- امان ریاضت، سخن‌گوی وزارت عدلیه افغانستان
قانون انتخابات بر بنیاد مادهی 79 قانون اساسی افغانستان در 17 فصل و 109 ماده در 11 سنبله 1395 خورشیدی در جریده‌ی رسمی نشر و نافذ گردیده بود.
پس از بلند شدن نگرانی‌های نامزدان انتخاباتی، احزاب سیاسی، جامعه جهانی، نهادهای جامعه مدنی مرتبط به انتخابات و شهروندان کشور مبنی بر ناکارآیی اعضای کمیسیونهای انتخاباتی در برگزاری انتخابات مجلس نمایندگان، اعلام نتایج انتخابات پارلمانی و تضمین شفافیت انتخابات، حکومت افغانستان به درخواست احزاب سیاسی، نامزدان انتخاباتی، نهادهای جامعه مدنی مرتبط به انتخابات و جامعه جهانی، کار را روی طرح تعدیل، ایزاد و حذف در برخی از مواد قانون انتخابات با اشتراک نمایندگان شورای تشریک مساعی نامزدان انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1398، نمایندگان با صلاحیت احزاب سیاسی، رؤسا و نمایندگان نهادهای مدنی مرتبط به انتخابات، نمایندگان با صلاحیت نامزدان انتخابات ریاست‌جمهوری و رییس تقنین وزارت عدلیه، آغاز کرد. اشتراک‌کنندگان این نشست، چهار روز پی‌هم در باره‌ی این طرح، بحث و تبادل نظر نموده و سر انجام آن را تایید کردند. همچنان، این طرح در نشست روز سه‌شنبه، ۲۳ دلو کابینه به رای‌گیری گذاشته شد که با اکثریت آراء تصویب گردید و رییس‌جمهور کشور هم آن را توشیح کرد.
اکنون طرح تعدیل، ایزاد و حذف برخی از مواد قانون انتخابات طی فرمان تقنینی از تاریخ توشیح، نافذ است و پس از این به جای طرح، قانون نامیده می‌شود.
ماده‌های تعدیل شده و تغییرات مهم در قانون انتخابات
بر بنیاد این طرح، در 25 مادهی قانون انتخابات منتشره‌ی سنبله 1395، تعدیل، ایزاد و یا حذف وارد شده است.
بر بنیاد مادهی سیزدهم، کمیته‌ی گزینش حذف شده است و به‌جای آن، کمیسیونی متشکل از احزاب سیاسی ثبت شده در وزارت عدلیه و نهادهای جامعه مدنی مرتبط به انتخابات، در نظر گرفته شده است. در ترکیب این کمیسیون، یک-یک تن از احزاب سیاسی و ۱۵ تن از نهادهای جامعه مدنی مرتبط به انتخابات میباشد. این کمیسیون مسئول است تا اشخاص واجد شرایط کمیسیونهای انتخاباتی را که حداقل پنج تن آن زن باشد، با اسناد مربوط در مدت هفت روز به منظور تعیین اعضای کمیسیونهای انتخاباتی و رییسان دارالانشای کمیسیون‌ها، به رییس‌جمهور معرفی کند.
افراد معرفی شده نباید عضویت حزب سیاسی را داشته باشند. وزارت عدلیه مرجع تثبیت عضویت شخص در حزب سیاسی است.
بر بنیاد این ماده، هرگاه شخص رییس‌جمهور کاندیدای ریاست‌جمهوری باشد، در این صورت، رییس‌جمهور و کاندیدان ریاست‌جمهوری هر یک به چهارده تن (هفت تن برای کمیسیون انتخابات، 5 تن برای کمیسیون شکایات و دو تن دیگر هم برای ریاست‌های دارالانشای هر دو کمیسیون) رای می‌دهند. رییس‌جمهور از میان اشخاصی که بیشترین رای را کسب کرده‌اند، هفت تن را به‌حیث اعضای کمیسیون با رعایت ترکیب قومی، جنسیتی و حد اقل دو زن را برای دور نخست تعیین می‌کند. چهار عضو کمیسیون برای پنج سال و سه عضو دیگر هم برای سه سال از سوی رییس‌جمهور تعیین می‌شود. رییس کمیسیون برای دو سال، معاون و منشی کمیسیون برای یک سال از سوی اعضای آن انتخاب می‌شوند.
بر بنیاد این قانون، به منظور تأمین شفافیت بیشتر در روند انتخابات، حکومت می‌تواند در تفاهم با سازمان ملل متحد، دو نفر از متخصصان بین‌المللی امور انتخابات را به عضویت کمیسیون بدون حق رای تعیین نماید.
وظایف و صلاحیت‌های کمیسیون
در فقره‌ی چهاردهم مادهی نزدهم قانون انتخابات این تعدیل آمده است که اعلان نتایج اولیه، قسمی، ابتدایی و نهایی انتخابات به شکل رسمی و مطابق تقویم انتخاباتی صورت می‌گیرد.
همچنان در این بخش آمده است: کمیسیون مکلف است به مظنور تسریع روند انتخابات و تأمین شفافیت، تدابیری را اتخاذ نماید که همه مراحل روند انتخابات به‌شمول ثبت‌نام و تشخیص رای‌دهندگان مطابق طرزالعمل مربوطه با استفاده از سیستم الکترونیکی و تکنالوژی بیومتریک طور مصون صورت گیرد. کمیسیون مکلف است که سیستم الکترونیکی و تکنالوژی بیومتریک را پیش از استفاده توسط مراجع بااعتبار ملی و بین‌المللی مورد ارزیابی تخنیکی قرار دهد.
بر بنیاد این قانون، تهیه و ترتیب فهرست نامزدان در انتخابات مربوط و فهرست نهایی ثبت‌نام رای‌دهندگان، تعیین و تشخیص مراکز ثبت‌نام رای‌دهی، محلات رای‌دهی و شمارش آراء و ارایه آن به منظور تصدیق به کمیسیون از سوی دارالانشای کمیسیون صورت می‌گیرد.
استخدام کارکنان دایمی و مؤقت
بر بنیاد تعدیل قانون انتخابات، کارکنان دایمی دارالانشا و دفترهای ولایتی هر دو کمیسیون، طبق طرزالعمل خاصی که از سوی هر دو کمیسیون و کمیسیون مستقل اصلاحات اداری و خدمات ملکی به‌گونه‌ی مشترک تصویب می‌گردد، از طریق رقابت آزاد استخدام می‌گردند.
کارکنان مؤقت انتخابات در هر دو کمیسیون، مطابق طرزالعمل خود کمیسیون‌ها گماشته می‌شوند.
تعیین، معاون و منشی کمیسیون مرکزی شکایات
در مادهی بیست‌ونهم تعدیل قانون انتخابات آمده است: کمیسیون شکایات دارای رییس، یک معاون و منشی میباشد که از میان اعضا توسط خود آن‌ها از طریق انتخابات آزاد، سری و مستقیم و با اکثریت آراء انتخاب می‌گردند. رییس کمیسیون شکایات برای دو سال، معاون و منشی کمیسیون شکایات برای مدت یک سال انتخاب می‌شوند.
شرایط نامزدان عضویت شورای ولسوالی و شورای قریه
بر بنیاد ماده چهل‌ویکم، شخصی به عضویت شورای ولسوالی یا شورای قریه نامزد شده می‌تواند که افزون بر شرایط رای‌دهند، دارای سن حد اقل بیست‌وپنج سال در روز ثبت‌نام باشد. همچنان، خواندن و نوشتن را بداند.
تعیین کرسی به شورای ولسوالی
بر بنیاد این قانون، حداقل 25 کرسی برای نامزدان زن در هر شورای ولسوالی و همچنان، در هر شورای قریه، اختصاص می‌یابد. در صورتی که نامزدان زن وجود نداشته باشند یا در فهرست نامزدان تعداد کافی زن موجود نباشد، کرسی یا کرسی‌های اختصاص یافته به زنان در همان حوزه‌ی انتخاباتی خالی باقی می‌ماند. کمیسیون به زودترین وقت ممکن برای پُر کردن کرسی یا کرسی‌های خالی، انتخابات مجدد را در همان حوزه‌ی انتخاباتی برگزار می‌کند.
فهرست کاندیدان
در بند دوم مادهی هفتادوچهارم قانون انتخابات، این تعدیل آمده است: اشخاصی که در مورد فهرست ابتدایی کاندیدان اعتراض داشته باشند، می‌توانند اعتراض خویش را در خلال مدت سه روز کاری پس از نشر آن، به کمیسیون شکایات ارایه نمایند. به این اعتراض‌ها مطابق طرزالعمل مربوط، رسیدگی می‌شود.
حقوق و مکلفیت‌های ناظر و مشاهد
بر بنیاد مادهی هشتاد و سوم این قانون، ناظر و مشاهد داخلی دارای حقوق نظارت از تخصیص و انتقال مواد انتخاباتی، باز شدن مراکز و محل‌های رای‌دهی، جریان رای‌دهی، شمارش آراء، درج نتایج در فورم، قرار دادن فورم نتایج در خریطه‌ی مخصوص، محل‌های نگهداری مواد انتخاباتی، بازشماری آراء، محل دریافت خریطه‌های مخصوص (انتک) و مرکز ملی جمع‌بندی آراء می‌باشند. همچنان در بند پنجم همین ماده آمده است: هرگاه ناظر و مشاهد حین شمارش آراء، حاضر نباشند، مسئول مرکز رای‌دهی به شمارش آراء اقدام می‌نماید و عدم حضور ناظر و مشاهد را در ژورنال ثبت می‌نماید. در این حالت، آرای محل زمانی معتبر شمرده می‌شود که شکایت در مورد آن درج نشده باشد.
شمارش آراء
در بند دوم مادهی هشتادوپنجم، این تعدیل آمده است که کمیسیون، نتایج اولیه، قسمی و ابتدایی شمارش آراء را با تفکیک محل، مرکز و حوزه‌ی انتخاباتی، مطابق «تقویم انتخاباتی» اعلام می‌نماید.
گزارش‌دهی
در مادهی هشتادونهم قانون انتخابات، این بند اضافه شده است: کمیسیون در نشست مشترک هیأت اداری هر دو مجلس که رییس‌جمهور، معاونان رییس‌جمهور، رییس و اعضای ستره محکمه، لوی سارنوال، رییس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان و رییس کمیسیون مستقل نظارت بر تطبیق قانون اساسی نیز در آن حضور داشته باشند، گزارش اجراآت سالانه‌ی خود را ارایه می‌نماید.
تصمیم کمیسیون مرکزی شکایات انتخاباتی
در این بخش، تصمیم کمیسیون شکایات انتخاباتی در باره‌ی رسیدگی به اعتراض‌ها و شکایت‌های انتخاباتی، نهایی دانسته شده است؛ مگر در حالاتی که در مادهی نودوسوم تعدیل قانون انتخابات پیش‌بینی شده است.
همچنان در این بخش به منظور رفع اختلاف‌های کمیسیون انتخابات و کمیسیون شکایات انتخاباتی، ایجاد محکمه اختصاصی پیش‌بینی شده است.
در این ماده آمده است: هرگاه کمیسیون، تصمیم کمیسیون شکایات را در حالات گفته شده در مادهی نودوسوم رد نماید، برای حل اختلاف‌ها، هیأت مختلط به تعداد مساوی از اعضای هر دو کمیسیون ایجاد می‌گردد. هیأت مختلط، اختلاف را بررسی نموده و در زمینه، تصمیم نهایی را می‌گیرد. هرگاه هیأت مختلط نتواند اختلاف نظر را رفع کند، در این حالت، موضوع به محکمه اختصاصی فرستاده می‌شود. فیصله‌ی محکمه، قطعی و نهایی میباشد.
ابطال آراء
در مادهی نودوچهارم این دو بند آمده است:
1- هرگاه اوراق رای‌دهی در یک محل یا محلات و یا مراکز رای‌دهی، بیشتر از تعداد رای‌دهندگان شامل فهرست آن باشد، آرای مربوط به آن محل یا محلات و یا مرکز باطل می‌گردد و در این صورت، کمیسیون، انتخابات را در آن محل یا محلات و یا مرکز، در خلال مدت هفت روز مجدداً برگزار می‌نماید.
2- در صورت خدشه‌دار شدن اصول عادلانه بودن، سری بودن و مستقیم بودن انتخابات در یک حوزه‌ی انتخاباتی، کمیسیون مرکزی شکایات می‌تواند انتخابات آن حوزه را باطل اعلام نماید. در این صورت، کمیسیون در خلال مدت ۱۵ روز، انتخابات مجدد را در حوزه‌ی مذکور، برگزار می‌نماید.
ایزاد در قانون انتخابات
در ماده‌های هفتم، نهم، هجدهم، چهلوچهارم و نودویکم قانون انتخابات، ایزاد صورت گرفته است.
در مادهی چهل و چهارم این قانون چنین ایزاد آمده است: کاندیدان کرسی‌های شورای ولسوالی و شورای قریه از حکم مندرج فقره یک این ماده (استعفا از وظیفه، پیش از کاندیدا شدن در کرسی انتخاباتی)، مستثنا میباشد. میعاد مبارزات انتخاباتی ایشان در رخصتی‌های قانونی محاسبه می‌گردد و در صورت برنده شدن، از وظیفه استعفا دهد.
در مادهی نودویکم این بند ایزاد شده است: کاندیدا و یا نماینده‌ی آن می‌تواند در هفت روز پس از اعلان نتایج ابتدایی، اعتراض یا شکایت خود را در کمیسیون شکایات ثبت نماید.
حذف از قانون انتخابات
برخی از جمله‌ها، کلمه‌ها و احکام فقره‌ها از برخی از ماده‌های شانزدهم، سی‌ام، چهلم، چهلوچهارم و هشتادوسوم قانون انتخابات حذف گردیده است.