در سال 2001 پس از سقوط حاکمیت طالبان و آغاز دوره‌ی جدید در افغانستان، در قریه‌ی دورافتاده‌یی در ولسوالی معروف ولایت قندهار، پدر مطیع‌الله و عطاالله، مکتبی ساخت. مردم محل با ایجاد مکتب موافق نبودند و این مرد خانه‌به‌خانه رفته و مردم را قناعت داد تا با ساخت مکتب مخالفت نکنند. مکتب ساخته شد، نُه ماه فعالیت کرد و محلی شد برای آموزش پسران. اما روزی گروه طالبان این مکتب را جلو چشمان مطیع‌الله و هم‌مکتبی‌هایش آتش زده و به آن‌ها اخطار داده شد که اگر از مکتب بیرون نشوند، کشته خواهند شد.
مطیع‌الله ویسا و عطاالله ویسا دو برادر از ولسوالی معروف ولایت قندهاراند که حالا در بخش معارف و آموزش فعالیت می‌کنند. آنان در عرصه‌ی بازگشایی مکاتب مسدود شده، ایجاد کتابخانه، توزیع کتاب و قرطاسیه به دانش‌آموزان، ایجاد زمینه‌ی تعلیم و تحصیل برای کودکان و جوانان فقیر و یتیم به‌صورت رضاکارانه فعالیت دارند. آن‌ها تاکنون به 34 ولایت کشور و در چندین ولسوالی هر ولایت سفر کرده‌اند.
دغدغه‌ی مطیع‌الله و برادرش باسواد شدن تمام مردم افغانستان است. آن‌ها آرامش و آبادی افغانستان را وابسته به باسواد شدن تمام مردم کشور می‌دانند و در این راستا بدون هیچ چشم‌داشتی فعالیت و تلاش می‌کنند.
مطیع‌الله ویسا که اکنون مدرک لیسانس از رشته‌ی علوم سیاسی از یکی از دانشگاه‌های هند دارد و قرار است برای ادامه‌ی تحصیل در مقطع ماستری نیز به هند برود، آن زمان دانش‌آموز صنف چهارم مکتب بود. او و برادرانش بعد از یک سال مجبور شدند برای ادامه‌ی تعلیم به مرکز ولایت قندهار کوچ کنند.
سال‌ها بعد، زمانی که مطیع‌الله دانش‌آموز صنف یازدهم مکتب شد همراه با برادر بزرگش که سوختن مکتب‌شان را جلو چشمان‌شان دیده بود، تصمیم گرفتند برای فعال کردن مکاتب مسدودشده، تلاش کنند. آن‌ها در سال 2009 با راه‌اندازی انجمنی فعالیت‌شان را برای بررسی وضعیت معارف در گوشه و کنار کشور آغاز کردند. به ولایت‌های مختلف سفر کردند و گزارشی از وضعیت معارف افغانستان، تعداد مکاتب مسدود شده، چالش‌های فرا‌راه معارف و مکاتب و راه‌های حل آن را تهیه و به حامد کرزی، رییس‌جمهور پیشین و وزارت معارف ارائه کردند. آقای کرزی وزارت معارف را مسئولیت داد که با آنان هماهنگ شود و برای حل چالش‌ها اقدام کند، اما به گفته‌ی مطیع‌الله، وزارت معارف هیچ کمکی به آن‌ها نکرد.
بازگشایی 32 باب مکتب
دو برادر با اعضای انجمن‌شان از سال 2009 تاکنون موفق شده‌اند که 32 مکتب مسدود شده را در 11 ولایت کشور بازگشایی کنند. روش کار آن‌ها طوری است که هنگام سفر به ولایات مکاتب مسدود شده را شناسایی و سپس با مردمان محل در مورد ارزش علم، آگاهی و مکتب صحبت می‌کنند. مطیع‌الله میگوید مردم محل را از لحاظ ذهنی آماده می‌کنیم که بپذیرند موجودیت مکتب و کسب دانش نه‌تنها ضرری ندارد، بلکه می‌تواند عامل پیشرفت و ترقی شود. پس از آن‌که مردم محل راضی به ایجاد مکتب شدند، این دو برادر از آن‌ها تعهد می‌گیرند که فرزندان پسر و دخترشان را به مکتب بفرستند و از مکاتب حفاظت کنند. سپس به کابل یا ریاست‌های معارف ولایات می‌روند و روند اداری بازگشایی مکاتب را طی‌مراحل می‌کنند.
مطیع‌الله میگوید که در دو هفته‌ی پیش‌رو کار اداری بازگشایی چهار مکتب در ولایت‌های پکتیا، قندهار، قندوز و غزنی تمام می‌شود.
تمرکز این رضاکاران بیشتر روی مناطق و ولسوالی‌های جنگ‌زده است.
همچنان این رضاکاران کمپاینی را در 18 ولایت در زمینه‌ی اهمیت صلح، ارزش تعلیم و تربیه و بازگشایی مکاتب به راه انداخته‌اند که توسط موترسایکل پیش برده می‌شود تا نشان دهند که مخالفان مسلح سوار بر موترسایکل مردم را می‌کشند، مکاتب را می‌سوزانند و پیام جنگ می‌آورند، اما آنان با استفاده از این وسیله پیام صلح، آگاهی و تعلیم را با خود به مناطق دوردست میبرند.
«انجمن راه قلم» اکنون به گفته‌ی ویسا، از هر قوم و مذهب در 34 ولایت افغانستان 1300 عضو رضاکار دارد که در فعالیت‌های ولایتی با آنان کمک می‌کنند.
13 کتابخانه‌ی عامه با 120 هزار جلد کتاب
در آغاز دوره‌ی جدید، مطیع‌الله ویسا و عطاالله ویسا در خانه‌ی‌شان در ولسوالی بولدک قندهار یک کتابخانه‌ی خصوصی داشتند. آن‌ها تصمیم گرفتند با این کتاب‌ها کتابخانه‌یی بسازند که تمام مردم بتوانند از آن استفاده کنند. طرح ایجاد کتابخانه از این‌جا آغاز شد و آن‌ها بعد از سال 2009 روی ایجاد کتابخانه و توزیع کتاب به دانش‌آموزان در نقاط مختلف کشور کار کردند.
مطیع‌الله میگوید که در سال 2013 یک کتابخانه در ولسوالی مارجه‌ی ولایت هلمند ساختند. او می‌افزاید که در سال 2015 کمپاین جمع‌آوری کتاب را به راه انداختند و تاکنون موفق به جمع‌آوری 120 هزار جلد کتاب شده‌اند. مطیع‌الله میگوید که 80 هزار جلد از این کتاب‌ها مربوط ادبیات کودک است، بخش دوم مربوط کتاب‌های مکاتب و آمادگی کانکور و بخش سوم کتاب‌های عمومی است.
تاکنون این دو برادر و همکاران رضاکارشان موفق شده‌اند 13 کتابخانه‌ی عامه را در ولسوالی‌های سپین‌بولدک، پنج‌وایی قندهار، ولسوالی مارجه‌ی هلمند، ولسوالی شهرصفای زابل، ولسوالی یعقوبی خوست، ولسوالی نرخ میدان وردک، ولسوالی خاص ولایت کنر، ولسوالی قره‌باغ غزنی، و ولایت‌های ارزگان، فراه، قندوز، نورستان تخار بسازند. آنان همچنان برنامه‌های متعددی را برای ترویج فرهنگ کتابخوانی راه اندازی کرده‌اند.
آنان در نظر دارند که در یک ماه آینده پنج کتابخانه‌ی دیگر را نیز در ولایت‌های زابل، بادغیس، نیمروز و ولایت‌هایی که ضرورت حس می‌شود، بسازند. ساختن حداقل دو الی سه کتابخانه در تمامی ولایات کشور از طرح‌های بلندمدت آنان است.
مطیع‌الله میگوید که او و برادرش در ولسوالی‌هایی که آموزش دختران از سوی طالبان ممنوع است، در خانه‌ها کورس‌های آموزشی مخفیانه ایجاد کرده‌اند تا دختران به‌دور از چشم مخالفان مسلح بتوانند سواد ابتدایی را کسب کنند. مطیع‌الله ویسا میگوید که تاکنون 16 مرکز آموزشی ابتداییه را در پنج ولایت جنگ‌زده ساخته‌اند.
همچنان این رضاکاران به دانش‌آموزان مکاتب قرطاسیه و قلم نیز کمک کرده‌اند، آن طوری که آقای ویسا میگوید به 900 هزار دانش‌آموز در 34 ولایت قرطاسیه توزیع کرده‌اند.
از قول مطیع‌الله، این دو برادر در طول نُه سال فعالیت‌شان توانسته 3500 کودک فقیر و یتیم را از ولسوالی‌ها و روستاهای دوردست راهنمایی و کمک کنند تا به کابل و مراکز ولایات بیایند و زمینه‌ی تعلیم آنان را فراهم کنند.
مطیع‌الله میگوید بیشتر این کودکان یتیم‌اند و پدران‌شان را در جنگ‌های دو دهه‌ی اخیر از دست داده‌اند. روش کار این برادران و نهاد‌شان طوری است که این کودکان را به مکاتبی که لیلیه دارند معرفی می‌کنند. هزینه‌ی درس و مکان بودوباش این کودکان را دولت فراهم می‌کند. مطیع‌الله برای تهیه‌ی قرطاسیه و برخی لوازم زندگی این کودکان از دارایی شخصی‌اش مصرف می‌کند.
همچنان این برادارن زمینه‌ی تحصیل را برای دانشجویان فقیر در دانشگاه‌های خصوصی داخلی و چند دانشگاه خارجی فراهم کرده‌اند. مطیع‌الله میگوید تاکنون 132 تن را در این دانشگاه‌ها بورسیه کرده است.
خاطراتی از سفر به دور افغانستان
سفر به ولایات کشور، برای آن‌ها تصویر روشنی از وضعیت آموزش و معارف داده است. ویسا میگوید در سفری که به ولایت پکتیا داشته متوجه شده که در سه ولسوالی این ولایت در طول 16 سال گذشته حتا یک نفر نیز از صنف دوازده فارغ نشدهاند. و در یک روستای 500 فامیلی در ولایت قندهار دیده که حتا یک نفر سواد خواندن و نوشتن نداشته است.
ویسا میگوید او و همه‌ی همکارانش در مدت نُه سال فعالیت‌شان، رضاکار کار کرده‌اند. به گفته‌ی وی، او و برادرش تاکنون در پی پول‌اندوزی نبوده‌اند و در بسیاری موارد از دارایی شخصی خودشان مصرف کرده‌اند.
ویسا از هرکسی که حاضر به کمک شده، کمک جمع‌آوری کرده است. حتا کمک یک جلد کتاب را نیز پذیرفته و خوش‌حال شده است. او میگوید هیچ‌گاهی کمک به‌صورت پول نقد را قبول نکرده‌ام چون وقتی مسأله‌ی پول نقد پیش آید، فساد نیز به‌جود می‌آید.
بیشتر تاجران و افراد خیر به آن‌ها کمک کرده‌اند. باری مؤسسه‌یی یک کانتینر کتاب و قرطاسیه کمک کرده است. همچنان یک شخص دیگر یک کانتینر چوکی کمک کرده است.
او میگوید هم‌اکنون نیز 2000 مکتب در ولایت‌های مختلف مسدود اند؛ مکاتبی که باید بر روی دانش‌آموزان باز می‌بودند.
فعالیت‌های این دو برادر بدون چالش نبوده است. آن‌ها سفرهای سختی نیز داشته‌اند. ناامنی، کمبود امکانات و عدم همکاری دولت از چالش‌های جدی سد راه فعالیت‌های این دو برادر بوده است. مطیع‌الله میگوید: «من پیشتر گفتم که 32 مکتب را بازکردم، اگر همکاری دولت باشد 2000 مکتب را بازگشایی میکنم».
