در یکی از روزهای سرد زمستان سال گذشته، رحیمه در حالی که نمی‌توانست برای کودکانش غذا فراهم کند و نیز برای تهیه‌ی سوخت در فصل زمستان، خودش را درمانده احساس می‌کرد، دور از چشم کودکانش، طنابی را برای خودش در خانه آماده می‌کرد تا با استفاده از آن به زندگی‌اش پایان بدهد. اما به محض آن‌که کوچک‌ترین فرزندش متوجه این امر شد، بی‌درنگ برای درخواست کمک به همسایه‌ها رجوع کرد. التماس فرزندان و ممانعت همسایه‌ها، رحیمه را از خودکشی منصرف کرد.
اما ده‌ها نفر دیگر در یک سال گذشته به اندازه‌ی رحیمه خوش‌شانش نبوده‌اند که جلوی خودکشی آن‌ها گرفته شود. یافته‌های روزنامه اطلاعات روز نشان می‌دهد که از شروع ماه ثور سال ۱۴۰۱ تا اواخر ثور سال ۱۴۰۲ دست‌کم ۲۱۳ نفر در افغانستان خودکشی کرده‌اند.
این آمار که از آرشیف خبرهای یک سال گذشته‌ی روزنامه اطلاعات روز و برخی رسانه‌های دیگر، از جمله روزنامه هشت صبح، سلام‌وطندار و خبرگزاری پژواک به‌دست آمده، نشان می‌دهد که در یک سال گذشه ۱۱۰ مرد و ۱۰۳ زن در ۲۸ ولایت افغانستان دست به خودکشی زده‌اند.
بربنیاد آمارها، ولایت فاریاب با ۳۸ مورد در صدر و به ترتیب ولایت‌های غور با ۲۰ مورد و ولایت کاپیسا با ۱۴ مورد خودکشی در رده‌های دوم و سوم قرار دارند. در هر یک از ولایت‌های پنجشیر، سمنگان و خوست نیز یک یک مورد خودکشی ثبت شده است.
در چهارم عقرب سال گذشته منابع در ولایت کاپیسا به روزنامه اطلاعات روز گفتند که یک مرد ۸۲ ساله در ولسوالی نجراب این ولایت، با سلاح شکاری به زندگی‌اش پایان داده است. عبدالفتاح فایز، سخن‌گوی فرماندهی امنیه‌ی طالبان در کاپیسا گفت که این مرد محمد نعیم نام داشته و ساکن روستای دره غوث ولسوالی نجراب بوده است.
بر بنیاد اطلاعات به‌دست آمده، موارد خودکشی نسبت به سنین مختلف، متفاوت بوده است. یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که بالاتر از ۸۰ تن از افرادی که در یک سال گذشته دست به خودکشی زده‌اند، کم‌تر از ۲۰ سال سن داشته‌اند.
آمار خودکشی نسبت به سنین مختلف
| پایین‌تر از ۲۰ سال | ۲۰ تا ۳۵ سال | ۳۶ تا ۵۱ سال | بالاتر |
| ۸۹ | ۸۷ | ۳۱ | ۶ |
بررسی آمار خودکشی سنین مختلف در مردان نشان می‌دهد که درصد بیشتر افرادی که در یک‌سال گذشته دست به خودکشی زده‌اند، بین ۲۰ تا ۳۵ سال سن داشته‌اند. خودکشی در رده‌های سنی پایین‌تر از ۲۰ سال نیز آمار بلندی را به خود اختصاص داده است.
آمارخودکشی نسبت به سنین مختلف در مردان
| پایین‌تر از ۲۰ سال | ۲۰ تا ۳۵ سال | ۳۶ تا ۵۱ سال | بالاتر |
| ۴۳ | ۴۴ | ۱۶ | ۴ |
در دختران و زنان البته این موضوع وارونه دیده می‌شود. آمارهای به‌دست آمده در این گزارش نشان می‌دهد که درصد بالای از دختران جوان و زنان که در یک‌سال گذشته دست به خودکشی زده‌اند، کم‌تر از ۲۰ سال سن داشته‌اند.
آمار خودکشی نسبت به سنین مختلف در زنان
| پایین‌تر از ۲۰ سال | ۲۰ تا ۳۵ سال | ۳۶ تا ۵۱ سال | بالاتر |
| ۴۶ | ۴۳ | ۱۵ | ۲ |
«خودکشی در روز عروسی»
ازدواج‌های اجباری و زودهنگام، و خشونت‌های خانوادگی عوامل درصدی زیادی از خودکشی افراد در یک سال گذشته گفته شده است.
در ۲۰ حوت سال گذشته منابع محلی از پروان به روزنامه اطلاعات روز گفتند که یک دختر ۲۲ ساله در ولسوالی شیخ‌علی این ولایت که بدون رضایت با مردی نامزد شده بود، در روز عروسی‌اش خودکشی کرده است.
در خبر دیگر، روزنامه هشت صبح گزارش داده است که در ۳۰ عقرب سال گذشته، یک دختر جوان در ناحیه ششم شهر جلال‌آباد، مرکز ولایت ننگرهار، خودکشی کرده است. براساس گفته‌های منابع این گزارش، این دختر پس از آن دست به خودکشی زده که خانواده‌اش بدون رضایت، او را با پسر کاکایش نامزد کردند.
بر مبنای یک خبر دیگر روزنامه اطلاعات روز، در ۱۴ اسد سال گذشته، یک دختر جوان پس از تنش لفظی با پدرش بر سر مهریه، در «دره‌زنگ» ولسوالی گرزیوان ولایت فاریاب خودکشی کرده است.
به‌گفته‌ی منبع، این دختر پنج سال پیش در بدل ۱۲ لک افغانی طویانه با پسری نامزد شده بود و طی این مدت، پسر در ایران کار کرده و طویانه را به پدر دختر پرداخته است. منبع افزود که پسر پس از چند سال برای ازدواج به فاریاب برگشته؛ اما خسرش، در کنار طویانه، از وی تقاضای یک قطعه زمین کرده است. خواست این مرد با واکنش منفی دخترش مواجه می‌شود و او با پدرش درباره‌ی این موضوع حرف می‌زند. به‌گفته‌ی منبع، این دختر زمانی که پدرش به حرفش توجه نمی‌کند، دست به خودکشی زده و به‌زندگی خود پایان داده است.
زهرا که سال گذشته می‌خواست خودکشی کند، اما موفق نشد، در این گزارش می‌گوید که مهم‌ترین عامل خودکشی در زنان و دختران، خانواده‌ها هستند. به قول او، خانواده‌ها به فرزندان دخترشان نسبت به پسران کم‌تر ابراز محبت می‌کنند و کمبود محبت و نبود حمایت‌کننده‌ی قوی در خانواده باعث تنهایی یک دختر شده و به همین دلیل وی اقدام به خودکشی می‌کند.
«سرخوردگی نسلی»
فیصل (مستعار) ۱۹ ساله، سال ۲۰۲۱ هنگامی که طالبان به قدرت رسیدند، دانش‌آموز صنف یازدهم مکتب بود. او به دنبال تحول سیاسی و موجی از مهاجرت‌ها و خبرهایی از آینده‌ی نامعلوم نسل جوان در حاکمیت طالبان، خوشبینی و امیدواری‌اش را نسبت به زندگی از دست داده بود و دیگر شوقی برای رفتن به مکتب و مراکز آموزشی در وجود خودش نمی‌دید. به همین دلیل او می‌خواست با زدن رگ دستش، به زندگی خود نقطه‌ی پایان بگذارد. وی می‌گوید: «تیغ را برداشتم تا رگ خود را بزنم. اما ناگهان چهره‌ی مادرم را در مقابل چشمانم دیدم و به سرعت از این کار منصرف شدم.»
فیصل اکنون نیز حال خوش ندارد و به قول خودش ادامه‌ی بی‌سرنوشتی، جوانان را به سوی خودکشی سوق می‌دهد.
جمعه‌خان محمدی، روانشناس می‌گوید که دلایل بالا رفتن میزان خودکشی در افراد پایین‌تر از ۲۰ سال، وضعیت موجود سیاسی و نوع برخورد نظام با این نسل است. «نظام سیاسی موجود امید و آرزو را از این دسته از آدم‌ها گرفته. تحصیلات برای نصفی از جامعه که زنان هستند ممنوع شده، کار ممنوع شده. عدم ارتباط افغانستان با دنیا، نبودن فرصت‌های تحصیلی و شغلی مناسب و نبود تصویر از آینده درخشان برای جوانان، باعث افزایش میزان خودکشی شده است.»
آقای محمدی باور دارد که نیروهای طالبان همزمان با حاکمیت بر افغانستان، راه گفت‌وگو را برای توده‌های مردم بسته و این باعث نارضایتی مردم و باعث بلند‌رفتن میزان خودکشی در افغانستان شده است. وی می‌گوید: «هیچ عاملی که بتواند جذب‌کننده باشد و بتواند نیروها و جوانان را دلخوش و امیدوار نگه دارد، وجود ندارد. شکست نظام سیاسی پیشین، برای بسیاری از مردم شکست آرمان‌ها، آرزوها و ارزش‌ها بود. به همین دلیل جوانان احساس شکست و سرخوردگی دارند و به خودکشی رجوع می‌کنند.»
عوامل خودکشی کدام‌ها اند؟
یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که بیماری‌های روانی، ازدواج‌های اجباری/زیر سن، خشونت‌های خانوادگی، خشونت‌های طالبان، فقر و مشکلات اقتصادی مهم‌ترین عوامل خودکشی در یک‌سال گذشته بوده است. هرچند ۲۵ درصد از عوامل خودکشی نامشخص عنوان شده است.
| بیماری‌های روانی | ازدواج اجباری/زیر سن | خشونت‌های خانوادگی | خشونت‌های طالبان | فقر و مشکلات اقتصادی | نامشخص |
| ۲۸ | ۳۲ | ۴۸ | ۱۵ | ۳۸ | ۵۲ |
«خشونت‌های طالبان»
در میان عواملی به‌دست آمده، «خشونت‌های طالبان» در موارد خودکشی در افغانستان به‌عنوان عامل جدید اضافه شده است. بربنیاد گزارش رسانه‌ها، دست‌کم ۱۵ نفر در یک سال گذشته در پی خشونت از سوی نیروهای طالبان، دست به خودکشی زده‌اند.
روزنامه هشت صبح می‌نویسد که در ۱۴ حمل سال جاری، یک دختر جوان پس از آن‌که از سوی یک مقام طالبان مورد تجاوز جنسی قرار گرفت، خودکشی کرد. منابع این گزارش به هشت صبح گفته‌اند که یکی از بستگان والی طالبان در بدخشان که در یک مرکز صحی کار می‌کرده است، پس از دادن داروی بیهوشی به این دختر، بر وی تجاوز کرده است.
به نقل از منبع این گزارش، این دختر پس از آن‌که به هوش آمده و متوجه تجاوز جنسی مقام طالبان شده است، با خوردن دوا به زندگی‌اش پایان داده است.
در ۲۰ ماه میزان سال گذشته، منابع محلی در غور به اطلاعات روز گفتند زنی به نام سلیمه که چندی پیشتر با مردی به نام سراج‌الدین، از روستای «سیرزار» ولسوالی دولینه‌ی این ولایت، از خانه فرار کرده بود، خودکشی کرده است.
به‌گفته‌ی منبع، پس از این که نیروهای طالبان سراج‌الدین را به ضرب گلوله به قتل رسانیدند، سلیمه دست به خودکشی زده و به زندگی‌اش پایان داده است.
همچنان روزنامه هشت صبح در گزارش دیگر آورده است که در ۲۰ ماه حمل سال جاری، یک نظامی حکومت پیشین پس از رهایی از زندان طالبان، با خوردن زهر به زندگی‌اش پایان داده است. براساس اطلاعات منابع، محمد انور کارمند ریاست امنیت ملی در حکومت پیشین بوده است.
در طول یک سال گذشته از خودکشی در زندان‌های طالبان نیز گزارش شده است. بربنیاد گزارش روزنامه هشت صبح، در ۱۹ ماه جوزای سال گذشته، یک زندانی متهم به ارتکاب فعل «زنا» در زندان طالبان خودکشی کرده است. منابع این گزارش گفته‌اند که طالبان چند روز پیشتر، یک ویدیوی اعتراف اجباری این مرد را نشر کرده بودند.
سلام‌وطندار به نقل از مقام‌های محلی طالبان در دایکندی نوشته است که یک فرد مخالف حکومت طالبان به‌نام «محمد زابلی» که در ماه اسد سال گذشته از سوی نیروهای این گروه در ولسوالی ناوه‌‌میش این ولایت بازداشت شده بود، خودش را به واسطه «پایپ سیروم» حلقه‌آویز کرده است.
این در حالی است که مقام‌های محلی طالبان دلیل موارد خودکشی در سراسر افغانستان را مشکلات روانی عنوان کرده‌اند.
چرا خودکشی؟
شماری از روانشناسان می‌گویند افراد زمانی که از لحاظ ذهنی در حالت معمول و مطابق انتظار خود قرار ندارند، با انگیزه‌ی خودکشی روبه‌رو می‌شوند. بیماری‌هایی مانند افسردگی، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنیا، اختلالات شخصیتی، وابستگی به الکل یا مواد مخدر، یا داشتن درد زیاد به‌خاطر بیماری جسمی مانند سرطان و برخی عوامل دیگر، از مهم‌ترین عوامل خودکشی در روانشناسی عنوان شده است.
مهسا رجبی، روان‌درمان می‌گوید که ناپختگی‌های جسمی، عاطفی، روانی و اجتماعی مهم‌ترین عامل خودکشی نزد افراد جوان و میان‌سال در افغانستان است. وی باور دارد که محیط‌های نابه‌سامان خانوادگی – اجتماعی باعث شده است که افراد در سنین ۱۵ تا ۳۵ سال بیشتر در معرض خودکشی قرار بگیرند.
خانم رجبی می‌افزاید که در پی تحول سیاسی افغانستان در سال ۲۰۲۱ و حاکمیت طالبان بر افغانستان، بسیاری از مردم شغل‌های خود را از دست دادند. بدون پشتوانه مالی و حمایتی، یک فرد خود را بی‌پناه و ناتوان احساس کرده و دست به خودکشی می‌زند. وی محدودیت‌ها علیه زنان و محرومیت از درس و تعلیم را مهم‌ترین عوامل خودکشی دختران و زنان در افغانستان عنوان می‌کند.
راه‌حل چیست؟
به باور کارشناسان، انگیزه‌ی خودکشی از دو مرجع نشأت می‌گیرد؛ عوامل فردی و عوامل اجتماعی – فرهنگی.
مهسا رجبی می‌گوید که از طریق راهکارهای تقویتی و استراتیژی‌های پیش‌گیری از خودکشی می‌توان آمار خودکشی‌ها را در کشور کاهش داد. وی افزایش سطح آگاهی، برنامه‌هایی برای رشد ظرفیت افراد و کمک برای بهبود وضعیت روانی را برای کاهش آمار خودکشی موثر می‌داند.
از سوی هم، جمعه‌خان محمدی، جامعه‌شناس باور دارد که برای کاهش آمار خودکشی‌ها باید بین نظام و توده‌های مختلف مردم راه گفت‌وگو باز شود. او گفت: «اگر نظام سیاسی و بُن‌بست موجود ادامه پیدا کند و اگر راهی برای گفت‌وگوها بین نظام و توده‌های مردم، نظام و گروه‌های فعال سیاسی و اجتماعی، نظام و نیروهای نخبه باز نشود، میزان سرخوردگی افزایش پیدا خواهد کرد.»
آقای محمدی می‌افزاید که مهم‌ترین عامل خودکشی ناامیدی و سرخوردگی است که گروه‌های خارج از افغانستان می‌توانند با فراهم‌سازی زمینه‌های پیشرفت و تحصیل برای جوانان افغانستان، این ناامیدی را کاهش داده و به تدریج آمار خودکشی را پایین بیاورند.
وی می‌گوید که مردم باید خودشان را با شرایط متفاوت سیاسی و اجتماعی تطبیق دهند و «به تدریج آرمان‌های خود را از درون این بحران‌ها و راه‌های پر پیچ‌وخم جست‌وجو کنند.»