ظاهراً اعتراض بیش از 130 تن از هنرمندان و فرهنگیان افغانستان به انتقال آرشیف افغانفیلم به ارگ ریاستجمهوری، به جایی نرسیده است. علیرغم اعتراض نویسندگان و هنرمندان سرشناسی مانند عتیق رحیمی، صدیق برمک و شماری دیگر، روز سهشنبهی هفتهی گذشته (12 سرطان) این آرشیف عملا به ارگ ریاستجمهوری انتقال داده شد.
معاون سخنگوی ریاستجمهوری و منبعی در ادارهی افغانفیلم، در گفتوگو با اطلاعات روز این خبر را تایید کردند. پرسش این جا است که چرا میراث فرهنگی 90 سالهی افغانستان بهمهمترین مرکز قدرت سیاسی و تصمیمگیری این کشور انتقال مییابد؟
پشت پردهی برنامهی انتقال آرشیف به ارگ
ابراهیم عارفی که شش سال ادارهی افغانفیلم را مدیریت کرده، اخیرا (10 حمل 97) بدون هیچ توضیحی بهفرمان رییسجمهور غنی از سمتاش برکنار شده است. او میگوید که از وقتی موضوع واگذاری زمین افغانفیلم به وزارت خارجهی بریتانیا برای ساخت سفارت جدید این کشور مطرح شد، با آن مخالفت کرده است که در نهایت سبب برکناریاش شده است. او میافزاید: «من در چندین جلسه آن را رد کردم. وقتی من با این موضوع مخالفت کردم، در تاریخ 10 حمل رییسجمهور طی فرمانی مرا برکنار کرد.»
مساحت زمین ریاست افغانفیلم حدود هشت هزار متر مربع است که در جادهی چهاردهم وزیر اکبرخان، در مرکز شهر کابل موقعیت دارد.
رییس پیشین ادارهی افغانفیلم میگوید که او سد راه این برنامهی ارگ بوده و پس از برکناریاش، تصمیم انتقال آرشیف افغانفیلم بهاجرا در آمده است.
ابراهیم عارفی تاکید میکند که پس از موضوع واگذاری زمین این اداره به دولت بریتانیا، موضوع مهمتر برای ریاستجمهوری، دسترسی بیحساب و کتاب به این گنجینهی تصویری است. در کنار این، او به پروژهی مستندسازی مریم غنی، دختر رییسجمهور غنی اشاره میکند که برای تکمیل آن نیاز اشد به آرشیف افغانفیلم دارد. به قول او تا حالا خانم غنی هر چند به طور رسمی از مواد این آرشیف استفاده کرده اما بدش هم نمیآید که دسترسی بیشتری به آن داشته باشد. به هر حال آقای عارفی مطمیین نیست و تا هنوز کسی به طور دقیق از پشت پردهی ماجرای انتقال آرشیف به ارگ ریاستجمهوری چیزی نمیداند.
شاهحسین مرتضوی، معاون سخنگوی ریاست جمهوری میگوید که پیشتر هیاتی چگونگی مدیریت و وضعیت ادارهی افغانفیلم را ارزیابی کرده و بر اساس یافتههای آن، تصمیم گرفته شده که افراد حرفهای و مسلکی در این اداره جایگزین شود. او گفت که موضوع دیگری که آرشیف افغانفیلم به ارگ ریاستجمهوری انتقال کرده، مسالهی «مصونیت و استندرد بودن» مکان نگهداری آرشیف است. به قول او، برای آرشیف افغانفیلم در ارگ ریاستجمهوری، مکانی با معیار و مصئونیت لازم در نظر گرفته شده است.
پیشتر نویسندگان در نامهی اعتراضی گفته بودند که انتقال آرشیف به ارگ ریاستجمهوری، زمینهی دسترسی فیلمسازان، پژوهشگران و رسانههای آزاد را به آن محدود میکند.
چهرههای هنری و فرهنگی در این نامه تاکید کرده بودند که انتقال آرشیف به عنوان میراث فرهنگی به یک مکان سیاسی، بهمعنی«کنترل داشتن دستگاه سیاسی قدرت بر فرهنگ و منابع تاریخی یک ملت محسوب میشود.» معاون سخنگوی ریاست جمهوری در پاسخ به این انتقاد، میگوید که انتقال آرشیف به ارگ ریاستجمهوری نه تنها دسترسی به آن را محدود نمیکند که جلوی سوء استفادهها را هم میگیرد.
مرتضوی میگوید: «استفاده از آرشیف طرزالعمل خاص خود را دارد و طبق روال گذشته همهی شهروندان میتواند از آن استفاده کند و هیچگونه محدودیتی برای استفاده وجود ندارد. انتقال آرشیف به ارگ، محدودیتی برای استفاده هنرمندان خلق نکرده بلکه جلوی سوء استفادههایی را که در گذشته بوده، میگیرد.»
سخنگوی وزارت اطلاعات و فرهنگ با تایید حرفهای معاون سخنگوی ریاستجمهوری، میگوید که همهی شهروندان طبق روال گذشته بر اساس طرزالعمل آرشیف ملی میتوانند از آن استفاده کنند.
صابر مومند در مورد دلایل انتقال آرشیف به ارگ ریاستجمهوری گفت که در گذشته از این آرشیف سوءاستفاده شده و همچنان رییس پیشین این اداره هم متهم به سوء استفاده از این موسسهی ملی است. او گفت که بر اساس بررسی هیاتی که از جانب ریاستجمهوری و وزارت اطلاعات و فرهنگ گماشته شده بود، ابراهیم عارفی، رییس پیشین این اداره متهم به سوء استفاده است و به همین دلیل از سمتاش برکنار شده و به نهادهای عدلی و قضایی معرفی شده است. با این حال وی مشخصاً در مورد سوء استفادهی آقای عارفی اشارهیی نکرد.
آقای مومند تاکید کرد که این وزارت با ریاستجمهوری توافق کرده که ارگ ریاستجمهوری، مکان امن و مناسب (هم از نظر ایمنی و هم از لحاظ برق و دما) برای نگهداری آرشیف افغانفیلم است. سخنگوی وزارت فرهنگ استدلال کرد که تجربه به آنها آموخته که در جریان سه دهه جنگ هرآنچه در ارگ نگهداری میشده از خطر غارت در امان مانده است.
در سوی دیگر ابراهیم عارفی میگوید که رییسجمهور او را بدون هیچ توضیحی برکنار کرده است و هنوز بهطور روشن دلیل این کار را نمیداند. او که از ماه جوزای 91 تا حمل 97 بهعنوان رییس افغانفیلم کار کرده، میگوید که وقتی کارش را آغاز کرد، افغانفیلم به یک انباری بزرگ میماند و پس از شش سال کار، آن را به یک آرشیف معیاری و منظم مبدل کرد.
پیش از انتقال آرشیف 135 تن از هنرمندان و نویسندگان افغانستان در یک نامهای سرگشاده انتقال آرشیف افغان فیلم را به ارگ ریاستجمهوری پرسشبرانگیز خوانده بودند و از رییسجمهوری خواهان پاسخ روشن شده بودند.
در بخشی از این نامه آمده است: «تصمیم حکومت افغانستان در انتقال آرشیف فلم به ارگ، عدم شفافیت از سوی دولت و عدم بررسی حقوقی موضوع، ابهامات زیادی را در خصوص این اقدام به وجود آورده است که باید هر چه زودتر توسط شخص رییسجمهور، به عنوان صادرکنندهی این فرمان، برای مردم، رسانهها و جامعهی فرهنگی و هنری افغانستان بهطور شفاف پاسخ داده شود.»
آرشیف افغان فیلم در سال 1347 خورشیدی ایجاد شده است. به گفتهی آقای ابراهیمی، رییس پیشین ادارهی افغانفیلم، حدود هشت هزار ساعت ویدیو در آن بایگانی شده است. اولین ویدیوهای بایگانیشده مربوط به افغانستان از سالهای 1336 و 1337 خورشیدی به بعد است. در کنار آن فیلمهای مستند از دوران جنگ جهانی، جنگ سوم افغانستان و انگلیس، فیلمهایی از دوران شاهامانالله و حکومتهای بعدی افغانستان تا زمان دولت خلقیها و رویدادهای مهم اجتماعی وسیاسی و فیلمهای سینمایی افغانستان نگهداری میشود.
در زمان حکومت طالبان، آرشیف افغانفیلم بهگونهی حیرتانگیزی نجات یافت. شماری از کارمندان افغانفیلم به کمک یکی از همکارانشان بهنام مولوی نظامی که عضو گروه طالبان هم بوده، این آرشیف را از چشم طالبان پنهان کردند. آنها ویدیوها را در سقف کاذب و در دل دیوار تعمیر این اداره مخفی کرده بودند.
حالا آقای عارفی که شدیدا مخالف انتقال آرشیف به ارگ است میگوید: «آثار موزیم را میشود دوباره مرمت کرد ولی اگر آرشیف تصویری صدمه ببیند دیگر قابل ترمیم نیست.»