نام هرات با بناها و جاذبه‌های گردش‌گری گره خورده است. در کنار بیش از ۷۰۰ بنای تاریخی، صنایع قدیمی هرات نیز برای گردش‌گران جاذبه داشته است. اما این‌روزها بازار بسیاری از صنایع قدیمی هرات در حال رکود است. شیشه‌سازی، ابریشم‌بافی و مس‌گری حرفه‌های است که روزگاری در هرات رونق فراوان داشت. پیشه‌ها و اشیای قدیمی نمایان‌گر هویت و بخشی از فرهنگ مردم هرات است که با کم‌ارزش‌شدن آن، بخشی از تاریخ نیز نابود میشود. به همین دلیل به‌تازگی یک نهاد در هرات در تلاش است که از نابودی کامل این حرفه‌ها جلوگیری و دوباره صنایع قدیمی هرات را احیا کند. نهاد «فیروزکوه» در یک سال گذشته روی صنایع قدیمی هرات تحقیق کرده است. قرار است یافته‌های این تحقیق در اختیار وزارت اطلاعات و فرهنگ گذاشته شود. همچنان این نهاد تلاش دارد حرفه‌های قدیمی شیشه‌سازی، مس‌گری، ابریشم‌بافی را ثبت فهرست یونسکو کند. مسئولان در این نهاد امیدوارند که با ثبت صنایع قدیمی در فهرست یونسکو از نابودی کامل جلوگیری شود.
حمید همت، مسئول فرهنگی نهاد فیروزکوه به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که آنان به‌دنبال استخدام چند هنرمند این صنعت‌ها است که در ساخت و فروش آن تجربه داشته باشند. بخشی از کار این نهاد برگزاری نمایشگاه‌هایی به هدف معرفی صنایع قدیم هرات است. آقای همت می‌گوید که صنایع قدیمی هرات نیاز به حمایت دارد: «با برگزاری نمایشگاه‌ها می‌خواهیم افرادی که در بخش صنایع دستی فعالیت دارند، حمایت کنیم.»
کوره‌های خاموش شیشه‌سازی
شیشه‌سازان در هرات می‌گویند قدمت شیشه‌سازی در این شهر به سه‌هزار سال پیش برمی‌گردد، اما در حال حاضر در هرات يك کارگاه شیشه‌گری باقی مانده است. از ده‌ها شیشه‌گر در گذشته، حالا فقط چهار نفر در هرات حرفه‌ی شیشه‌گری را می‌دانند. بسیاری از شیشه‌گران به کارهای دیگری رو آورده‌اند، عده‌ای از شیشه‌سازان کهن‌سال نیز درگذشته‌اند. چهار نفری که هنوز کماکان این هنر را ادامه داده‌اند بیش‌تر اوقات بیکارند و کوره‌های شیشه‌سازی دستی نیز خاموش. شیشه‌گران می‌گویند با گذشت زمان، سلیقه و خواست مردم نیز تغییر کرده و کم‌تر کسی به کالاهای سنتی علاقه‌مند است.
نصرالله فیضی، ۶۳ ساله تقریبا تمام عمرش به پای کوره‌ی شیشه‌سازی سپری کرده است. آقای فیضی که هنر شیشه‌سازی را از پدرش آموخته، می‌گوید که آینده‌ی این حرفه را در خطر می‌بیند: «مشکلات شیشه‌سازی زیاد است. جا نداریم که کار کنیم. سرمایه نداریم که یک چیز بهتر بسازیم. ما ماه یک روز کار نمی‌کنیم. کار ما رو به سقوط است. به وقت داوود خان و نجیب خان کار ما خوب بود.»
در گذشته‌ها شیشه از نوع سنگ چقماق جدا می‌شد، اما حالا از شیشه‌های شکسته و مستعمل، شیشه‌سازان هرات لوازم شیشه‌ای مانند پیاله، بشقاب، قندان، کوزه و گلدان می‌سازند.
چکش مس‌گرها صدا ندارد
مس‌گرها نیز روزهای خوش ندارند. این صنعت با قرن‌ها پیشینه، در حال از رونق افتادن است. در گذشته‌ها هر عابری که در قلب شهر هرات پا می‌گذاشت، صدای چکش مس‌گرها بلندتر از هر صدایی دیگری بود. هرات بازار مس‌گرها داشت که در آن ده‌ها دکان مس‌گری فعال بود، اما اکنون دروازه‌های معدود دکان‌های مس‌گری در شهر کهنه هرات باز است. صدای چکش کسبه‌کاران بلندی چند دهه پیش را ندارد.
عبدل، مس‌گر، یکی از استادان چیره‌دست بازار مس‌گران هرات است. دستان این پیرمرد ظرف‌های مسی زیادی ساخته است. عبدل که اکنون پیرمرد سال‌خورده است، می‌گوید یکی از دلایل از رونق افتادن مس‌گری، روی‌آوردن مردم به استفاده از ظرف‌های آلمینیومی، شیشه‌ای و چینی است. کم‌تر خریداری به سراغ ظرف‌ها مسی می‌رود.
ظروف مسی در هرات از ظرافت خوبی برخوردار است. مس‌گران در هرات می‌گویند که تولیدات‌شان در هرات خریدار ندارد، اما ساخته‌های دست آن‌ها به ایران و از آن‌جا به‌نام ایران در کشورهای عربی و حتا اروپایی و امریکایی به فروش می‌رسد و این برای مس‌گران دردآور است که حاصل دست‌رنج‌شان به جیب دیگران واریز میشود.
افزون بر هرات در بسیاری از شهرهای دیگر کشور از جمله کابل، غزنی، مزار، قندوز، ننگرهار نیز که بازارهای ویژه برای مس‌گران وجود داشت، حالا دیگر ندارد و صنعت مس‌گری در حال نابودی است.
کاهش از هزار دستگاه به کم‌تر از ۵ دستگاه
صنعت ابریشم‌بافی در کنار شیشه‌سازی و مس‌گری نیز در حال رکورد قرار دارد. این صنعت با قدامت ۶۰۰ ساله، از یک هزار دستگاه فعال به کم‌تر از پنج دستگاه در هرات رسیده است.
فاطمه سروری، یک تن از زنان ابریشم‌باف در هرات این صنعت را از اجدادش به ارث برده، اما حالا کاروبارش بازار ندارد. او به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که ابریشم‌بافی رو به رکود است: «از ابریشم استقبال زیادی نمی‌شود. ما از ابریشم کفش، کیف، کروات، چپن و شال ابریشم می‌بافیم. برای ما بازارهای بیرونی ایجاد شود.»
تولیدات مشابه و کم‌کیفیت خارجی از کشورهای ایران، پاکستان و چین صنایع دستی شیشه‌سازی، مس‌گری و ابریشم‌بافی را به سراشیبی سقوط سوق داده است. شیشه‌سازان، مس‌گران و ابریشم‌بافان هرات به اطلاعات روز می‌گویند که هیچ بازار خارجی برای فروش تولیدات‌شان وجود ندارد و مردم نیز از تولیدات‌شان استفاده نمی‌کنند.
بیش‌تر خریداران این کالاهای دست‌ساز و صنایع قدیمی هرات را گردش‌گران و کارمندان خارجی ادارات و مؤسسات بین‌المللی تشکیل می‌دهند. اما در سال‌های اخیر به دلایل ناامنی در هرات صنعت گردش‌گری نیز کاهش یافته است. آمار ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات نشان می‌دهد که در جریان سال جاری کم‌تر از ۳۰۰ گردش‌گر خارجی به هرات آمده‌اند.
اقدام‌های نمادین و وعده‌های میان‌خالی
آریا رئوفیان، رییس اطلاعات و فرهنگ هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که تلاش می‌کند در نمایشگاه‌های که در سطح منطقه برگزار میشود، صنایع دستی هرات به نمایش گذاشته شود، تا از این طریق، زمینه برای فروش این صنایع فراهم شود.
کار بازسازی گدام‌های تاریخی هرات جریان دارد. جیلانی فرهاد، سخن‌گوی والی هرات به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که قرار است که این گدام‌ها پس از بازسازی به مکانی برای فروش صنایع دستی مبدل شود.
بارها مسئولان محلی هرات از تلاش‌ها برای حمایت شاغلان صنایع دستی اطمینان داده‌اند، اما تا کنون کار عملی برای پیشرفت یا دست‌کم برای جلوگیری از رکود این صنایع روی دست گرفته نشده است.
همواره از هنر و فرهنگ ولایت هرات یاد میشود. در گذشته‌ها نیز این ولایت به‌عنوان نگین خراسان یاد می‌شده، اما رفته‌رفته این جایگاه نمود واقعی‌اش را از دست داده است.