در هفتههای گذشته، زمانی که اولین زنگ خطر شیوع ویروس کرونا از کشور ایران به شهرهای غربی افغانستان به صدا درآمد، وزارت صحت عامه در ولایت هرات حالت اضطرار صحی اعلام کرد و شورای امنیت ملی مرزهای زمینی و هوایی با ایران را به‌صورت موقت مسدود کرد. همزمان با شیوع این ویروس، شهروندان افغانستان واکنش‌های متفاوتی به آن داشتهاند؛ از احتکار و گران‌فروشی مواد محافظتی و ضدعفونی گرفته تا متوسل شدن به باورهای عجیب و غریب سنتی و دینی.
در اولین روزهای شیوع ویروس کرونا به افغانستان، عده‌ای از شهروندان کشور بنا بر توصیه‌های وزارت صحت مبنی بر استفاده از ماسک و مواد ضد عفونی، به داروخانه‌ها و مراکز صحی هجوم برده و مواد ضدعفونی و مواد محافظتی به‌ویژه ماسک را بیش از حد نیازشان خریداری کردند.
در عین زمان، شماری از سودجویان دست به احتکار زدند و شمار دیگر در پی قاچاق مواد محافظتی به‌ویژه ماسک به کشورهای همسایه برآمدند. همه‌ی این موارد دست‌به‌دست هم دادند و قیمت مواد محافظتی و ضدعفونی را به چندبرابر بالا بردند. بسته 50 عددی ماسک صورت که قبلا به 120 افغانی به فروش می‌رسید، در بعضی موارد به 1500 افغانی افزایش یافت. اما بعد از چند روز تلاشهای کارخانههای داخلی در همکاری با دولت اوضاع را نسبتا به حالت عادی برگشت.
اما در مقابل، عدهی از شهروندان افغانستان متفاوتتری از گروه اول واکنش نشان دادند. این گروه توصیه‌های وزارت صحت و پزشکان متخصص را برای مباره با ویروس کرونا نادیده گرفته و برای مبارزه با این ویروس از باورهای عمدتا نادرست پیروی کردند/ می‌کنند.
کدام باورهای نادرست؟
با وجود توصیه‌ها و رهنمودهای پیدرپی وزارت صحت و پزشکان در مورد وقایه و پیش‌گیری از مبتلاشدن به ویروس کرونا، شماری زیادی از شهروندان کشور توجه به این توصیه‌های پزشکی نکرده و از باورهای نادرستی پیروی می‌کنند که در تقابل با توصیه‌های پزشکی قرار دارند. آگاهان صحی می‌گویند این باورهای بسیار گمراهکننده و خطرناکاند که می‌تواند به شیوع بیش‌تر ویروس کرونا منجر شود.
شماری از شهروندان کشور در مجالس دوستانه و فضای مجازی با نشر عکسها و کاریکاتورهای ویروس کرونا را به تمسخر میگیرند: «ما افغانیم و کرونا از ما فرار می‌کند.» این گروهی از شهروندان باور دارند که در افغانستان ویروسها و آلودگیهای خطرناک‌تر از ویروس کرونا وجود دارند و با وجود چنین ویروسها، کرونا قادر نیستند به مردم سرایت کند: «دود زغال که نه کشته، کرونا کشته نمیتواند.»
از دید آگاهان صحی دومین چیزی که تدابیر پیش‌گیرانه از شیوع ویروس را کمرنگ می‌کند باورهای نادرستی است به دین نسبت داده می‌شود. بسیاری‌ها با این استدلال که مسلمان است و این بیماری به فرد مسسلمان سرایت نمی‌کند.
مصطفا، جوانی که در کابل دکاندار است و روزانه با مردم زیادی سروکار دارد در پاسخ به این پرسش چرا موارد احتیاطی را در نظر نمی‌گیرد، می‌گوید: «برادر ما شکر خدا مسلمان هستیم و خدا از مسلمانان محافظت می‌کند.» مصطفی و خیلی از شهروندان باور دارند که در برابر ویروس کرونا خداوند از مسلمانان محافظت می‌کنند و نیاز به توصیه‌ها و مراقبتهای پزشکی نیست.
یکی از شایعات دیگری که به‌شدت در میان مردم افزایش و حتا این بحث به یک موضوع داغ در میان کاربران افغان در شبکه‌های اجتماعی بدل شده، وجود تار مویی منسوب به پیامبر اسلام درمیان ورق های قران است. بسیاری برای این‌که از شر کرونا در امان بمانند، احیانا تار مویی را که از میان برگ های قران پیدا می‌کنند آب‌کش و آب آن را می‌نوشند. این افراد باور دارند که این کار از آنان در برابر کرونا محافظت می‌کند.
بزرگسالان مبتلا به بیماری‌هایی که دستگاه ایمنی را زیر فشار می‌گذارند، مثل دیابت و بیماری‌های قلبی بیش‌تر در مقابل شیوع بیماری‌های این‌چنینی آسیب‌پذیرند. اما دیده می‌شود که شماری از جوانان در افغانستان با استناد به همین دیدگاه، از توصیه‌های پزشکی شانه خالی کرده و ویروس کرونا را فقط برای افراد مسن خطرناک و کشنده میدانند. مسئولان و آگاهان صحی می‌گویند این باروهای غلط باعث می‌شود، مردم در راستای رعایت راه‌های بهداشتی و محافظتی سهلنگاری کند که در نتیجه شیوع این ویروس را آسان‌تر کند.
چرا این باورها غلطاند؟
عالمان دین و مسئولان در وزارت صحت عامه افغانستان این باورها را «خرافات» میخوانند و می‌گویند که این باورها در هیچ دینی جای ندارند. آن‌ها از شهروندان می‌خواهند که برای مبارزه با ویروس کرونا باید معیارها و توصیه‌های پزشکی را رعایت کرده و به خرافات اهمیت ندهد.
مولوی کمال‌الدین حامد، استاد دانشکده شرعیات این‌گونه باورها را خرافات خوانده و می‌گویند که تمام توصیه‌های دینی در تطابق و رعایت قوانین علوم طبیعی، تجربی و پزشکی میباشد. آقای حامد می‌گوید: «خدا را در برابر سنت علمی قراردادن غلط است.»
به باور عالمان دین، این باورها ریشه در دین نداشته و خرافاتی است که توسط یک تعداد اشخاص جاهل و ناآگاه از دین تبلیغ میشوند.
محمدبشیر فهیمی، عالم دین و استاد دانشگاه در کابل می‌گوید: «با کرونا باید براساس معیارهای صحی مبارزه کرد و توجه به مراقبتها و توصیه‌های طبی در این زمینه هم عقلی است و هم دینی، ولی توبه و نیایش و استمداد از خداوند و نذر و نیاز هم جای خودش را دارد.» آقای فهیمی می‌گوید که مرض و ویروس مسلمان و نامسلمان را نمیشناسد و در همه یکسان عمل می‌کند.
مسئولان در وزارت صحت عامه افغانستان می‌گویند که این ویروس هیچ ربطی به دین، مذهب و دیگر باورها ندارد و راه‌های مبارزه با آن کاملا یک موضوع علمی و پزشکی است. وحیدالله مایار، سخن‌گوی وزارت صحت عامه به اطلاعات روز می‌گوید: «این ویروس از راه بینی، دهن و لمسکردن چشمها با دستان ملوث وارد ششها شده و در شش تکثر می‌کند. وقتی حجرات شش را مورد حمله قرار داد، ششها التهاب کرده و به مرور زمان از تصفیه‌کردن خون باز میماند که در نتیجه مشکلات جدی تنفسی به بار آورده و سیستم تنفسی را از کار میاندازد.»
آقای مایار می‌گوید که این ویروس تنها برای افراد مسن خطرناک نیست، بلکه برای هرکسی که مقاومت بدن‌اش پایین باشد و نتواند در برابر ویروس کرونا مقاومت کند، خطرناک است و چون افراد مسن بیش‌تر از اطفال و جوانان دچار بیماری‌های مزمن مانند نفس‌تنگی، بیماری‌های قلبی، شکر و … میباشند، در برابر ویروس کرونا کمتر مقاومت میتوانند.
مسئولان این وزارت از تلاشهای برای از بین‌بردن باورهای غلط در مورد ویروس کرونا خبر می‌دهد و از مردم می‌خواهند که به شایعات و خرافات بی‌اساس توجه نکرده و مطابق توصیه‌ها و دستورالعملهای رسمی و علمی عمل کنند.
سخن‌گوی وزارت صحت عامه می‌گوید که این شایعات و باورهای نادرست باعث تضعیف روحیه مردم شده و مقاومت مریض را در برابر ویروس کرونا پایین میآورند. آقای مایار گفت: «برای مبارزه با این خرافات اقداماتی انجام شده است. کمیته هماهنگی بین سکتوری تحت ریاست وزیر صحت عامه و با عضویت نمایندههای باصلاحیت وزارت‌های حج و اوقاف، امور خارجه و امور داخله تشکیل شده است و وزارت حج و اوقاف در خطبههای نماز جمعه به مردم آگاهی می‌دهد.»
دستورالعملهای وزارت صحت چه می‌گوید؟
همزمان با ثبت موارد مشکوک به ویروس کرونا در ۱۱ ولایت کشور و ثبت یک مورد مثبت در ولایت هرات، وزارت صحت عامه اعلام کرد که زمینه‌ی انتشار ویروس کرونا هم‌اکنون در افغانستان به‌گونه‌ی قوی وجود دارد.
فیروزالدین فیروز، وزیر صحت عامه روز پنج‌شنبه، ۱۵ حوت که در برنامه‌ی «حساب‌دهی دولت به ملت» صحبت می‌کرد، گفت: «برای تجلیل از روز نوروز، موضع ما این است که شهروندان رفت‌وآمد و اجتماع خود را محدود کنند. بهتر است که در مراسم نوروز اشتراک نکنند. این اقدام به نفع خانواده‌ها و عامه‌ی مردم است».
آقای فیروز می‌گوید که پس از شیوع ویروس کرونا در ایران، تابه‌حال در حدود ۵۰ هزار شهروند افغانستان عودت کرده‌اند. او برگشت این تعداد عودت‌کننده را یک خطر برای شیوع بیماری کرونا در کشور یاد کرد.
علاوه بر این، ارگ ریاست‌جمهوری با نشر خبرنامه‌ای گفته است که رییس‌جمهور غنی در نشست دو روز پیش (چهارشنبه، ۱۴ حوت) به‌دلیل جلوگیری از شیوع ویروس کرونا در کشور، از مسئولان خواسته است که در مرزهای غربی تدابیر را شدیدتر کند.
تب، سرفه، سردرد، نفس‌تنگی، گلودرد و سرگیجه علائم اولیه مبلا به ویروس کرونا است. برای پیش‌گیری از مبتلاشدن به این ویروس باید از ضدعفونیهای الکلدار استفاده شود، از دستزدن مکرر به بینی، گوش و دهان خودداری شود، دستها به‌صورت مکرر شستوشو شوند، آشیایی که دایما در حال استفاده هستند، ضدعفونی شوند، هنگام عطسه و یا سرفه با دستمال گرفته شود، از تماس با افراد مشکوک، گشت‌وگذارهای غیرضروری و از رفتن بدون ماسک به تجمعات خودداری شود.
براساس آمار وزارت صحت عامه کشور، تابه‌حال در افغانستان ۸۱ مورد مشکوک به ویروس کرونا ثبت شده است. از جمله‌ی این موارد تنها یک مورد آن در ولایت هرات مثبت تشخیص شده است. متباقی موارد مربوط به ولایت‌های هرات، هلمند، فراه، غور، بغلان، بلخ، قندهار، لوگر، فاریاب، غزنی، بدخشان و کابل جمع‌آوری شده است.