زینب پیرزاد
روز دو شنبه این هفته دیانا ثاقب، فیلم‌ساز، مستند تازه‌اش را در مرکز افغانستان‌شناسی دانشگاه کابل به نمایش گذاشت. این، نخستین نمایش این مستند، پس از ساخته شدن آن است. افسانه‌ی سرمنگسک، مستندی است که وضعیت سیاسی افغانستان را از زبان یازده چهره‌ی فرهنگی و سیاسی روایت می‌کند؛ کسانی که گزارش پردرد و نومیدکننده‌یی از وضعیت سیاسی کشور می‌دهند.
در برنامه‌ی نمایش این فیلم که با حضور ده‌ها چهره‌ی عمدتاً فرهنگی و سیاسی برگزار شده بود، بسیاری از شرکت‌کنندگان با روایتی که مستند از وضعیت سیاسی به دست می‌دهد، موافق بودند. دیانا ثاقب سازنده‌ی این مستند نیز این مسأله را تأیید می‌کند. او در مورد نام این مستند گفت: بر این فیلم به این دلیل نام «افسانه‌ی سرمنگسک» را گذاشتم که بازگوکننده‌ی وضعیت امروز ماست و حکایتی است از افتادن در یک چاله و گردابی که جز تباهی چیزی ندارد. از قول خانم ثاقب، «افسانه‌ی سرمنگسک» که ریشه در ادبیات فولکلور کشور دارد، این وضعیت را تداعی می‌کند.
در یک بخش مستند، کارگردان( دیانا ثاقب) می پرسد: ” یک شب بخوابی و فردا بلند شوی که دّر های مکتب بسته شده؟”، کاوه جبران می گوید که حالا چه فرقی می کند که بسته باشد یا باز، در حالی که میزان دانشِ که مکتب و دانشگاه به ما می دهد، چیست؟ بلکه همان بازتولید وضعیت بنیادگرایی است. و فوزیه کوفی می گوید که بار دیگر دوست ندارم که دنیا را از پشت پنجره چادری ام ببینم. مستند “افسانه سرمنگسک” به بهانه هفته حقوق بشر در کابل به نمایش گذاشته شد و بنیاد آرمان شهر که طرح آن را در سال ۲۰۱۴، با کمپیاین “افغانستان به روایت دیگر” به راه انداخته بود که با ۱۰۰ چهره شناخته شده مصاحبه کرده بودند که در این مستند با ۱۱تن از آن ها مصاحبه و فیلم برداری شده است که هر یک از این شخصیت ها سند های روزگار اند و وضعیت ام‌روزی و دی‌روزی کشور را بازگو می‌کنند.
این فیلم مستند در میان سال‌های 2015 تا 2017 ساخته شده است. کسانی که در این فیلم حضور دارند، بر مبنای حضور و اثرگذاری اجتماعی و شخصیت فرهنگی یا سیاسی‌شان برگزیده شده‌اند. مجیب مهرداد، شاعر، می‌گوید: «یک مستند روشن‌فکرانه بود و مانند برخی فیلم‌های مستند دیگر، تلاش نکرده است که امید کاذب به مخاطبان القا کند؛ برعکس، هشداردهنده است.» خانم ثاقب به پیام رساندن در هنر موافق نیست و می‌گوید «در هیچ فیلمش تلاش نکرده که پیامی را برساند؛ بلکه همیشه کوشیده تا در ذهن مخاطبان سوال ایجاد کند و در این مستند هم تلاش کرده تا به مردم هشدار بدهد که کجا روانیم و قرار است چه کارهایی برای این وطن انجام بدهیم.»
در یک گوشه این مستند صدای برجسته زنانی است که در سیاست‌اند؛ اما می گویند که سیاست افغانستان بسیار مردانه است. حبیبه سرابی می‌گوید که سیاست ما یک سیاست مردانه است و گاهی شده که مشوره‌های ما را در درون دولت در نظر نگیرند.
در این مستند کسانی مانند سید عسکری موسوی(افغانستان شناس)، رهنورد زریاب(نویسنده) داوود ناجی(روزنامه نگار)، رویا سادات(کارگردان)، کاوه جبران(شاعر)، حبیبه سرابی(یک عضو شورای عالی صلح)، فوزیه کوفی(عضو پارلمان)، مسعود حسینی(عکاس)، محبوبه سراج(فعال مدنی)، ضیا مبلغ(پژوهشگر) و شینکی کروخیل در مورد وضعیت سیاسی کشور صحبت کرده‌اند.
افسانه سرمنگسک یک بخش از داستان رهنورد زریاب است که در یک بخش فیلم نیز از زبان خودش خوانده می شود. این افسانه یک بازی قدیمی بین کودکان کابلی بوده: «یک افسانه سرمنگسک یاد دارم بگویم؟» این بازی در بین کودکان رواج بوده و آن‌قدر کودک دوم با تکرار جمله دیگران را گیج می‌کرده که بازی بی‌نتیجه و مضحک به پایان می‌رسیده.
این مستند شصت دقیقه‌یی چهاردهمین مستند خانم ثاقب است. او پیش از این، فیلم‌های مشهوری مانند «25درصد» و «درباره‌ی جنبش زنان» را نیز در این ژانر ساخته است.
