وزارت شهرسازی و اراضی برای حدود 12 هزار خانه در ساحات غیرپلانی در پایتخت سند ملکیت صادر کرده است. صدور سند مالکیت برای ساحات غیرپلانی جزو برنامه‌ی «شهر برای همه» است که کارش حدود دو سال قبل آغاز شده بود. دولت افغانستان در سال 2016 به همکاری اداره‌ی اسکان سازمان ملل متحد (UN Habitat) این برنامه را راه‌اندازی کرد. این برنامه در شهرهای کابل، هرات، مزار شریف، جلال‌آباد، نیلی، قندهار و بامیان در حال اجرا است.
محمدجواد پیکار، سرپرست وزارت شهرسازی و اراضی، روز (سه‌شنبه، اول اسد) در نشست خبری در کابل گفت که تا کنون برای 20 هزار خانه در هشت شهر که حدود 12 هزار سند آن مربوط شهر کابل می‌شود، سند ملکیت صادر شده است.
آقای پیکار اضافه کرد که تا پایان سال 2019 برای 150 هزار خانه سند ملکیت صادر می‌شود و تا پایان سال 2020 در هشت شهر یادشده این رقم به 500 هزار سند خواهد رسید. او همچنین گفت که با صدور این سند، ارزش ملکیت سه برابر افزایش می‌یابد.
این سند به خانه‌ها و ملکیت‌هایی داده می‌شود که روی زمین دولتی بنا شده یا دارای قباله‌ی عرفی است.
سرپرست وزارت شهرسازی و اراضی همچنان گفت که پس از صدور سند مالکیت به ساحات غیرپلانی، برنامه‌ی بهسازی این مناطق آغاز می‌شود. آقای پیکار با بیان این‌که بیش‌تر ساحات در شهر کابل و دیگر شهرها غیرپلانی است، ابراز امیدواری کرد تبعیضی که بین ساحات پلانی و غیرپلانی به‌لحاظ امنیت و خدمات شهری وجود دارد، با اجرای این برنامه برطرف شود یا کاهش یابد.
آقای پیکار وعده سپرد پس از اجرای این برنامه در هشت شهر، روند ثبت خانه‌های ساحات غیرپلانی، در دیگر شهرهای افغانستان نیز اجرا خواهد شد.
در عین حال آقای پیکار افزود که ثبت خانه‌ها در ساحات غیرپلانی، سبب کاهش منازعات بر سر زمین و ملکیت خواهد شد: «یکی از دلایل منازعات عدم ثبت ملکیت است. هدف استراتژیک ما این است، سندی که اعطا می‌کنیم، نه تنها که حق مالکیت را تثبیت می‌کند، بلکه تمام مشخصات زمین، مثل نقشه، عرض و طول جغرافیایی، حدود اربعه، تصویر خود مالک زمین در آن درج می‌شود و این موارد مستقیم روی کاهش منازعات تأثیر دارد.»
برنامه چگونه اجرا می‌شود؟
براساس این برنامه خانه‌های که در ساحات غیرپلانی یا روی زمین‌های دولتی اعمار شده است، پس از بررسی، در صورتی که واجد شرایط بود، سند ملکیت دریافت می‌کند.
برنامه طوری است که سه یا چهار نفر شامل کارمندان وزارت شهرسازی، شهرداری و عضوی از شورای محل به شمول یک زن، برای بررسی (سروی) خانه‌ها به محل اعزام می‌شود. در این بررسی، اسم و عکس مالک خانه، نقشه و حدود اربعه خانه ثبت می‌شود. در مرحله‌ی بعدی تمام مشخصات ثبت‌شده از سوی گروه بررسی، به بانک معلوماتی منتقل می‌شود. پس از آن تمام مشخصات خانه، به‌شمول عکس و نام مالک، در یکی از مکان‌ها مثل مسجد یا مکتب نصب می‌شود، تا اطمینان حاصل شودکه جایداد از کسی دیگری نیست.
«مزیت این کار این است که ممکن برخی افراد متوجه شوند ارقام و مساحت خانه‌اش یا نامش اشتباه درج شده است، بنابراین او می‌تواند اعتراض کند. یا برخی افراد متوجه می‌شوند که ملکیت‌شان به نام کسی دیگری ثبت شده است. در آن صورت شخص معترض می‌تواند یک ورقه‌ی عرض ثبت کند و به مسئولان برای رسیدگی به دعوایش مراجعه کنند.»
چه کسانی از سند مالکیت محروم می‌شود؟
برای تشخیص خانه‌های که دارای شرایط صدور سند مالکیت، وزارت شهرسازی و اراضی مقرره‌ای زیر عنوان «تنظیم امور ساحات غیرپلانی شهری» ترتیب کرده است. در این مقرره‌ی 28 ماده‌ای، تمام معیارها مشخص‌شده است که چه ملکیت‌هایی مستحق اعطای سند مالکیت است.
براساس این مقرره، برای خانه‌های که در ساحات مثل حریم و بستر آبی دریاها، ساحات تاریخی و ساحات سبز و ساحاتی که شامل برنامه‌ی ده‌ساله‌ی شهرداری می‌شود، بنا شده، سند مالکیت داده نمی‌شود.
در کار تشخیص مستحقین، نمایندگان وزارت شهرسازی، آمریت کادستر، ریاست اراضی و یک تا دو نفر از شورای مردم حضور دارند.
همسر، شریک ملکیت شناخته می‌شود
براساس این برنامه، دولت به افرادی که روی زمین‌های دولتی خانه ساخته‌اند و چندین سال است در همان خانه زندگی می‌کنند نیز سند ملکیت صادر می کند اما مشروط بر این‌که نام همسرش به‌عنوان شریک ملک در سند ذکر شود و همچنین مساحت زمینش بیش از 10 بسوه نباشد.
مسئولان این برنامه در (UN Habitat) می‌گویند که در جریان اجرای این برنامه به مواردی برخورده‌اند که افراد از ذکر نام همسرشان به‌عنوان شریک ملک، ناراضی بوده‌اند.
عتیق‌الله ساکت، کارمند حل منازعات (UN Habitat) می‌گوید که در جریان اجرای این برنامه، برخی‌ها که شمارشان به صدها تن می‌رسد، مخالف ذکر نام همسرشان در سند ملکیت بودند و به‌نحوی آن را خلاف نصوص دینی می‌گفتند. استدلال آنان این بوده که در اسلام همسر یک مرد زمانی می‌تواند از میراث او ارث ببرد که مرد فوت کرده باشد. به گفته‌ی آقای ساکت اما، ذکر نام همسر یک فرد در سند ملکیت به‌عنوان شریک، امتیازی است که دولت به‌عنوان مالک زمین به زنان داده است.
همچنان براساس این برنامه افرادی که از یک تا سه بسوه زمین دولتی را تصرف کرده‌اند و روی آن خانه ساخته‌اند در ازای هر بسوه باید سه‌هزار افغانی به دولت پرداخت کنند. افرادی که روی سه تا پنج بسوه زمین دولتی خانه ساخته‌اند، باید طبق مقرره‌ی استملاک زمین، قیمت زمین را پرداخت کنند و در نهایت افرادی که روی پنج تا 10 بسوه زمین دولتی خانه ساخته‌اند، باید مطابق ارزش ثابت زمین در همان منطقه، قیمت زمین را بپردازند. به گفته‌ی آقای ساکت اگر کسی روی بیش‌تر از ده بسوه زمین دولتی خانه ساخته باشد، مستحق اعطای سند مالکیت نیست و زمین از او ستانده می‌شود. آقای ساکت می‌گوید که در اجرای این برنامه، شوراهای محل نقش کلیدی دارند.
ایجاد شورای‌های محلی با مکانیزم جدید
در مرحله‌ی اول برنامه‌ی شهر برای همه، «گذر»ها شناسایی و معیاری می‌شود، طوری که از 500 تا هزار خانه به‌عنوان یک گذر شناخته می‌شود. مسئولیت هر گذر به یک شورای 13 نفری شامل چهار عضو زن تحت نام «شورای محل»، سپرده می‌شود. به گفته‌ی آقای ساکت این شورا با سروی‌کنندگان وزارت شهرسازی و اداره‌ی اسکان سازمان ملل در قسمت آگاهی‌دهی مردم درباره‌ی این برنامه همکاری می‌کنند.
برنامه‌ی «شهر برای همه» در مارچ سال 2016 آغاز شد و تا کنون در هشت شهر کشور برای 20 هزار خانه در ساحات غیرپلانی سند مالکیت توزیع شده است. قرار است تا پایان سال سال 2020 تعداد 500 هزار خانه در ساحات غیرپلانی در این شهرها سند مالکیت دریافت کنند. انتظار می‌رود که با اجرای این برنامه، منازعات بر سر زمین و جایداد کاهش یابد و تبعیضی که میان ساحات پلانی به لحاظ خدمات شهری و امنیت وجود دارد برطرف شود.