سخنرانی منسوب به ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان در عید قربان، حامل دو پیام محوری بود: نخست، هشدار نسبت به بروز اختلافات درونی میان اعضای این گروه که می‌تواند ثبات «امارت اسلامی طالبان» را تهدید کند؛ دوم، ابراز نگرانی آشکار از فعالیت‌های رسانه‌ای و اثرگذاری آن‌ها بر ساختار قدرت طالبان.
ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی طالبان تصویری با کیفیت پایین از برگزاری مراسم نماز عید در عیدگاه قندهار در جنوب کشور منتشر کرد و سپس سخنرانی رهبر این گروه را همراه با پرچم «امارت اسلامی طالبان» در ایکس به اشتراک گذاشت. اما بخش‌هایی از این سخنرانی، به‌‌ویژه قسمت مربوط به تأثیر رسانهها، بهصورت آشکار حذف شده بود.
ملا هبت‌الله آخوندزاده در این سخنرانی از اعضای طالبان خواست که از تفرقه بپرهیزند و بر انسجام داخلی تأکید کرد. او گفت: «وحدت شما را دنیا برداشت کرده نمی‌تواند و متوجه آن است. تلاش‌های گوناگون برای سرنگونی این نظام را آغاز کرده‌اند و این نظام ما را بد می‌گویند. نظام شرعی امروز در افغانستان است و وقت دموکراسی سپری شده، اما برخی مردم کوشش می‌کنند که نظام دموکراسی را دوباره ایجاد کنند. برادران مسلمان در اسلام و شریعت راه کامیابی است و مسلمانان باید خود را به اسلام و شریعت آگاه کنند.»
با گذشت نزدیک به چهار سال از بازگشت طالبان به قدرت، شکاف‌های عمیقی میان دو جناح اصلی این گروه نمایان شده است: جناح قندهار به رهبری ملا هبت‌الله آخوندزاده و جناح مشرقی به رهبری سراج‌الدین حقانی، وزیر داخله‌ی طالبان و رهبر شبکه حقانی. سراج‌الدین حقانی که پس از غیبتی سه‌‌ماهه در تاریخ ۳۱ حمل به دفتر کارش بازگشت، از تمرکز بیش از حد قدرت در دست جناح قندهار و کاهش صلاحیت‌های خود و شبکه حقانی به‌‌شدت ناراضی است.
اختلافات درون‌‌گروهی طالبان دیری است که به سطح آمده است. در ماه جدی سال گذشته، شیرمحمد عباس استانکزی، معاون سیاسی وزارت خارجه‌ی طالبان در جمع طلبه‌های دینی در ولایت خوست به صراحت از سیاست رهبر طالبان در مورد ممنوعیت کار و آموزش زنان انتقاد کرد. پس از این سخنرانی، او از افغانستان گریخت تا از بازداشت احتمالی‌اش توسط نیروهای رهبر طالبان جلوگیری کند. از آن زمان تا کنون، استانکزی به کشور بازنگشته است.
دو نماز عید؛ شکاف عمیق درونی طالبان
اختلافات درونی طالبان به حدی رسیده است که حتا مراسم عبادی و نمادین چون نماز عید نیز به عرصه‌ای برای نمایش این شکاف‌ها بدل شده است. در حالی که ارگ شاهی و قصر سپیدار تنها با یک دیوار از یک‌دیگر جدا می‌شوند، اما در عید قربان امسال، دو نماز جداگانه با حضور چهره‌های بلندپایه‌ی طالبان در این دو مکان برگزار شد. در ارگ شاهی، ملا محمدحسن آخوند، نخستوزیر طالبان همراه با ملا عبدالغنی برادر، معاون اقتصادی نخستوزیر و مولوی عبدالسلام حنفی، معاون اداری نخستوزیر، به همراه شماری از مقام‌های ارشد دیگر این گروه نماز عید را اقامه کردند.
اما اندکی دورتر، در قصر سپیدار، مولوی عبدالکبیر، وزیر مهاجرین و عودت‌کنندگان همراه با امیرخان متقی، وزیر خارجه‌ی طالبان و دیگر مقام‌های برجسته، به‌‌ویژه چهره‌های نزدیک به شبکه حقانی، نماز عید را جداگانه برگزار کردند. این در حالی است که مولوی عبدالکبیر پیش‌تر معاون سیاسی نخستوزیر بود، اما به دستور رهبر طالبان از این سمت برکنار شد. با وجود این، او نه‌تنها قصر سپیدار را ترک نکرد، بلکه به وزارت مهاجرین نیز نرفته و همچنان از همان‌جا به فعالیت سیاسی خود ادامه می‌دهد.
برجسته‌تر از این جدایی، حضور سراج‌الدین حقانی، رهبر شبکه حقانی و وزیر داخله‌ی طالبان در قصر سپیدار پس از حدود سه ماه غیبت بود. او نخستین دیدار علنی خود را با مولوی عبدالکبیر انجام داد. این دیدار به‌گونه‌ای تعبیر شد که حقانی‌ها نمی‌خواهند قصر سپیدار را که در تقسیم غیررسمی قدرت، سهم آنان تلقی می‌شود، به جناح قندهار واگذار کنند. در واقع، ادامه‌ی حضور مولوی عبدالکبیر در سپیدار بهعنوان چهره‌ای نزدیک به حقانی‌ها، به معنای حفظ این سنگر سیاسی در برابر نفوذ جناح قندهار است.
درماندگی از سانسور کامل رسانهها
رهبر طالبان از فعالیت رسانه‌هایی که خارج از کنترل این گروه قرار دارند، به‌‌ویژه رسانه‌های فعال در تبعید نیز خشمگین است و آن‌ها را به انتشار مطالب «دروغ» متهم می‌کند.
او در سخنرانی خود گفت: «شما باید به ترفند کافران بسیار متوجه باشید و آن‌ها کوشش می‌کنند که اختلافات جور کنند و خبری پخش کنند. حالا مطبوعات این قسم شده‌اند که دروغ می‌گویند (برای چند ثانیه صدا قطع شد). نظام را ببیند که چه می‌کند و به کدام طرف می‌رود. خداوند ما را از تبلیغات بد نگه‌دارد. این نظام شما است و از آن اطاعت کنید و با وسوسه‌های شیطان خطا نکنید.»
او در ادامه‌ی سخنانش تأکید کرد که «امارت اسلامی طالبان» به‌‌سوی مسیری می‌رود که از نگاه او «درست» است؛ « من این عهد و وعده را نزد شما می‌کنم که خلاف شریعت و خلاف دین الله یک قدم هم بر نمی‌داریم.»
طالبان در داخل افغانستان فضای رسانه‌ای را با اعمال سرکوب، سانسور و اختناق شدید محدود کرده‌اند، اما برخی رسانهها در تبعید همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند. این در حالی است که طالبان به روشنی به تمامی خبرنگاران داخل کشور هشدار داده‌اند که از همکاری با رسانه‌های تبعیدی خودداری کنند، در غیر آن‌صورت با مجازات زندان مواجه خواهند شد. بااین‌حال، روند اطلاع‌‌رسانی درباره‌ی وضعیت جاری در افغانستان با همکاری روزنامه نگاران داخلی و شهروندان خبرنگار همچنان ادامه دارد؛ روندی که مانع از اعمال سانسور کامل از سوی طالبان و نهادهای اطلاعاتی وابسته به این گروه شده است.
گسترش دسترسی مردم به اینترنت و افزایش استفاده از شبکه‌های اجتماعی، که طالبان هیچ کنترلی بر محتوای آن‌ها ندارند، سبب شده که مطالب انتقادی و افشاگرانه درباره‌ی این گروه، در سریع‌ترین زمان ممکن بهصورت گسترده در میان گروه بزرگی از مخاطبان در داخل و خارج پخش شوند. طالبان اکنون تنها نظاره‌‌گر این موج اطلاعاتی اند، بدون آن‌که توان مهار آن را داشته باشند.
درخواست از روحانیان
رهبر طالبان همچنین از روحانیان خواسته است که علیه این گروه سخنرانی نکنند و از ایجاد اختلاف پرهیز نمایند.
او در بخشی از سخنان خود خطاب به علما چنین گفت: «مردم از علما سؤال کنند و هدایت علما را قبول کنند. علما هم کوشش کنند که احکام شرعی را به مردم بیان کنند و از اختلافات خود را دور بسازند. یک عالم دین برخلاف دیگری نظری بیان نکند.»
این سخنان در حالی مطرح می‌شود که در اواخر ماه ثور، مولوی عبدالقاهر، یکی از روحانیان برجسته در ولایت بلخ، در خطبه‌ی نماز جمعه بدون ذکر نام طالبان، از سیاست‌های انحصارطلبانه و قوم‌گرایانه‌ی این گروه به‌‌شدت انتقاد کرد و هشدار داد که تداوم چنین رویکردهایی، به فروپاشی حکومت‌هایی از این دست خواهد انجامید. پس از این سخنرانی، نیروهای استخبارات و مأموران اداره‌ی امر به معروف و نهی از منکر طالبان تلاش کردند مولوی عبدالقاهر را بازداشت کنند، اما به‌‌دلیل ترس از بروز واکنش‌های مردمی و تنش اجتماعی، از اجرای این تصمیم صرف نظر کردند.
طالبان که با ادعای برقراری «شریعت اسلامی» به قدرت بازگشته‌اند، در دودهه جنگ با حکومت جمهوریت و متحدان غربی آن، به‌‌ویژه ایالات متحده امریکا، از منابر مساجد بهعنوان ابزار سربازگیری و تبلیغ ایدئولوژیک بهره گرفته‌اند. اکنون این گروه نمی‌خواهد همان منابر، که زمانی سکوی مشروعیت‌سازی آنان بوده‌اند، به پایگاهی برای انتقاد از عملکردشان تبدیل شوند.
در همین راستا، طالبان بسیاری از خطیبان مساجد را از میان نیروها و هواداران وفادار خود گماشته‌اند و در عین حال کوشیده‌اند که صدای روحانیان مستقل و میانه‌رو را خاموش سازند. روحانیانی که به‌‌طور مستقیم تحت نفوذ ایدئولوژیک طالبان قرار ندارند و رویکردی متعادل در اجرای شریعت اسلامی دارند، عملا اجازه ندارند مخالفت علنی خود را با سیاست‌های جاری ابراز کنند.
ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر طالبان به خوبی می‌داند که کاهش کنترل این گروه بر منابر مساجد، فرصت و جرأت لازم را به علما خواهد داد تا از شرایط ناپایدار کشور تحت حاکمیت طالبان انتقاد کنند. از این‌‌رو، با تأکید بر وحدت نظر و اجتناب از اختلاف میان علما، در تلاش است فضا را برای هرگونه مخالفت دینی یا مشروع‌‌سازی دیدگاه‌های متضاد با طالبان مسدود کند.