
با وجود این، خاطره از تجارت کوچک‌اش خشنود است. او می‌گوید که اکنون مشتریان او تنها به شماری از شهروندان افغانستان که در خارج از کشور به‌سر می‌برند، خلاصه می‌شود و از آن درآمد اندکی دارد که صرف تأمین خرج خانواده‌ی خود و دیگر زنان کارگر در کارگاه‌هایش میکند.
او به این باور است که بدون کار آنلاین حتا نمی‌تواست مصارف خانواده‌اش را تأمین کند.
موانع
با آن‌که خاطره از طریق فروشگاه آنلاین توانسته است محدودیت‌های کار زنان را دور بزند و کارش را به‌عنوان یک کارآفرین کوچک در بدترین حالت ممکن برای خلق امید به دیگر زنان در افغانستان ادامه بدهد، اما او همچنین برای رساندن فرمایش‌ها بدست مشتریان و تهیه‌ی مواد خام متکی به کمک مردان است. او با اشاره به چند مورد دادگاه زنان در ولایتش می‌گوید که طالبان به زنان اجازه‌ی خرید و فروش را نمی‌دهند. به گفته‌ی او: «همین چندی پیش طالبان چند خانمی که به شهر رفته بودند را در مسجد به جرم فساد اخلاقی شلاق زده‌اند.»
او می‌گوید که در کنار درد شلاق دادگاه غیرقانونی، افشای هویت افراد و تشهیر آنان به‌نام افراد بداخلاق در اجتماع برایش بسیار زیانبار و دردآور است و به تجارت او نیز نمی‌ارزد. خاطره می‌افزاید: «افرادی که به‌نام بداخلاق در اجتماع محکمه می‌شوند، زندگی‌شان نابود می‌شود. آنان هرگز به زندگی اول‌شان برگشته نمی‌توانند و نمی‌گذارند که برگردند.»
او می‌گوید که مواد مورد نیاز در تولید لباس و ساخت زیورآلات را مردان برای او تهیه می‌کنند و فرمایش‌ها را نیز بعد از بسته‌بندی مردان می‌رسانند.
افزون به این، نبود برق دوامدار و اینترنت از مشکلات دیگر خاطره صالحی است. با این وجود او از زنان می‌خواهند که چالش‌ها را به فرصت تبدیل کنند. خاطره می‌گوید: «اکنون اکثریت زنان بیکار شده‌اند. به‌جای بغل‌کردن زانوی غم بهتر است که از امکانات اندکی (اینترنت) در جهت بلندبردن دانش خود استفاده کنیم.»
طالبان با تسلط بر افغانستان در ماه اسد ۱۴۰۰ خورشیدی، همواره تلاش کرده‌اند که از حضور زنان در اجتماع جلوگیری کنند. منع آموزش زنان، منع کار زنان در اداره‌های دولتی، خصوصی و حتا در نهادهای خارجی از این اقدامات هستند. چیزی که به‌گفته‌ی دیدبان حقوق بشر، سبب بدترشدن بحران بشری در افغانستان شده است.
پیش از این، بانک جهانی گفته بود که با اقدامات طالبان، هزاران زن کارشان را از دست داده و خانه‌نشین شده‌اند. چنانچه براساس یک نظرسنجی بانک جهانی، تنها در پنج ماه نخست حاکمیت این گروه، حضور زنان در سکتور خصوصی ۷۵ درصد کاهش یافته بود.
به همین ترتیب، تحقیق دیگر که در ماه نوامبر سال ۲۰۲۲ انجام شده است، نیز نشان می‌دهد که از ۱۵ آگست ۲۰۲۱ تا نوامبر ۲۰۲۲ حدود نیمی از زنان تحصیل‌کرده که قبلا در بدل کار معاش دریافت می‌کردند، کارشان را از دست داده‌اند.
با این همه، طالبان به‌جای برداشتن محدودیت‌ها که منجر به تشدید بحران انسانی در افغانستان شده، همواره محدودیت‌ها را توجیه کرده‌اند.