سردرگمی مکاتب خصوصی و بی‌سرنوشتی دانش‌آموزان؛ هنوز طرح حمایت مالی از طرف ریاست‌جمهوری تأیید نشده است

وقتی زنگ خطر شیوع کرونا در کشور جای زنگ مکاتب را گرفت، وزارت معارف کشور در جست‌وجوی راه بدیلی برای ارائه خدمات آموزشی به دانش‌آموزان مکاتب و نهاد‌‌های آموزشی برآمد. در نهایت «طرح بدیل ارائه خدمات آموزشی در حالت اضطرار» از سوی وزارت معارف به‌عنوان جایگزین و بدیلی برای آموزش حضوری ساخته شد.

براساس این طرح، وزارت معارف از طریق رسانه‌ها و ویب‌‌سایت وزارت معارف برای دانش‌‌آموزان خدمات آموزشی را روی دست گرفت. معلمان و کارمندان مکاتب دولتی بدون اجرای وظیفه معاش دریافت می‌‌کنند، اما در این میان سکتور خصوصی آموزش با چالش‌‌های جدی مواجه شد. صاحبان مکاتب خصوصی می‌گویند قادر به پرداخت هزینه‌های گزاف کرایه تعمیر، معاش آموزگاران و کارمندان خود نیستند. آن‌ها می‌‌گویند در صورتی که این وضع ادامه یابد 70 درصد مکاتب خصوصی بسته خواهد شد. شرایط بیکاری و قرنطین پرداخت فیس از سوی خانواده‌ها را هم تقریبا ناممکن کرده است.

حدود یک ماه قبل وزارت معارف کشور در صحبت با اطلاعات روز بیان کرده بود که برای حل مشکلات سکتور خصوصی آموزش، «طرح و رهنمود حمایت مالی مکاتب خصوصی» را در هماهنگی با سکتور خصوصی آموزش تهیه و برای تأیید به ریاست‌جمهوری فرستاده است. وزارت معارف کشور از مسئولان سکتور خصوصی آموزش درخواست کرده بود که پیش از تأیید و تطبیق طرح فعالیت مکاتب خصوصی فعالیت‌شان را متوقف کنند.

حالا با گذشت دو ماه از سال تعلیمی این طرح تا هنوز از سوی ریاست‌جمهوری تأیید نشده است. شماری از این مکاتب با راه‌‌‌اندازی طرح و برنامه‌‌های جداگانه به ارائه خدمات آموزشی پرداخته‌اند. اما برنامه‌‌های این مکاتب در نواحی مختلف کابل با انتقاد شدید دانش‌‌آموزان، خانواده‌‌های دانش‌‌آموزان، آموزگاران و نمایندگان مجلس روبه‌رو شده‌اند.

شکایت خانواده‌ها این است که مکاتب خصوصی هزینه را از دانش‌آموزان می‌گیرند، اما برنامه درسی که به‌صورت تصویری روی سی‌دی در اختیار دانش‌آموزان گذاشته می‌شود، کم‌کیفیت است. در سوی دیگر، شکایت آموزگاران این است که مکاتب خصوصی به تمام آموزگاران معاش پرداخت نمی‌کنند.

سکتور خصوصی آموزش در کشور بیش از 500 هزار دانش‌آموز، حدود 40 هزار معلم و 10 هزار کارمند خدماتی را در خود جای داده است. بخش خصوصی مکاتب در این صورت بار بزرگی را از دوش دولت برداشته است که به گفته‌ی مسئولان اتحادیه‌ی مکاتب خصوصی حدود 40 میلیون دالر سالانه از بودجه‌ی دولت می‌کاهد.

بی‌‌‌نظمی‌‌ها

پسر خواجه معصوم صدیقی در یکی از مکاتب خصوصی در ناحیه نهم شهر کابل در سال جدید آموزشی شامل صنف هفتم شده است. آقای صدیقی در صحبت با اطلاعات روز گفت که مکتبِ پسرش قبل از شروع سال جدید آموزشی وعده‌‌ی راه‌اندازی یک سیستم تدریس آنلاین را به آن‌ها داده بوده و در مقابل از آن‌ها مبلغ دو هزار افغانی یعنی نصف فیس سابق را جمع‌‌آوری کرده است. آقای صدیقی می‌‌گوید که هزینه را پرداخت کرده اما بعد از دو ماه از سیستم آنلاین خبری نشده و مکتب خبر داده که سی‌‌دی‌‌های آموزشی توزیع می‌‌کند.

آقای صدیقی با شکایت زیاد از مکتب همچنان می‌‌گوید: «مکتب در صفحه فسبوک خود به تکرار اعلان می‌‌کند که سی‌‌دی‌‌های آموزشی تهیه کردیم و به‌صورت رایگان به خانه‌‌های‌تان می‌‌رسانیم. اما دو بار وقتی به مکتب می‌‌روم می‌‌گوید که تا هنوز آماده نشده است و افراد رویش کار می‌‌کند. مجبور هستیم با درس‌‌های تلویزیون معارف که کیفیتش بسیار خراب است، گذاره می‌‌کنیم. مکتب فیس ما را هم گرفته اما نه آنلاین شد و نه سی‌‌دی داده است.»

الیاس ده ساله که دانش‌آموز یکی از مکاتب خصوصی در کابل است به اطلاعات روز می‌گوید، از درس‌های که به‌صورت سی‌دی به او داده شده نمی‌تواند برداشت درست کند و هیچ نظارتی هم از سوی مکتب وجود ندارد: «از درس‌‌های سی‌‌دی، درس مادرم را خوب می‌‌فهمم.»

زینب مرادی، مادر الیاس در صحبت با اطلاعات روز می‌‌گوید که فیس اصلی مکتب پسرش سه‌هزار افغانی است و در حال حاضر مکتب در بدل ارائه سی‌‌دی‌‌های آموزشی دو هزار افغانی از آن‌ها گرفته است. «برای این‌که پسرم بی‌‌تکلیف نماند، رفتم دو هزار افغانی فیس پرداخت کردم و سی‌‌دی‌‌ها را گرفتم. حالا می‌‌بینیم که در این سی‌‌دی‌‌ها از تمام مضامین فقط درس سه مضون مکتب از جمله دری، ریاضی و انگلیسی وجود دارد. فیلم هر درس فقط هفت هشت دقیقه است و استاد ایستاد شده و درس را از روی خوانده و یا یک مثال ریاضی کار کرده و خلاص.»

خانم مرادی همچنان می‌‌گوید: «وقتی درس‌‌های سی‌‌دی‌‌های مکتب را برای الیاس پخش می‌‌کنم، فقط می‌‌بیند و هیچ چیزی از آن درس‌‌ها نمی‌‌فهمد. من دوباره مثل یک استاد درس‌‌های داده شده در سی‌‌دی را خودم برایش تدریس می‌‌کنم.»

در یک فیلم آموزشی که توسط مکتب الیاس تهیه شده است نشان می‌‌دهد که یک آموزگار درس را در شش دقیقه از روی آن می‌‌خواند. این فیلم شش‌دقیقه‌‌ای آموزشی از مشکلات فنی از جمله تصویربرداری ضعیف، صدای غیرمنظم و نحوده تدریس غیرحرفه‌‌ای برخوردار است. در این فیلم، معلم چند شعر را می‌‌خواند و به‌صورت گذرا تشریح کرده و بدون رهنمودهای دیگر چون تمرین و وظیفه‌‌ی خانگی خداحافظی می‌‌کند.

شماری زیادی از خانواده‌‌‌ها از پرداخت فیس‌‌های خواسته‌شده از سوی مکاتب خصوصی خودداری کرده و در مقابل مکاتب خصوصی به آن‌ها گفته که در صورت پرداخت‌نکردن فیس، از فرزندان‌‌شان امتحان‌های نصف سال و آخر سال را نمی‌گیرند.

اصیل توخی که پسرش در یکی از مکاتب خصوصی در ناحیه سوم شهر کابل صنف پنجم مکتب است، با آن‌که مکتب مکررا از وی خواسته که فیس پسرش را پرداخت کند تا سی‌‌دی‌‌های آموزشی دریافت کند، اما وی از پرداخت فیس سر باز زده است: «مکتب به ما گفت که اگر فیس را تا تاریخ مشخص پرداخت نکنیم، از فرزندان ما امتحان چهار و نیم ماهه و سالانه نمی‌‌گیرد و امتحان هم طوری است که پارچه را می‌‌فرستد و دانش‌‌آموزان در خانه حل کنند و از طریق واتس‌اپ پس بفرستد. این یعنی شما فیس تحویل کنید و مدرک بگیرید. درس بی‌درس.»

او به تصمیم مکتب اعتراض کرده و می‌‌گوید که وزارت معارف درس‌‌ها را از طریق تلویزیون نشر می‌‌کند و فیلم‌‌های آموزشی را در سایت خود می‌‌اندازد، «از سوی دیگر یک کودک از روی سی‌دی نمی‌‌تواند درس را درک کند و والدین خود باید درس بدهد و زحمت بکشد، چه نیازی به سی‌دی‌‌های بی‌کیفیت شماست و چرا فیس پرداخت کنم. در جواب من گفت که ما باید معاش معلم و گارد، مصارف مکتب و کرایه تعمیر را بدهیم.»

برخی از آموزگاران و مکتب‌‌داران به اطلاعات روز می‌‌گویند که شماری بسیار محدود مکاتب خصوصی که از خانواده‌‌های دانش‌‌آموزان فیس جمع‌‌آوری می‌‌کنند به آموزگاران خود معاش می‌‌دهند. به گفته‌ی آن‌ها شماری زیادی از مکاتب خصوصی از وضعیت پیش‌‌آمده سوءاستفاده مالی می‌‌کنند؛ از خانواده‌‌های دانش‌آموزان فیس جمع‌‌آوری می‌‌کنند اما به تمام معلمان و کارمندان خود معاش نمی‏دهند.

رضا رسولی که در یکی از مکاتب خصوصی ناحیه سیزدهم آموزگار است، می‌‌گوید اگر مدیران مکاتب بخواهند می‌‌توانند از والدین فیس بگیرند؛ چون والدین دانش‌‌آموزان به هرقسمی که شده تلاش می‌‌کنند تا فیس خواسته‌شده را پرداخت کنند تا فرزندان‌‌شان یک سال عقب نمانده و بی‌‌سرنوشت نمانند.

آقای رسولی به اطلاعات روز می‌‌گوید: «خبر داریم که مکتب ما به دانش‌آموزان سی‌‌دی توزیع می‌‌کند اما دقیق نمی‌‌دانم که در بدل این سی‌‌دی‌‌ها از دانش‌‌آموزان چقدر فیس دریافت می‌‌کند. با آن‌که برای سال جاری با مکتب قرارداد داشتیم اما مکتب برای درس‌‌ آنلاین یا تدریس در جریان قرنطین به هیچ استادی تماس نگرفته و هیچ معلمی را به مکتب نخواسته است و معلمان هیچ کمک مالی و معاش از مکتب دریافت نکرده است.»

حامد احمدی، مؤسس یک مکتب خصوصی در ناحیه پانزدهم شهر کابل می‌‌گوید تمام مکاتب قادر به تولید سی‌‌دی‌‌های آموزشی نیستند و تمام دانش‌‌آموزان به این سی‌‌دی‌‌ها دسترسی ندارند. به گفته‌ی آقای احمدی، چند مکتب سی‌‌دی را تولید کرده و به مکاتب دیگر می‌‌فروشند و مکاتب هم به دانش‌‌آموزان می‌‌فروشند.

آقای احمدی همچنان می‌‌گوید که محتوای این سی‌‌دی‌‌ها کم کیفیت می‌‌باشد و در بدل پول زیادی از خانواده‌ها گرفته می‌شود. «شماری از مکاتب که شاگردان زیاد دارند از این کار[تولید و فروش سی‌‌دی‌‌های آموزشی] سؤاستفاده مالی می‌‌کنند و سر خانواده‌‌های فشار می‌‌آورند که در بدل سی‌‌دی‌های بی کیفیت پول پرداخت نمایند و در عین حال به تمام معلمان و کارمندان خود هم امتیازی قائل نیستند.»

به باور این موسس مکتب خصوصی، به دلیل نبود امکانات حدود 60 درصد دانش‌‌آموزان به خدمات سی‌‌دی‌ها سترسی ندارند و از محتوای آن استفاده کرده نمی‌‌توانند.

آقای احمدی همچنان می‌‌گوید: «در فرایند تهیه سی‌‌دی‌‌‌ها به تمام معلمان سهم داده نمی‌‌شود و یکی دو معلم و حتی مدیران مکاتب خودشان سی‌دی‌‌ها را تولید و می‌‌فروشند. اتحادیه های مکاتب خصوصی و چند مکتب سابقه‌دار که توانایی تولید سی‌دی را دارند، بیشتر از همه در این کار سود می‌‌برند.»

در همین حال، اتحادیهی مکاتب خصوصی در صحبت با اطلاعات روز می‌‌گویند که دولت و وزارت معارف مردم، مکتب‌دار، دانش‌آموز و معلمان را بی‌‌سرنوشت رها کرده است. به باور آنها، در این شرایط حساس بیشتر مسئولیت‌‌ها به دولت و وزارت معارف بر می‌‌گردد که باید یک طرح و برنامه منظم ارائه نماید تا مکتب‌‌داران براساس آن عمل نمایند.

محمد عارف فطری، معاون اتحادیه مکاتب خصوصی شهر کابل به اطلاعات روز می‌‌گوید: «همین بی توجهی دولت باعث می‌‌شود که هر مکتب‌‌دار براساس فکر و نظر خود دست به ارائه خدمات آموزشی بزند. اگر دولت زودتر اقدام نماید این مشکلات‌‌ها بوجود نمی‌‌آید.»

آقای فطری همچنان از مکتب‌‌داران می‌‌خواهد که باید صبر کند تا طرح‌‌های که از سوی وزارت معارف به ریاست‌جمهوری فرستاده شده است، نهایی شود. «این طرح‌‌ها احتمالا بعد از عید سعید فطر نهایی می‌‌شود و طی یک مکتوب رسمی اعلان می‌‌شود و مکتب‌‌داران می‌‌تواند براساس قانون به اندازه‌‌ی که خدمات ارائه می‌‌کنند، فیس دریافت نمایند تا نه روی والدین و نه روی مکتب فشار وارد شود و معلمان هم بدون معاش نمانند. با عملی شدن این طرح‌‌ها هیچ مشکلی پیش نخواهد آمد؛ چون از سوی وزارت و حوزه‌‌های مربوطه نظارت و کنترل می‌‌شود.»

در عین حال، نمایندگان مجلس فعالیت‏های این مکاتب خصوصی را غیر قانون می‌‌داند و می‌‌گویند که طرح آموزش آنلاین بنا بر نبود امکانات کافی و لازم ناکام بوده است.

امیرگل شاهین، رییس کمیسیون امور دینی، فرهنگی، معارف و تحصیلات عالی مجلس نمایندگان به اطلاعات روز می‌‌گوید: «طرحی را که وزارت معارف به ریاست‌جمهوری فرستاده است، هنوز تأیید نشده است و به همین دلیل گرفتن فیس، توزیع سی‌‌دی‌‌ها از سوی مکاتب غیر قانونی است. طرح آنلاین در زمان قرنطین هیچ نتیجه نداد و ناکام بوده است. به دلیل کمبود امکانات لازم، هر طرحی که از سوی وزارت معارف تهیه شده است، به مشکل مواجه شده است.» آقای شاهین می‌‌گوید که بعد از عید سعید فطر مکاتب به شکل حضوری باز خواهد شد.

دراین میان شماری مکاتب خصوصی برای آموزش آنلاین کارهای بهتری کرده است. طرح‌های که تاجایی قناعت خانواده‌ها و دانش آموزان فراهم کرده است. این مکاتب برای راه‌‌ اندازی صنف‌‌های درسی آنلاین از شبکه‌‌های اجتماعی از جمله تلگرام، Zoom و Google Classroom استفاده کرده‌اند. برای همین جنجال میان خانواده‌ها و مکاتب بر سر هزینه بالا نگرفته است.

اویس حکمت، در یکی از مکاتب ناحیه سیزدهم شهر کابل آموزگار است، می‌‌گوید که مکتب که او در آن تدریس می‌‌کند، از سه حمل سال جاری درس‌‌ها را به صورت آنلاین شروع کرده است و فیس هم دریافت می‌‌نماید.

آقای حکمت در صحبت با اطلاعات روز گفت که آنها از طریق برنامه‌‌هایZoom و Google Classroom بصورت آنلاین درس می‌‌دهند و از با استفاده از برنامه‌‌های تلگرام و واتس‌‌آپ با دانش‌آموزان بصورت مداوم در ارتباط اند و به وظیفه‌‌ی خانگی و پرسش‌‌های دانش‌‌آموزان بصورت منظم پاسخ آرائه می‌‌نمایند.

ویدا علی‌‌زاده یکی از دانش‌‌آموزان صنف یازدهم این مکتب، برنامه تدریس آنلاین مکتب خود را «موفق، مؤثر و مفید» خوانده و به اطلاعات روز می‌‌گوید: «ما در اين كلاس مثل هميشه طبق تقسيم اوقات پيش مى رويم، كه همه روزه سه مضمون مى‌خوانيم كه معمولا استادان از طرف صبح تمام فايل هاى درسى مثل PDF و فیلم‌های درسی را از طريق گوگل كلاس روم و تلگرام در اختيار ما قرار می‌‌دهند. ضمن درس، يك سلسله از فعاليت‌ها را به ما داده و نتيجه آن را از ما مى‌‌خواهند که باید در تلگرام شخصى هر استاد در زمان معين شده آن بفرستيم و استاد بعد ازبررسى، نتیجه‌اش را پس برای ما می‌‌فرستند.»

خانم علی‌زاده می‌‌گوید كه براى هر صنف يك گروه تلگرام و گوگل كلاس روم ساخته شده كه فقط چند استاد ادمين آن است و دانش‌آموزان هر صنف و دیگر معلمان در این گروه‌‌ها حضور دارند: «براى خودم شخصا واقعا برنامه‌‌ی متفاوت، مؤثر، جالب و آموزنده‌ است و از همه مهم‌تر اين‌كه توانستیم اين رخصتى را يك فرصت دانسته و كلاس هاى آنلاين را هم تجربه كنيم. خلاصه رخصتى خوبى است براى مطالعه و فعالیت بیش‌تر.»

پاسخ وزارت معارف چیست؟

وزارت معارف کشور برای رسیدگی به چالش‌‌های سکتور خصوصی آموزش که در پی گسترش ویروس کرونا در کشور بوجود آمده است، در هماهنگی نمایندگان سکتور خصوصی آموزش یک طرح سه گزینه‌‌ی را تهیه و برای تأیید به ریاست‌جمهوری فرستاده است.

نوریه نزهت، سخن‌گوی وزارت معارف کشور به اطلاعات روز می‏گوید: «در زمان که ما روی طرح بدیل خدمات آموزشی کار می‌‌کردیم از نمایندگان اتحادیه‌‌های مکاتب خصوصی هم دعوت کردیم که در جلسات ما اشتراک نمایند و در تصمیم‌‌گیری روی سرنوشت مراکز آموزشی خصوصی با ما همگام شوند که خوشبختانه اشتراک کردند.»

حالا که حدود دو ماه از سال جدید آموزشی می‏گذرد هنوز این طرح نهایی نشده و از سوی ریاست‌جمهوری تأیید نشده است. مسئولان وزارت معارف در مورد این که چرا این طرح هنوز نهایی و تأیید نشده، پاسخ روشن نمی‌‌دهد.

اما صدیق صدیقی، سخن‌گوی ارگ ریاست‌جمهوری به اطلاعات روز می‌‌گوید که هر طرحی باید قبل از نهایی‌شدن از سوی ادارات ذیربط بررسی و به‌صورت همه‌جانبه ارزیابی شود تا در مورد آن تصمیم نهایی گرفته شود. آقای صدیقی می‌‌گوید که این طرح در پروسه طی مراحل پیشنهادات «شاید تحت مراحل باشد.»

طرح سه‌گزینه‌ای چیست؟

براساس گزینه‌ی اول این طرح، ارائه‌ی خدمات آموزشی از راه دور صددرصد از طرف دولت خواهد بود و خانواده‌ها پولی در برابر آن پرداخت نخواهد کرد. در برابر آن 50 درصد معاش کارمندان و آموزگاران را دولت به‌گونه‌ی قرضه به مکاتب خصوصی پرداخت خواهد کرد.

در گزینه‌ی دوم این طرح، 80 درصد خدمات از سوی دولت ارائه خواهد شد که در آن 50 درصد فیس ماهوار را خانواده‌ها باید پرداخت کنند. در این گزینه نیز دولت 50 درصد در پرداخت معاش به‌گونه‌ی قرضه به مکاتب خصوصی سهم خواهد گرفت.

در گزینه‌ی سوم صددرصد معاشات و کرایه‌ی ساختمان صددرصد از سوی مکاتب پرداخت خواهد شد. همچنان خانواده‌ها فیس ماهوار را نیز صددرصد می‌پردازند. دولت تنها در آموزش مدیران و معلمان سهم خواهد گرفت.

هنوز سر نوشت بازگشایی مکاتب روشن نیست. سخن‌گوی وزارت معارف می‌گوید، بحث بازگشایی مکاتب در کابینه مطرح شده که پس از عید در مورد آن تصمیم گرفته خواهدشد.