فساد چگونه افغانستان را تضعیف می‌کند؟

منبع: دویچه وله

نویسنده: مسعود سیف‌الله

برگردان: حمید مهدوی

افغانستان که توسط سازمان شفافیت بین‌الملل سومین کشور فاسد جهان معرفی شده است، در یک دهه‌ی گذشته و هم‌زمان با سرازیر شدن کمک‌های خارجی در این کشور، از فساد به ستوه آمده است.

درآمد سالانه‌ی حاصل از کشت غیر‌قانونی خشخاش در این کشور میلیاردها دالر برآورد شده و گفته می‌شود که حاکمیت ضعیف عامل‌ اصلی فساد رو به افزایش در این کشور است. اما این پدیده چگونه بر‌این کشور جنگ‌زده و زندگی روزمره در این کشور تأثیر کرده است؟ دویچه وله دریافته است که فساد به شش طریق بر افغانستان تأثیر گذاشته است.

1. فساد دیگر یک تابو نیست

سید مسعود، استاد دانشگاه کابل در مصاحبه‌اش با دویچه وله گفت که بزرگ‌ترین تأثیر منفی فساد گسترده در افغانستان، ایجاد «تصور اجتماعی نادرست اجتماعی» است. مردم فکر می‌کنند که برای انجام سریع کار‌شان و توجیه معاش‌های پایین دولتی، باید رشوه داده یا بگیرند. وی ادعا کرد که فساد در افغانستان هیچ‌گاه تا این حد شایع نبوده است.

گفته می‌شود که در تاریخ معاصر افغانستان، دوران حکم‌روایی محمد ظاهر شاه (1973‌– 1933) یکی از دوره‌هایی است که در افغانستان کمترین فساد وجود داشته است. حکومت‌های کمونیستی‌ای که پس از ظاهر شاه به قدرت رسیدند، به نقض حقوق بشر متهم شده‌اند، اما باورها بر‌این است که این حکومت‌ها از نظر مالی خیلی فاسد نبودند. نظر به گزارش‌ها، مجاهدین که با سرنگونی حکومت کمونیستی به قدرت رسیدند، علنا دارایی‌های عمومی را غارت کردند و تصور می‌شد که آن‌ها نیز فاسد‌ند.

پس از مجاهدین، طالبان به قدرت رسیدند که تا حدود زیادی در فساد مالی دست نداشتند، به دلیل این‌که بسیاری از ادارات ارائه کننده‌ی خدمات همگانی مسدود شده بودند یا توسط اعضای این گروه اداره می‌شدند، گروهی که اعضای آن به لحاظ ایدیولوژیکی، گرفتن رشوه را گناه می‌پنداشتند.

غزنی گل، باشنده‌ی 65 ساله‌ی کابل به دویچه وله گفت: «من دوران محمد ظاهر شاه را به خاطر دارم. در آن زمان فساد هیچ وجود نداشت، اما اکنون مردم صرف دالر را به عنوان رشوه قبول می‌کنند. آن‌ها حتا افغانی را به عنوان رشوه نمی‌پذیرند. غزنی گل اضافه کرد که در زمان حاکمیت ظاهر شاه، اخذ رشوه مایه‌ی خجالت بود و رشوه گیرنده به‌شدت مجازات می‌شد. «اما امروزه از بالا تا پایین همه فاسد‌ند».

1. فساد مانع ارائه‌ی خدمات عمومی است

باورها بر این است که نهادهای قضایی در افغانستان، فاسدترین نهادهای دولتی در کشور اند.  گفته می‌شود که ارائه‌ی خدمات غیر‌عادلانه‌ی قضایی که عامل آن فساد است، به شورش در کشور دامن زده و فاصله‌ی مردم از دولت را بیش‌تر می‌کند. غزنی گل در ادامه گفت: «یکی از اعضای خانواده‌ی من در یک جنگ کوچک درگیر شده بود. مقام‌ها در وزارت عدلیه از من پول خواستند. من خواست آن‌ها را رد کردم، چون پول نداشتم. آن‌ها این عضو خانواده‌ی مرا به یک سال زندان محکوم کردند. اگر پول می‌داشتم، یا کسی را در حکومت می‌شناختم، او آزاد می‌شد».

گزارش اداره‌ی جرایم و مواد مخدر سازمان ملل در سال 2013 و گزارش مربوط به اداره‌ی عالی نظارت و مبارزه علیه فساد اداری حکومت افغانستان نشان می‌دهند که نیم شهروندان افغانستان هنگام دریافت خدمات عمومی در سال 2012، رشوه پرداخته‌اند و هزینه‌ی مجموعی رشوه‌ی پرداخت شده به مقام‌های دولتی را‌‌ 3.9 میلیارد دالر پیش‌بینی کردند. گزارش‌ها نشان می‌دهند که پولیس، حکومت‌های محلی، سیستم قضایی، بخش آموزش و پرورش، بخش صحت و سرانجام بخش گمرکات در جمله‌ی فاسد‌ترین‌ها بوده‌اند.

1. فساد منجر به تلف شدن مبالغ هنگفت کمک‌های خارجی شده است

رکشانا ننایکارا، مدیر اطلاع‌رسانی بخش آسیایی شفافیت بین‌الملل به دویچه وله گفت که پول‌های کمکی جامعه‌ی جهانی زمینه را برای فساد در افغانستان فراهم کرده است. «اگر پول را به شکلی مصرف کنید که برآن کنترولی نداشته باشید، به نتایج مورد نظر دست نمی‌یابید و این کار زمینه را برای فساد مهیا خواهد کرد».

پس از این‌که ایالات متحده در سال 2001 رژیم طالبان را سقوط داد، حدود 790 میلیارد دالر به اقتصاد افغانستان  سرازیر شد، اقتصادی که بعد از آن تباه شد. بسیاری از سازمان‌های مالی بین‌المللی و کشورهای کمک کننده با فرستادن کارمندان‌شان در مناطق روستایی، جایی که پروژه‌های بازسازی آن‌ها عملی می‌شدند، خطر نکردند. این سازمان‌ها پروژه‌های‌شان را به پیمان‌کاران واگذار کردند که در بسیاری حالات پروژه‌ها را با کیفیت خراب تکمیل کردند.

محمد داوود نعیمی، از وزارت احیا و انکشاف دهات افغانستان، سازمان‌های مالی بین‌المللی را عامل بخشی از فساد گسترده در افغانستان خواند. «وقتی سازمان‌های کمک کننده‌ی خارجی پروژه‌های ناتکمیل را به پیمان‌کاری واگذار می‌کنند و این پیمان‌کار پروژه را به پیمان‌کار دیگر واگذار می‌کند، این روند شانس فساد را بیش‌تر می‌کند. در چنین پروژه‌ها، طرف‌های افغان و خارجی هردو در فساد دست دارند».

1. فساد سیاسی به حکومت‌داری بد منجر شده است

سید مسعود، استاد دانشگاه کابل گفت که فساد و خویش‌خوری فاصله میان مردم و دولت افغانستان را افزایش داده است و هم‌چنین شورش‌گری در کشور را که مسئول ناامنی‌ها در سراسر کشور است، تقویت کرده است. رکشانا ننایکارا ضمن موافقت با این گفته‌ها افزود: «اگر حکومت آینده که مردم انتخاب می‌کنند و به آن اعتماد می‌کنند، در جنگ علیه فساد ناکام شود و اگر فساد هم‌چنان افزایش یابد، مردم به ملیشه‌ها اعتماد خواهند کرد، ملیشه‌هایی که قول داده‌اند با فساد خواهند جنگید».

1. فساد به شهرت بین‌المللی افغانستان صدمه می‌زند

جامعه‌ی جهانی پیوسته حکومت افغانستان را به دلیل این‌که در راستای ریشه‌کن ساختن فساد به اندازه‌ی کافی تلاش نکرده است، مورد انتقاد قرار داده است. در سال 2012، کمک کننده‌های بین‌المللی وعده کردند که تا سال 2015 به افغانستان 16 میلیارد دالر کمک کنند. این کمک‌ها در صورتی به افغانستان داده خواهند شد که افغانستان با فساد شایع مبارزه کند.

رییس جمهور کرزی نهادهای مختلفی را برای مبارزه با فساد تأسیس کرده است و خود نیز بارها پذیرفته است که در این زمینه‌ حکومت او باید بیش‌تر کار کند، اما منتقدان او می‌گویند که حکومت فعلی اراده‌ی سیاسی انجام این کار را ندارد. ادعاهای مبنی بر فساد در حکومت افغانستان نگرانی‌هایی را در میان مردم افغانستان برانگیخته است که پس از خروج نیروهای جنگی خارجی تا پایان سال 2014 از افغانستان، این کشور نه تنها از نگاه نظامی تنها می‌شود، بل‌که از لحاظ سیاسی نیز در انزوا قرار خواهد گرفت. رکشانا ننایکارا تأکید کرد که افغانستان باید در محراق توجه باقی بماند. «صرف موجودیت فساد نمی‌تواند بهانه‌ای برای کمک کننده‌های بین‌المللی باشد، تا این کشور را ترک کنند، بل‌که یافتن راه‌های جدید برای مبارزه با فساد در پروژه‌های انکشافی باید هم‌چنان در کانون توجه آن‌ها باشد».

1. فساد باعث افزایش نگرانی‌هایی مبنی بر انحصاری شدن اقتصاد کشور شده است

استاد مسعود گفت که فساد بر اراده‌ی سرمایه‌گذاران خارجی‌ای که می‌خواهند در افغانستان سرمایه‌گذاری کنند، تأثیرات بزرگ منفی گذاشته است. آقای مسعود گفت که فساد همراه با فقدان چارچوب قانونی برای تضمین امنیت سرمایه‌گذاری، باعث شده است تا سرمایه‌گذاران افغانستان سرمایه‌های‌شان را به خارج از کشور انتقال دهند. وی افزود که سرمایه‌گذاران افغانستان نیز به همین دلیل خطر سرمایه‌گذاری در کشور را نمی‌پذیرند. «در نتیجه‌ی چنین حالتی، گروه مافیا‌مانندی ظهور کرده است که بازار‌ و قیمت‌ها را در افغانستان کنترول می‌کند. آن‌ها تلاش دارند بازار افغانستان را‌ به عنوان یک بازار مصرفی جهانی حفظ کنند، نه یک بازار تولیدی، تا آن‌ها مفاد بیش‌تری کسب کنند».

فساد یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی است که حکومت آینده‌ی افغانستان با آن روبه‌رو است. ارزیابی‌های متعدد در کشور نشان می‌دهند که مردم افغانستان بعد از ناامنی، پدیده‌ی فساد را بزرگ‌ترین چالش موجود در این کشور می‌دانند.