سال‏های جوانی که به پای قلیان دود می‌‌شوند

شفایی

فضا نیمه تاریک و پر از دوداست و دختران و پسران جوانی که در جمع‌های چند نفری نشسته‌، چای می‌‌خورند و قلیان می‌‌کشند. قلیان را عمیق می‌‌کشند و دود آن را به طرف بالا از ریه خارج می‌‌کنند. تقریباً فضای تمام مرکزهایی که به مشتریان خود قلیان عرضه می‌‌کنند، به همین شکل است. پسران و دختران جوان بیشترین متقاضیان قلیان را تشکیل می‌دهند.
گرایش انسان به‌خصوص جوانان، به سرگرمی‌ها و لذت بردن از زندگی و احساس سرزندگی و شادابی امری ذاتی و طبیعی است، اما داشتن تفریح سالم و ایجاد شادابی و لذت بردن پایدار از زندگی بسیار مهم و تعیین کننده است. به‌طور حتم تفریح برای نسل امروز به‌مراتب نسبت به نسل گذشته مهم‌تر و حتا متنوع‌تر نیز شده است. در این میان، برخی از این سرگرمی‌ها در بین تفریح نسل امروز با وجود کاذب بودن و آسیب روحی و روانی و جسمی، بسیار سریع و راحت مورد اقبال و استقبال جوانان قرار گرفته است. این معضل چیزی نیست جز قلیان که در همه جا به وفور دیده می‌‌شود و در دست‌رس همگان قرار گرفته است.
در حال حاضر بی‌آنکه ممنوعیت یا محدودیتی برای منع استفاده از قلیان در اجتماع وجود داشته باشد، بیشترین طرفدار را دارد. مواد به‌کار رفته در تنباکوهای امروزی کاملاً «شیمیایی بوده و مستقیما» موجب ایجاد و بیماری مهلک سرطان شده که منجر به مرگ یک انسان می‌شود.
در سال‌های اخیر رشد چشم‌گیری در افزایش مصرف قلیان در بین جوانان به‌خصوص دختران و پسران جوان، دیده می‌‌شود. نبود سرگرمی‌های سالم و مناسب، بیکاری و دست‌رسی آسان به قلیان باعث شده است که قلیان بازار گرم برای خودش داشته باشد. شاید هم اکنون کم‌تر رستورانت و یا کافی شاپی وجود داشته باشد که برای مشتریان خود قلیان عرضه نکند.
با توجه به گفته‌ی متخصصان پزشکی، ضرر استفاده قلیان بیشتر از سگرت است اما اشخاصی که از آن استفاده می‌‌کنند توجهی به زیان‌های آن ندارند و با رغبت تمام از آن استفاده می‌‌کنند.
لیلا حیدری، مسئول یکی از کافی شاپ‏ها در غرب کابل در این رابطه چنین می‌‏گوید: «در جامعه‌ای هم‌چون جامعه افغانستان که اکثریت آن را جوانان تشکیل می‌‌دهد و جامعه‌ای جوان گفته می‌‌شود، اکثر جوانان نیاز به سرگرمی و تفریح دارند. جوانان نیاز دارند تا انرژی خود را تخلیه کنند. اما با توجه به جامعه افغانستان که ما هیچ توجه‌ای به جوانان خود نداریم، طبیعی است که جوانان به سمت قلیان و یا موادمخدر کشیده می‌‌شوند.»
به گفته‌ی خانم حیدری، بیشتر جوانان به‌خصوص پسرها به چنین مکان‌هایی برای استفاده از قلیان می‌‌روند اما در این میان تعدادی از دخترها هم هستند که از قلیان استفاده می‌‌کنند. بیشتر کسانی که به این مکان می‌‌آیند و از قلیان استفاده می‌‌کنند افراد تحصیل‌کرده هستند.
به باور او، بیشتر مشتریان کافی شاپ او را افراد تحصیل کرده و دانشجویان جوان تشکیل می‌دهند. او تاکید می‌‌کند هرچند افرادی که به این جا می‌‌آیند و از قلیان استفاده می‌‌کنند، از اضرار قلیان آگاهی دارند اما بازهم با توجه به اطلاعی که دارند خودشان استفاده از قلیان را انتخاب کرده‌اند. از همین رو چون قلیان انتخاب خودشان است و خودشان می‌‌خواهند از آن استفاده کنند، ما نمی‌توانیم مانع آن‌ها شویم.
او می‌‌گوید: «قلیان هم مانند خیلی چیزهای دیکر از قبیل انترنت، فیس‌بوک و چای وابستگی ایجاد می‌‌کند.»
گفته می‌‌شود که انتشار این فرهنگ در کشور منجر به افزایش اعتیاد در بین جوانان می‌‌گردد. تحقیقات منابع بین‌المللی نشان می‌‌دهد که کشیدن یک یا دو بار قلیان در روز، فرد استفاده‌ کننده را دچار اعتیاد می‌‌‌کند، در حالی ‌که تصور غلط جامعه این است که دود حاصل از قلیان از آب رد می‌‌شود و مواد زهری آن از بین می‌‌رود. امروزه ترکیبات مخصوص تنباکو که فروخته می‌‌شوند، اغلب با میوه، عسل، شهد و بعضی نباتات با غلظت زیادی طعم‌دار شده‌اند که جذابیت کاذب در مصرف کننده ایجاد می‌‏کند.
به همین خاطر دلیل استفاده بیشتر جوانان از قلیان تنوع طعم و بو در قلیان می‌‌باشد. رایج شدن استفاده قلیان در میان جوانان می‌‌تواند زنگ خطری برای خانواده و اجتماع هم باشد.
خانم حیدری در ادامه صحبت‌هایش می‌‌گوید: «من هرگز موافق با استفاده قلیان نیستم و آن را تایید نمی‌کنم اما در حال حاضر جوانان گزینه‌ دیگری برای تفریح و سرگرمی ندارند خواه ناخواه به سمت آن می‌‌روند و ما به‌عنوان صاحب یک رستوران وقتی مشتری تقاضا می‌‌کند مجبور هستیم که قلیان را در اختیار مشتری و متقاضی بگذاریم.»
وی در ادامه می‌‌افزاید: «اگر وزارت صحت در جمع‌آوری قلیان‌ها مصمم باشد و قلیان را از تمامی کافی شاپ‌ها و یا رستورانت‌ها جمع‌آوری کند، ما هم قلیان را از منوی رستوانت خود حذف می‌‌کنیم اما این طرح باید فراگیر باشد و شامل همه رستوران‌ها و دیگر جاهایی که قلیان را در اختیار جوانان قرار می‌‌دهد، باشد.»
با توجه به گفته‌های خانم حیدری هر چند قلیان برای جوانان یک نوع سرگرمی شناخته می‌‌شود اما برای مکان‌هایی که آن را برای مشتریان خود عرضه می‌‌کند، یک توع تجارت نیز به حساب می‌آید.
اما گذشته از دلایلی که در بالا ذکر شد، عده‌ای از جوانان نیز دلایل ویژه خود را برای استفاده از قلیان دارند.
هادی، جوانی 22 ساله و سال سوم دانشکده حقوق است. او می‌‌گوید در هفته یکی دو بار از قلیان استفاده می‌‌کند. از او دلیل استفاده از قلیان را می‌‌پرسم، می‌‌گوید: «فقط برای تفریح، یک نوع سرگرمی است، اغلب زمانی که با دوستان یکجای جمع می‌‌شویم قلیان می‌‌کشیم.»
او ادامه می‌‌دهد که اعضای خانواده‌اش هم از این که او قلیان می‌‌کشد، خبر دارند اما او را مانع نمی‌شوند.
او حرف جالبی می‌‌زند: «اگر به جای قلیان از سگرت استفاده می‌‌کردم حتماً خانواده‌ام واکنش شدیدی نشان می‌‌دادند. اما در کشیدن قلیان مانعی ندارم. او معتقد است کشیدن قلیان وجه اجتماعی شخص را پایین نمی‌آورد. اما اگر شخصی سگرت استفاده کند به باور دیگران حتماً از مواد دیگری هم استفاده می‌‌کند.»
او قبول دارد که کشیدن قلیان یک نوع وابستگی به آن را نیز ایجاد می‌‌کند. وی ادامه می‌‌دهد که از همین رو ممکن است در هفته چند بار قلیان بکشد.
بالا رفتن محبوبیت قلیان تاحدود زیادی به‌دلیل تبلیغات بی‌پایه‌ای است که درباره سالم بودن آن در بازار تجاری برسر زبان‌ها افتاده است. تحقیقات اخیر نشان می‌‌دهد برخلاف تصور مردم دود قلیان بیش از سگرت برای سلامتی مضر است.
شکوفه، دانشجوی اقتصاد است. او می‌‌گوید: «کشیدن قلیان هم اکنون در بین جوان‌ها و حتا خانم‌ها نیز یک امر طبیعی محسوب می‌‏شود. بیکاری، نبود تفریحات و سرگرمی به‌خصوص برای خانم‌ها باعث می‌شود که خانم‌ها هم به‌عنوان سرگرمی قلیان بکشند.»
او معتقد است که شماری از خانواده‌هایی هم هستند که همه اعضای آن خانواده قلیان می‌‌کشند و برای‌شان بسیار عادی است.
اکثر مردم مصرف قلیان را تفریحی می‌‌دانند که آرامش را به آن‌ها هدیه می‌‌کند و این تصور در آن‌ها ایجاد شده که هر پک به قلیان موجی از آرامش را به همراه دارد و هر چه پک عمیق‌تر باشد رسیدن به آرامش بیشتر خواهد بود.
با توجه به معضل‌های بی‌شماری که جامعه افغانستان با آن مواجه است و در برابر این مشکل‌ها هیچ راهکار و راهبرد مناسبی نیز وجود ندارد، اگر طرح مناسبی برای برخورد با این معضل روی دست گرفته نشود، قلیان می‌‌تواند گام نخست به سوی استفاده از مواد مخدر دیگر باشد.