جنبش اسلامی ترکستان شرقی حدود یک هفته قبل ویدیویی را منتشر کرد که نشان می‌دهد شماری از جنگ‌جویان این گروه در افغانستان تمرینات نظامی انجام می‌دهند و به تجهیزات و ابزارهای جنگی پیشرفته دسترسی دارند. اکنون وزارت دفاع حضور جنگ‌جویان این گروه را در کشور تأیید می‌کند، اما می‌گوید که هنوز مشخص نیست که این گروه در کدام مناطق کشور حضور دارند و شمارشان به چند نفر می‌رسد.
جنبش اسلامی ترکستان شرقی متشکل از اقلیت اویغور در چین است که مخالف سیاست‌های دولت پکن میباشد و در منطقه‌ی سینکیانگ در همسایگی افغانستان زندگی می‌کنند. چین محدودیت‌های شدیدی را برای اویغورها وضع کرده است و جنبش اسلامی ترکستان شرقی به این هدف تأسیس شده تا از مسلمانان اویغور دفاع کند.
در تصاویر منتاژشده‌ی که جنبش اسلامی ترکستان شرقی منتشر کرده، دیده می‌شود که ده‌ها جنگجوی این گروه وسایط نظامی دولت افغانستان مثل رنجر و هاموی را در اختیار دارند. همچنین در تصاویر سلاح‌های نوع «MI6» و «M4» را که ویژه‌ی ارتش افغانستان است، نیز در دست دارند.
گروه اسلام‌گرای ترکستان شرقی در افغانستان سال‌هاست که حضور دارد و زیر چتر گروه طالبان و القاعده فعالیت کرده است. پس از ظهور داعش در خاورمیانه، گزارش‌هایی منتشر شد که اویغورهای مسلمان به داعش پیوسته‌اند. اکنون که این گروه ویدیوی فعالیت نظامیانش را در افغانستان منتشر کرده است، شماری از آگاهان نظامی در افغانستان می‌گویند که چنین گروه‌هایی اگر از حمایت کشورهای خارجی برخوردار نباشد، نمی‌توانند حضور دوامدار در افغانستان داشته باشند.
این نخستین بار نیست که این گروه چنین ویدیوهایی از فعالیت‌های خود منتشر می‌کند. در سال‌های گذشته نیز این گروه با انتشار ویدیوهایی از این دست، در کنار طالبان افغان، حضورشان را در افغانستان به نمایش گذاشته‌اند.
هرچند مکان فعالیت این گروه در افغانستان مشخص نیست، اما به‌نظر می‌رسد که محل فعالیت این گروه مناطق شمال‌شرقی و مشخصا ولایت بدخشان افغانستان باشد؛ زیرا اویغورها همسایه‌ی شرقی افغانستان‌اند و از طریق بدخشان با افغانستان مرز دارند.
طبق گزارش رسانه‌های خارجی، مناطق مرزی افغانستان دیر زمانی است که پناه‌گاه اقلیت قومی اویغور بوده است که از آزار و اذیت دولت چین فرار می‌کنند. امروزه کارزار و محدودیت‌های چین علیه اویغورها به‌خصوص پس از این‌که پکن و مقامات محلی سرکوب و سخت‌گیری بر آزادی، دین و فرهنگ اویغورها را شدت بخشیدند، این اقلیت را به مهاجرت جمعی به دیگر کشورها از جمله افغانستان واداشته است.
وزارت دفاع افغانستان قبلاً حضور این گروه در افغانستان را تأیید کرده و گفته بود که برای کسب اطلاعات بیش‌تر در مورد این گروه تیم کشفی و استخباراتی این وزارت تحقیق می‌کند. در همین حال زبیر عارف، معاون سخن‌گوی وزارت دفاع به روزنامه اطلاعات روز گفت که گروه‌های تروریستی در افغانستان زیر چتر طالبان فعالیت می‌کنند: «ممکن این گروه‌ها در کشورهای خودشان مستقل باشند، اما در افغانستان همه در سایه گروه طالبان فعالیت دارند. آنان جبهه‌ی مشخص از آن خود ندارند.»
معاون سخن‌گوی وزارت دفاع در مورد تجهیزات و وسایط پولیس و ارتش افغانستان که در اختیار گروه‌های هراس‌افکن است، نیز گفت که نظامیان کشور این وسایط و تجهیزات را در جنگ با طالبان از دست داده‌اند. او گفت: «موجودیت وسایط اردوی ملی و پولیس ملی در اختیار این گروه‌ها به این معنا است که آنان زیر چتر طالبان فعالیت می‌کنند و فعالیت مستقل ندارند.»
طبق گزارش رسانه‌ها پس از آن‌که دولت چین اقدامات سخت‌گیرانه‌ای را بر اویغورها اعمال کرد، گروه‌هایی از اهالی سینکیانگ به ولایت بدخشان افغانستان مهاجرت کردند. مقام‌های محلی ولایت بدخشان هرچند از وجود گروه خاصی موسوم به جنش اسلامی ترکستان شرقی در این ولایت چیزی نمی‌گویند، اما حضور اویغورها در این ولایت را تأیید می‌کنند.
نیک‌محمد نظری، سخن‌گوی والی بدخشان به روزنامه اطلاعات روز گفت که اویغورها در این ولایت زیر چتر طالبان فعالیت دارند و تاکنون از وجود گروه مستقلی تحت عنوان جنبش اسلامی ترکستان شرقی گزارشی در دست نیست. به گفته‌ی سخن‌گوی والی بدخشان، منطقه‌ای موسوم به «دره‌ی خُستگ» در ولسوالی «جرم» که بخش‌هایی آن تحت تسلط طالبان است، جنگ‌جویان اویغور و خانواده‌های‌شان را در خود جا داده است.
آقای نظری می‌افزاید که در سال روان اکثر جنگ‌جویان خارجی که در میان‌شان اویغورها نیز وجود داشتند، در پی عملیات نیروهای دفاعی و امنیت دولت افغانستان کشته شدند و یا به مناطقی مرزی در پاکستان فرار کردند. به گفته‌ی آقای نظری، در عملیات‌های امسال سه ولسوالی از طالبان پس گرفته شد و حدود 200 جنگجوی داخلی و خارجی طالبان نیز کشته شدند.
عتیق‌الله امرخیل، آگاه مسایل نظامی به این باور است که گروه نظامی ایغور به هدف مقابله با دولت چین تأسیس شده است، اما ممکن نیست که بتواند بدون حمایت خارجی، در افغانستان صاحب پایگاه شود و چین را تهدید کند. آقای امرخیل استدلال می‌کند که با توجه به پیشنه‌ی فعالیت گروه‌های تروریستی در افغانستان، گروه‌هایی که از حمایت خارجی برخوردار نباشند، نمی‌توانند در افغانستان صاحب پایگاه دایمی شوند.
به باور آقای امرخیل، حزب اسلامی ترکستان شرقی برخلاف گروه‌های دیگر مثل داعش و طالبان علیه حضور نظامی امریکا در افغانستان نه که هدف آن مبارزه و مقابله با چین است. به گفته‌ی او اگر این گروه بتواند در افغانستان صاحب پایگاه شود که محال است بدون حمایت خارجی به این هدف دست یابد، روابط دولت چین و افغانستان تیره خواهد شد.
گروه طالبان اما حضور و فعالیت مستقل اعضای حزب ترکستان اسلامی شرقی را در افغانستان رد کرده است. این گروه افزوده که گزارش‌های مربوط به حضور مسلحانه اعضای حزب ترکستان اسلامی شرقی در افغانستان «پروپاگند (تبلیغات) محض است و هدف از آن ایجاد بدبینی میان امارت اسلامی و کشورهای همسایه است.»
چین با گروه طالبان روابط نزدیک دارد. چین اولین‌بار در دهه‌ی ۹۰ میلادی برای حفظ منافعش در افغانستان با طالبان ارتباط برقرار کرد. دولت چین دو سال قبل برای مقابله با تهدیدات تروریستی ناشی از حضور اویغورها در افغانستان، اقدام به تأسیس یک لوای کوهی در بدخشان کرد. چین هزینه‌ی تأسیس و تجهیزات این لوا را به عهده گرفته، اما این لوا به دلایل نامشخصی هنوز ساخته نشده است.
جنبش اسلامی ترکستان شرقی
جنبش اسلامی ترکستان شرقی در سال ۱۹۳۳ تأسیس شد. این جنبش برای کسب استقلال و تشکیل دولت مستقل در جامعه‌ی اویغورها و دیگر اقوام ترک‌تبار ساکن در ترکستان مبارزه می‌کند. این گروه در گذشته از سوی کشورهای مختلف، از جمله عربستان سعودی و ترکیه حمایت مالی شده است. پس از آن‌که طالبان در افغانستان به قدرت رسید، جنبش اسلامی ترکستان با طالبان نیز رابطه ایجاد کرد.
امریکا، جنبش اسلامی ترکستان شرقی را در سال ۲۰۰۲ میلادی شامل فهرست سازمان‌های تروریستی کرد. این گروه متهم به انجام چندین حمله تروریستی از جمله، چند حمله‌ی تروریستی در آستانه المپیک سال ۲۰۰۸ در پکن و انفجارهای مرگبار در شانگهای و یونن است.
سیاست سخت‌گیرانه‌ی دولت چین علیه اویغورها
دولت چین از سال‌ها پیش علیه اویغورها، سیاست‌های سخت‌گیرانه‌ای را در پیش گرفته است. در سال‌های اخیر دولت چین اردوگاه‌هایی به‌منظور مبارزه با افکار افراطی اویغورها ساخته است. اما اویغورهای مسلمان می‌گویند که دولت چین از آنان هویت‌زدایی و آنان را شست‌وشوی مغزی می‌کنند.
براساس برآورد مقامات سازمان ملل و ایالات متحده، در حال حاضر یک میلیون مسلمان در «اردوگاه‌های بازآموزی» چین نگهداری می‌شوند. زندانیان سابق که اکثریت آن‌ها «اویغور» هستند، به خبرنگاران گفته‌اند که در طی یک روند چندماهه‌ی «تلقین فکری» دولت چین آن‌ها را مجبور کرده است که اسلام را ترک کنند، از اعتقادات اسلامی خود و دیگر زندانیان انتقاد کنند و هر روز ساعت‌ها سرودهای تبلیغاتی حزب کمونیست را بخوانند. گزارش‌های رسانه‌ای وجود دارد که در این بازداشت‌گاه‌ها زندانیان به خوردن گوشت خوک و نوشیدن الکل مجبور می‌شوند. گزارش‌هایی در مورد شکنجه و مرگ این زندانیان نیز منتشر شده است.
چین اما در مورد این اردوگاه‌ها روایت بسیار متفاوتی را ارایه کرده است. هرچند که مقامات اغلب این بازداشت‌گاه‌ها را به‌عنوان مکتب توصیف می‌کنند، اما آن‌ها را به شفاخانه نیز تشبیه می‌کنند.
اویغورها یک اقلیت مسلمان ترک‌زبان در ولایت سین کیانگ در شمال غرب چین هستند که از مدت‌های طولانی زیر فشار دولت چین قرار دارند. اویغورها به این باور هستند که به‌صورت فزاینده‌ای از سوی حکومت چین تحت فشار هستند. به گفته‌ی این اقلیت در چین، این کشور در تلاش تضعیف هویت فرهنگی، سیاسی و دینی آنان است و از منابع طبیعی سین کیانگ بهره‌بردای می‌کند.
اویغورها حکومت چین را «قدرت استعماری» می‌خوانند و خواهان جدایی یا کسب خودمختاری بیش‌ترند. این امر باعث شده است که دولت چین اقدامات شدیدی را علیه جدایی‌طلبان سین کیانگ روی دست بگیرد.