دسترسی باشندگان شهر کابل و کلان‌شهرهای کشور به فروشگاه‌های آنلاین به‌عنوان یک پدیده‌ی نو در افغانستان در یکی‌دو سال اخیر افزایش روزافزون داشته است. دسترسی مردم به انترنت و افزایش شمار کاربران شبکه‌های اجتماعی، برای جوانان خلاق و علاقه‌مند تجارت، فرصت‌های خوب کار و کارآفرینی را پدید آورده است.
خرید از فروشگاه‌های آنلاین ساده است: تصاویر کالا در صفحه فیسبوک یا کانال تلگرام فروشگاه گذاشته می‌شود. مشتریان می‌بینند، می‌پسندند و فرمایش می‌دهند.
وزارت مخابرات کشور میگوید حدود ۱۰ میلیون نفر در افغانستان به انترنت دسترسی دارند که از این میان ۳.۲ میلیون نفر کاربر شبکه‌های اجتماعی از جمله فیسبوک هستند.
سیدمحمود جمیل دوونیم سال پیش فروشگاه آنلاین «تسبح و انگشتر هرات» را تأسیس کرد. او در فیسبوک، تلگرام و انستاگرام فعال است. آقای جمیل میگوید از شروع کار تا کنون رو به رشد بوده است. صفحه فیسبوک این فروشگاه هزاران دنبال‌کننده دارد: «وقتی عکس محصول خود را در فیسبوک نشر می‌کنیم، بیش از دوهزار کاربر فیسبوک آن را می‌بیند و این از نظر من برای کار ما خوب است. وقتی دکان داشته باشیم کسی متوجه محصولات ما نمی‌شود. ما از سایر ولایات و خارج از کشور نیز مشتری داشته‌ایم.»
به گفته‌ی او کار این فروشگاه رونق و فروش آن ۲۰ درصد افزایش داشته است.
برای فروشگاه آنلاین «تسبیح و انگشتر هرات» که زیادتر برای مشتریانش انگشتر می‌سازد، از بیشتر ولایت‌ها از جمله بلخ و قندهار سفارش کالا می‌رسد: «چوکات نقره‌ای انگشترها توسط کارمندان ما در ایران درست می‌شود و نگین‌هایش را از سنگ‌های گران‌بهای داخلی و سنگ‌های قیمتی کشورهای ایران و ترکیه تزیین کرده و برای مشتری‌ها عرضه می‌کنم.»
آقای جمیل میگوید در حال حاضر بیشتر از ۱۰ سفارش در روز از ولایت‌های مختلف دریافت می‌کند.
سهیلا مغول دو ماه پیش همراه با برادرش فروشگاه آنلاین Home shop را تأسیس کرد. او و برادرش که هر دو دانش‌آموخته‌ی اقتصاد است میگوید در فروشگاه آنان بیشتر صنایع دستی زنان به فروش آنلاین گذاشته می‌شود.
در وقت ورود به صفحه‌ی این فروشگاه، اولین پست‌های گذشته شده محصولات صنایع دستی است. با ورود به صفحه این فروشگاه با کالای‌های رنگارنگ صنایع دستی زنان مواجه می‌شویم: از کیف‌های دستی دست‌دوز گرفته تا انگشتر و گوشواره‌های دست‌ساز.
خانم مغول میگوید: «توجه بیشتر ما روی صنایع دستی زنان است، اما وسایل آرایشی و کیف‌های زنانه نیز برای مشتریان خود عرضه می‌کنیم.»
هنوز دم و دستگاه این فروشگاه کوچک است، اما خانم مغول توانسته برای تعدادی محدودی از زنان زمینه‌ی کار مستقیم را فراهم کند.
رخ دیگر تجارت آنلاین در افغانستان
رسیدن جنس مورد نیاز به پشت در خانه، سهولتی است که پای بسیاری از شهروندان را به این بازار آنلاین کشانده است. اما این نوع فروش برای دست‌اندرکاران آن رخ دیگری نیز دارد: از سفارش‌های دروغین تا امنیت کارمندان آن‌ها.
محمدادریس نصیری، مسئول فروشگاه «افغان آنلاین شاپنگ سنتر» شش ماه است که از بردن سفارش به دروازه خانه مشتریانش خودداری می‌کند: «بخش اعظم مشکل کارهای ما مشکلات امنیتی است. در وقت تسلیم‌دهی جنس به مشتری‌ها با دزدان و ولگردانی روبه‌رو شدیم که با چاقو و برچه بر کارمندان ما حمله کردند. هم جنس ما را گرفتند و هم کارمند ما را زخمی کردند. به همین دلیل عکس محصولات را با تمامی مشخصات می‌گذاریم و از مشتری می‌خواهیم که به دکان مراجعه کرده و جنس را دریافت کنند.»
هرچند هنوز باورها این است که فرهنگ خرید آنلاین بین مردم جا نیفتاده است، اما به گفته‌ی آذرخش حافظی، رییس عمومی اتاق تجارت و صنایع، خرید و فروش آنلاین در کشور «شروع خوبی» داشته و این فرهنگ کم‌کم نهادینه خواهد شد: «این تجارت در ابتدایی‌ترین مراحلش قرار دارد و حدود چهار سال است که جوانان به تجارت آنلاین رو آورده است. این تجارت کم‌تر از یک درصد تجارت ملی کشور را شکل می‌دهد.»
سیستم بانکی برای تمام معاملات آنلاین در کشور هنوز به اندازه‌ی کافی پیشرفت نکرده و جا نیفتاده نیست. به همین دلیل یکی از مشکلات اصلی این نوع فروش دریافت قیمت کالا است. به باور آقای حافظی در کنار مشکلات از قبیل آدرس‌یابی درست و آسان، سیستم پستی مدرن و امنیت لازم، مشکل بانکی و استفاده پایین از کریدیت کارت، کار را برای این نوع تجارت پرچالش و دشوار کرده است: «بدون کریدیت کارت آنلاین مارکیتنگ معنا ندارد. برای این‌که این تجارت در داخل کشور رونق پیدا کند، باید فرهنگ استفاده از کریدیت کارت همگانی شود. شاید کم‌تر از دو درصد نفوس کشور از کریدیت کارت استفاده کنند.»
تجارت آنلاین در دنیا به سرعت در حال فراگیرشدن است. برای این نوع تجارت به زیرساخت‌های ویژه‌ی آن نیاز است.
فیصل کریمی، استاد آنلاین ژورنالیزم در دانشگاه هرات میگوید برای ایجاد تجارت آنلاین در افغانستان باید کارهای بنیادین و زیرساختی در حوزه‌ی فناوری و اطلاعات صورت گیرد: «برای رسیدن به تجارت آنلاین معیاری زمان لازم است. از لحاظ زیرساختی باید اپلیکیشن و وبسایت‌های قدرتمند ایجاد شود تا مشتری جنس را از طریق آنلاین و اپلیکشن با حساب بانکی خرید کنند.»
از دید آقای کریمی در کشور میکانیزم‌های حقوقی که این نوع تجارت را حمایت و اجرایی کند، وجود ندارد: «ویسایت‌ها و اپلیکیشن‌ها امن نیست، آن‌ها از معیارهای لازم برخوردار نیست. به همین دلیل می‌تواند خیلی زود مورد دستبرد هکرها قرار گیرند. در فضای فیزیکی نیز امنیتی برای این نوع کار وجود ندارد و شرکت‌ها در انتقال اجناس مورد تهدید و حمله‌ی دزدان قرار می‌گیرند.»
دست‌اندرکاران تجارت الکترونیک در کابل می‌گویند بارها اتفاق افتاده که سفارش‌های دروغین داشته و از طرف اشخاص نامعلوم اذیت شده‌اند.
آقای کریمی معتقد است که باید بین مشتری و فروشنده در تجارت آنلاین اعتماد وجود داشته باشد. به این معنا مشتری باید مطمیین شود که جنس باکیفیت در اسرع وقت در اختیارش قرار می‌گیرد و فروشنده اطمینان پیدا کند که مشتری او را سر کار نگذاشته باشد.
شماری از مدیران تجارت آنلاین در افغانستان زنان است. مثل فروشگاه آنلاین «ایل بانو» که آن را الهام کریمی، دانشجوی رشته موسیقی مدیریت می‌کند. الهام کریمی با خانواده‌اش زعفران به مشتریانش عرضه می‌کند.
خانم کریمی زعفران را از زمین پدری‌شان در ولسوالی زنده‌جان هرات تهیه و پس از بسته‌بندی به دست مشتریانش می‌رساند.
او برای اعتمادسازی راهکار جالبی را برگزیده است. او به مشتریانش این امکان را فراهم کرده است که قبل از خرید می‌توانند به چند کافه‌ی همکار او مراجعه کرده از کیفیت و مزه زعفران هرات مطمیین شوند.
نویسنده: ملیحه کاظمی