SAV – شری‌پرنا پاتاک
ترجمه: جلیل پژواک
چین در پی گسترش نفوذش در منطقه از طریق طرح یک کمربند یک راه است. بخشی از تمرکز این کشور روی افغانستان است که اخیرا توجه چین را هم از لحاظ دیپلماتیک و هم از لحاظ اقتصادی جلب کرده است. به طور مشخص چین سال گذشته به عنوان واسطه میان پاکستان و افغانستان در امر تسهیل گفتگوهای سه‌جانبه عمل کرد و وزیر خارجه‌ی چین، وانگ یی خواهان پیوستن افغانستان به دهلیز اقتصادی چین-پاکستان شد. اخیرا هند و چین در یک نشست غیررسمی میان رییس‌جمهور چین شی جین‌پینگ و نخست‌وزیر هند نارندرا مودی، بر سر تطبیق یک پروژه اقتصادی مشترک در افغانستان توافق کردند.
این ابتکارات باهم مرتبط هستند: هریک نشان می‌دهند که پکن منافع اقتصادی خودش را دنبال می‌کند. با توجه به این هند باید در مشارکت با چین در خصوص پروژه‌یی در افغانستان که احتمالا به سود پکن اما به قیمت منافع هند و به طور بالقوه ثبات و رفاه بلندمدت افغانستان تمام می‌شود، محتاط باشد.
اهمیت استراتژیک دهلیز اقتصادی چین-پاکستان
دهلیز 3 هزار کیلومتری اقتصادی چین-پاکستان پروژه‌ی اصلی طرح یک کمربند یک راه چین است. هدف طرح یک کمربند یک راه تقویت ارتباطات و همکاری‌های منطقه‌یی است. دهلیز اقتصادی چین-پاکستان از شهر کاشغر در چین آغاز و در بندر گوادرِ پاکستان ختم می‌شود. هدف این دهلیز ارتقای ارتباطات منطقه‌یی از طریق جاده‌‌ها، راه‌آهن و حمل‌ونقل هوایی بهبودیافته به شمول ارتقای ارتباط شهروند-به-شهروند، مبادلات علمی، فرهنگی و تجاری است. این دهلیز همچنین از لحاظ استراتژیک در شمال به “کمربند اقتصادی جاده ابریشم” و در جنوب به “جاده ابریشم دریایی قرن بیست‌ویکم” وصل می‌شود. باید گفت که جاده ابریشم دریایی قرن بیست‌ویکم از اجزای دریایی-زمینی طرح یک کمربند یک راه است.
اهمیت استراتژیک دهلیز اقتصادی چین-پاکستان با استراتژی توسعوی غرب چین ارتباط دارد. این دهلیز به منظور تقویت رشد اقتصادی ایالات غربی چین برای پکن اهمیت پیدا کرده است، زیرا ایالات ساحلی چین که قبلا پیش‌گامان رشد اقتصادی بودند، اکنون به دلیل اینکه تولید همه‌چیز، از آهن گرفته تا فولاد و املاک و مستغلات بر تقاضا برای چنین محصولاتی فزونی یافته، از عرضه و تقاضای نامتناسب رنج می‌برند. سرمایه‌گذاران متعدد به شمول خارجی‌ها و چینی‌ها اکنون توجه شان را به غرب کشور برگردانده‌اند تا از هزینه پایین نیروی کار و بازارهای روبه‌رشد آن بهره‌مند شوند. به این خاطر سیزدهمین برنامه پنج‌ساله چین که در مارچ 2016 به تصویب رسید تاکید ویژه‌یی بر مناطق غربی دارد. توسعه ایالات غربی چین از نزدیک با کشورهای مجاور آن –همچون افغانستان و پاکستان- گره خورده است؛ کشورهایی که حمل‌ونقل برای سرمایه‌گذاری و همچنین جستجوی بازارها از طریق آن ضروری خواهد شد. دهلیزهای اقتصادی مانند دهلیز اقتصادی چین-پاکستان ، پکن را قادر می‌سازد تا وارد بازارهای جدید شود؛ امری که باعث افزایش متقاضی صنایع و مصرف‌کننده‌ی کالاهای پکن در خارج از چین می‌شود.
چرا دهلیز اقتصادی چین-پاکستان گسترش یابد؟
اساسا چین در سر دارد که از طریق سین‌کیانگ از خاک افغانستان برای ایجاد راه‌های ترانزیتی به سوی خاورمیانه و آسیای مرکزی استفاده کند. ایالت سین‌کیانگ در غرب چین و هم‌مرز با افغانستان است. چین از لحاظ جغرافیایی با کشورهای سرشار از منابع نفتی و گازی، از خاورمیانه گرفته تا آسیای مرکزی، احاطه شده است. این کشور هم‌اکنون روی خط لوله واردات نفت و گاز از آسیای مرکزی و روسیه سرمایه‌گذاری کرده است اما آنچه که باقی‌مانده، اتصال این مناطق سرشار از نفت و گاز با چین، از طریق مسیرهای تجاری زمینی است. به گفته وانگ یی، گسترش دهلیز اقتصادی چین-پاکستان از طریق افغانستان، این دهلیز را به دهلیز اقتصادی چین-آسیای مرکزی-غرب آسیا که موازی با هم‌دیگر افتاده‌اند، وصل می‌کند. برای رسیدن به این هدف، توسعه دهلیز اقتصادی چین-پاکستان از طریق افغانستان برای پرکردن شکاف اتصالاتی بین چین، آسیای مرکزی و خاورمیانه ضروری است.
پی از گفتگوی سه‌جانبه چین، پاکستان و افغانستان در ماه دسامبر، وانگ یی اعلام کرده بود که کابل “مایل به پیوستن” به دهلیز چند میلیارد دالری است و به هند هشدار داده بود که کاری به این پروژه نداشته باشد. در حالیکه افغانستان مشارکت خود را در دهلیز اقتصادی چین-پاکستان [گسترش‌یافته] رسما تایید نکرده است اما از آن جایی که هدف‌نهایی این دهلیز آوردن توسعه اقتصادی –هدفی که برای همه‌ی پروژه‌های طرح یک کمربند یک راه چین در نظر گرفته و اعلام شده است- به این کشور جنگ‌زده است، گسترش دهلیز باید برای افغانستان اهمیت داشته باشد، زیرا: این کشور سرشار از منابع طبیعی است اما به دلیل جنگ و درگیری، نتوانسته از مزایای اقتصادی این ثروت و سرمایه سود ببرد. به همین دلایل است که می‌توان گفت موافقت رسمی افغانستان به پیوستن به دهلیز اقتصادی گسترش‌یافته چین و پاکستان حتمی است.
بحث انگیزه: مقایسه هند و چین
به طور سنتی هدف دهه‌ها تعامل دهلی نو با کابل، ارتقای ثبات و رفاه اقتصادی درازمدت افغانستان بوده است. هند از زمان سرنگونی دولت طالبان در سال 2001 با این کشور همکاری داشته است و با ساخت بیش از 2500 مایل سرک، سدها، نیروگاه‌های برق آبی و همچنین ساختمان جدید پارلمان این کشور، بدل به بزرگ‌ترین حامی منطقه‌یی افغانستان شده است. حمایت و همکاری هند شامل بازسازی اتصالات هوایی، ساخت نیروگاه‌های برق و سرمایه‌گذاری در بخش‌های صحی-آموزشی و نیز آموزش کارمندان دولت افغانستان، دیپلمات‌ها و پولیس این کشور می‌شود. این رویکرد مبتنی بر قدرت نرم، هند را در میان افغان‌ها محبوب ساخته و به خوبی مشاهده شده است که هند در افغانستان یک دوست قابل‌اعتماد دانسته می‌شود.
برخلاف تلاش‌های هند در افغانستان، تعامل چین [با این کشور] منوط بر منافع شخصی [چین] در افغانستان است. نمونه‌ی آن قضیه معادن مس عینک است که بر سر آن چین یک معامله 3 میلیارد دالری را در سال 2007 انجام داد. با این‌حال استخراج مس عینک به خاطر ناامنی آغاز نشده است. این وضعیت با اینکه برای چین احتمالا مایوس‌کننده است، اما لزوما بیان‌گر ناکامی مشارکت اقتصادی پکن در افغانستان نیست. به گفته سمیر لالوانی عضو ارشد و یکی از مدیر عاملان برنامه جنوب آسیای مرکز استمسون، چین پی برده است که اقدام به استخراج نیازمند “مدیریت پیشاپیش منازعه و هزینه برای ایجاد ثبات” است. در عوض هدف استراتژیک چین در افغانستان به احتمال زیاد “جلوگیری از گسترش بی‌ثباتی این کشور به چین و مختل‌کردن سایر تعاملات اقتصادی این کشور در منطقه است”. به این ترتیب پکن به جای هدر دادن انرژی‌اش در سایر فرصت‌های سرمایه‌گذاری، احتمالا بیشتر شیفته‌ی کشاندن پای افغانستان به چشم‌اندازی است که چین برای طرح یک کمربند یک راه در سر دارد. و به همین دلیل برای ایجاد ثبات در افغانستان به منظور تسهیل شکل‌گیری اتصالات میان چین غربی، افغانستان و آسیای مرکزی تلاش می‌کند.
چین ممکن است تلاش‌های هند در افغانستان را به این خاطر مفید بداند: پکن آن را به عنوان فرصتی برای پیونددادن خودش به تلاش‌های محبوب دهلی‌نو برای بازسازی و ایجاد ثبات در افغانستان به رسمیت می‌شناسد و در عین‌حال با گسترش دهلیز اقتصادی چین-پاکستان ، تلاش‌های خودش را ادامه می‌دهد. چین امیدوار است که با این اقدامات روزی بتواند میان کوشش‌هایش برای اتصال منطقه و ابتکارات دهلی‌نو در افغانستان همگرایی ایجاد کند. اگر پروژه هند و چین در افغانستان آغاز شود، پکن بدون شک به تلاش‌هایش برای واردکردن هند به این چشم‌انداز ادامه خواهد داد. هرچند دهلی‌نو مخالفت‌اش با دهلیز اقتصادی چین-پاکستان و طرح یک کمربند یک راه تاکنون حفظ کرده است.
چین در افغانستان در پی چیست؟
