اخذ پاسپورت در دوره‌ی طالبان یکی از جدی‌ترین چالش‌های شهروندان افغانستان، به‌ویژه باشندگان هرات است. کندی در روند توزیع پاسپورت، فساد گسترده و توزیع آن به اساس شناخت و واسطه این امر را برای شهروندان عادی و فقیر در این ولایت دشوار کرده است. باشندگان این ولایت که نیاز به پاسپورت فوری دارند مجبور اند پول هنگفتی را به‌عنوان رشوه بپردازند تا بتوانند در کم‌ترین زمان ممکن پاسپورت بدست بیاورند.
عبدالصبور (نام مستعار) چندی پیش به یکی از کشورهای اروپایی رفته است. خانم و فرزندانش به‌دلیل نداشتن پاسپورت نتوانسته‌اند از افغانستان خارج شوند. حدود یک ماه پیش به خانمش تماس می‌گیرد و می‌گوید که فرد کمیشن‌کار پاسپورت حاضر شده است در بدل ۱۸۰ هزار افغانی (فی پاسپورت ۶۰ هزار افغانی) به او و دو فرزند جوانش پاسپورت بگیرد. عبدالصبور به خانواده‌اش اطلاع می‌دهد که باید نیمی از این پول را قبل از گرفتن پاسپورت به شخص کمیشن‌کار تحویل بدهند.
برای تهیه و مستندسازی فساد در اداره‌ی پاسپورت هرات با ده‌ها نفر گفت‌وگو کردم. هر کدام از این افراد برای دریافت پاسپورت هزینه‌های متفاوتی را پرداخت کرده تا توانسته از بازار سیاه پاسپورت بگیرد. اکثر منابع به من تأیید می‌کنند که گرفتن پاسپورت بدون اطلاع و همکاری مسئولان طالبان در آمریت پاسپورت هرات غیرممکن است. عده‌ی هم کمیسیون صحت عامه‌ی طالبان را متهم می‌کنند که با دریافت پول به افراد اسناد بیماری آماده می‌کند و شهروندان از بخش‌های مختلف صحت عامه در هماهنگی با طالبان و افراد شان تأییدی دریافت می‌کنند.
خانم و دو فرزند عبدالصبور برای دریافت پاسپورت از سوی کمیشن‌کاران در لیست بیماران صعب‌العلاج قرار گرفته و توانسته‌اند که پاسپورت‌های‌شان را بدست بیاورند. آنان ۱۰۰ هزار افغانی را به‌عنوان پول پیش‌پرداخت به فرد کمیشن‌کار تحویل کردند و به آنان گفته شد که در ظرف دو الی سه روز اسناد بیماری‌شان آماده می‌شود و برای طی مراحل این اسناد باید به کمیسیون صحت عامه حضور یابند. خانواده‌ی عبدالصبور شامل خانمش که حدود ۴۵ سال سن دارد و دو فرزندشان شامل یک دختر ۲۰ ساله و یک پسر ۱۸ ساله‌اند. هیچ یک از این سه نفر بیماری و مشکلی خاصی ندارد. فرد کمیشن‌کار بعد از دریافت مبلغ ۱۰۰ هزار افغانی و دادن ضمانت به آنان، بعد از سه روز تماس می‌گیرد و اسناد بیماری را به پسر این خانواده در منطقه‌ی خواجه‌کله تحویل می‌دهد.
عکس: ارسالی به روزنامه اطلاعات روز
این اسناد که بدست اطلاعات روز رسیده، نشان می‌دهد که افراد کمیشن‌کار در هماهنگی با کمیسیون صحت عامه‌ی طالبان، اسناد بیماری را برای متقاضیان آماده کرده‌اند. این اسناد نشان می‌دهند که به هر کدام از این متقاضیان بیماری‌های صعب‌االعلاج در نظر گرفته شده است. این اسناد از سوی چندین داکتر و همچنین کمیسیون ویژه که از سوی صحت عامه‌ی طالبان برای تشخیص بیماران واقعی و نیازمند به پاسپورت در نظر گرفته شده تأیید شده است. اعضای کمیسیون ویژه‌ی صحت عامه‌ی طالبان در هرات بدون دیدن بیماران و با دریافت پول این اسناد را تأیید کرده‌اند.
عکس: ارسالی به روزنامه اطلاعات روز
خانواده‌ی عبدالصبور بعد از طی مراحل اسناد و پرداخت تعرفه به بانک حدود دو هفته پیش از سوی فرد کمیشن‌کار به مدیریت پاسپورت هرات خواسته و در یک روز بیومتریک شدند و توانستند بعد از چند روز پاسپورت‌های‌شان را از فرد کمیشن‌کار در بدل ۶۰ هزار افغانی بدست بیاورند. آنان در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز تأیید می‌کنند که در حال حاضر بیشتر کسانی موفق به گرفتن پاسپورت می‌شوند که پول پرداخت کنند. به‌گفته‌ی آنان، قیمت پاسپورت در بازار سیاه از ۶۰ هزار افغانی تا یک‌ونیم لک افغانی است. به‌باور آنان، کمیشن‌کاران در هماهنگی با آمریت پاسپورت طالبان در هرات در ظرف ۲۴ الی ۴۸ ساعت در بدل یک‌ونیم لک افغانی پاسپورت چاپ‌شده را به دروازه‌ی خانه‌ی‌تان تحویل می‌دهد.
در همین حال، محمدادریس کریمی، یکی از شهروندان هرات نیز موفق شده است که در بدل هزار و ۷۰۰ دالر امریکایی برای طفل دوساله‌اش پاسپورت دریافت کند. وی به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که مجبور شده است این مقدار پول را به یکی از نزدیکان طالبان بدهد و در بدل توانسته در ظرف یک هفته پاسپورت فرزندش را بدست بیاورد. وی در حال حاضر همراه با فرزند و خانمش در کشور ایران زندگی می‌کند و مدعی است که فساد در آمریت پاسپورت هرات به‌صورت گسترده وجود دارد و طالبان به‌واسطه‌ی نزدیکان‌شان از متقاضیان پاسپورت پول دریافت می‌کنند. وی مدعی است که به‌وسیله‌ی یکی از نزدیکان یک مقام بلندپایه‌ی طالبان در هرات توانسته است پاسپورت دریافت کند. وی افزود: «گرفتن پاسپورت برای فرزندم زیاد طول نکشید. بعد از تحویل و بلاک‌کردن پول به صرافی و تهیه‌ی اسناد لازم از خود و فرزندانم. شش روز بعد پاسپورت فرزندم را در خانه‌ام تحویل گرفتم.»
او می‌گوید که برای تأمین این مقدار پول مجبور شده است که خانه‌اش را به گرو (اجاره) بدهد تا بتواند پاسپورت فرزندش را بدست بیاورد.
عکس: ارسالی به روزنامه اطلاعات روز
پاسخ مسئولان طالبان
در پاسخ به وجود فساد گسترده در اداره‌ی پاسپورت هرات اما مسئولان اداره‌ی محلی طالبان می‌گویند که فساد در این اداره ریشه‌کن شده است و با گرفتاری کمیش‌کاران، گراف فساد اداری در این اداره نزدیک به صفر رسیده است. نثاراحمد الیاس، سخن‌گوی والی طالبان در هرات می‌گوید که فساد در این اداره وجود ندارد و مبارزه‌ی جدی با فساد در اداره‌ی پاسپورت هرات وجود دارد. وی مدعی است که در حال حاضر افراد بدون پرداخت پول و رشوه در صورت نیاز فوری به پاسپورت می‌توانند به راحتی و در چند روز پاسپورت دریافت کنند. «پاسپورت‌گرفتن در حدود یک ماه پیش برای شهروندان هرات دشوار بود، به‌خاطری که ظرفیت پاسپورت هرات کم بود و اداره‌ی پاسپورت مجبور بود تعداد کمی از متقاضیان را جواب‌گویی کند. خوشبختانه با هدایت رهبری وزارت داخله، سهمیه‌ی پاسپورت هرات افزایش یافت و ما روزانه تا هزار و ۵۰۰ پاسپورت را توزیع می‌کنیم.» سخن‌گوی والی طالبان در پاسخ به اسناد و شواهدی که روزنامه اطلاعات روز بدست آورده است می‌گوید که این موضوع بررسی می‌شود.
قبل از این نیز گزارش‌های موثقی از وجود فساد در ریاست عمومی پاسپورت و آمریت‌های پاسپورت در دیگر ولایت‌های کشور منتشر شده بود.