در پی گسترش شیوع ویروس کرونا در چند ولایت، دولت تمام نهادهای تحصیلی و آموزشی را در سراسر کشور تعطیل کرد. حالا وزارت معارف «طرح بدیل ارائه خدمات آموزشی در حالت اضطرار» را برای تأیید به ریاست‌جمهوری فرستاده است.
از دید وزارت معارف کشور، در شرایط فعلی که آموزش حضوری در مدارس و آموزشگاه‌ها ممکن نیست، این طرح «سراسری و موثر» است. در مقابل، نمایندگان مجلس و آگاهان حوزه آموزش و پرورش از این طرح انتقاد کرده و این طرح را «فریبکارانه، ناقض و غیرعملی» می‌دانند.
در طرحی که دو روز پیش (چهارشنبه، 6 حمل)، وزارت معارف برای تأیید به ریاست‌جمهوری فرستاده، آمده است که این طرح به هدف ارائه خدمات آموزشی در دوره تعطیلات برای دانش‌آموزان، جلوگیری از ضیاع وقت، تکمیل نصاب آموزشی و استفاده موثر از دوره تعطیلات تهیه شده است.
طرح بدیل چیست؟
براساس این طرح وزارت معارف، در زمان تعطیلات زمینه‌ی آموزش از راه دور برای دانش‌آموزان تمامی دوره‌های تعلیمی (تعلمیات عمومی، تعلمیات اسلامی، سوادآموزی، تربیه معلم، اطفال خارج از مکتب و اطفال عودت‌کننده و بی‌جاشده‌های داخلی) از طریق تلویزیون‌ها، رادیوها، اپلیکیشن‌ها (برنامه‌های نرم‌افزاری) و تهیه مواد چاپی فراهم می‌شود.
در این طرح آمده است که وزارت معارف با همکاری تلویزیون‌های دولتی در مرکز و ولایات و شماری از تلویزیون‌های خصوصی این طرح را با استفاده از سه روش آموزشی شامل (خودآموزی، تدریس از راه دور و تدریس در تجمعات بسیار کوچک با رعایت رهنمودهای بهداشتی وزارت صحت عامه)، اجرا می‌کند.
در طرح بدیل آموزشی وزارت معارف، مضامین نصاب درسی مکاتب به دو بخش «مضامین خودآموز یا علوم اجتماعی» و «مضامین ساینسی» تقسیم شده است. مضامین علوم اجتماعی از طریق رادیوها تدریس می‌شود و دانش‌آموزان دوره‌های لیسه و متوسط از طریق مطالعه‌ی خودی نیز می‌توانند به خودآموزی بپردازند. اما مضامین ساینسی که که نیاز به تدریس حضوری از طریق معلم دارند، از طریق تلویزیون‌ها تدریس می‌شود.
در این طرح همچنان آمده است که از نحوه‌ی ارایه خدمات آموزشی از راه دور توسط اعضای نظارت تعلیمی با استفاده از روش‌های مشاهده حضوری، استفاده از وسایل ارتباطی و اپلیکیشن‌ها و راه‌اندازی سروی‌ها نظارت صورت می‌گیرد و در وسط سال تعلیمی از درس‌های ارائه‌شده امتحان گرفته می‌شود.
مراکز آموزشی خصوصی نیز شامل این طرح‌اند و شوراهای میثاق شهروندی، نهادهای جامعه مدنی، شبکه‌های جوانان، رسانه‌ها، شهروندان و والدین نیز نقش نظارتی از پروسه آموزش از راه دور را دارند.
طرح ناقص و غیرعملی
شماری از کشورهای توسعه‌یافته با گسترش شیوع ویروس کرونا آموزش حضوری را متوقف و آموزش از راه دور و بسته‌های آموزشی را جاگزین آن کردند. در این میان وزارت معارف کشور هم طرح مشابهی را برای تأیید به ریاست‌جمهوری فرستاده است.
نمایندگان مردم در مجلس، استادان دانشگاه و آگاهان آموزش و پرورش از این طرح وزارت معارف انتقاد کرده و می‌گویند که این طرح «فریبکارانه»، «خاک‌زنی به چشم مردم»، «ناقص» و «غیرعملی» است.
شماری از نمایندگان مردم در مجلس می‌گویند که وزارت معارف بدون درک درست از وضعیت مردم و بدون مشورت با نمایندگان مردم، یک طرح «خودسر» را به ریاست‌جمهوری برای تأیید فرستاده است که نتیجه‌ی موثر ندارد.
امیرگل شاهین، رییس کمیسیون امور دینی، فرهنگی، معارف و تحصیلات عالی مجلس نمایندگان به اطلاعات روز می‌گوید که بیش‌تر مردم افغانستان به برق، انترنت و تلویزیون دسترسی ندارد و دانش‌آموزان که در نقاط محروم افغانستان قرار دارد، نمی‌توانند از این طرح استفاده کنند.
آقای شاهین می‌گوید: «به نظر من این یک طرح فریبکارانه است که نتیجه نمیدهد و وزیر معارف می‌خواهد به چشم مردم افغانستان خاک بزند. این‌ها [وزارت معارف] در یک فساد کلان آغوشته است و می‌خواهد مثل وزارت صحت عامه که میلیون‌ها افغانی مردم بیچاره را حیف و میل می‌کند، یک پروسه را شروع کند.»
محمدعلی اخلاقی، عضو این کمیسیون مجلس نمایندگان می‌گوید که با توجه به مشکلات اقتصادی مردم و عدم دسترسی دانش‌آموزان به امکانات لازم، مشکل است که این طرح جنبه عملی به خود بگیرد و از کیفیت لازم برخوردار باشد.
آقای اخلاقی به اطلاعات روز می‌گوید: «این طرح نمیتواند تمام دانش‌آموزان را در سراسر کشور تحت پوشش قرار دهد. اما برای بخشی از دانش‌آموزان که به آن دسترسی دارند، مفید است.»
به باور آگاهان امور، این طرح وزارت معارف باعث نقض حقوق دانش‌آموزان مناطق محروم کشور می‌شود که برای یادگیری درس‌ها از راه دور به امکانات لازم دسترسی ندارند. این باعث می‌شود تمام دانش‌آموزان به‌صورت برابر از این طرح مستفید نشوند.
ضیا رفعت، استاد دانشگاه کابل می‌گوید: «اگر وزارت معارف این را رسمیت بخشیده و براساس این طرح از دانش‌آموزان امتحان بگیرد، سیستم با چالش جدی روبه‌رو خواهد شد و هرگز نمیتواند چنین طرحی موفق باشد.»
آقای رفعت می‌گوید که این طرح وزارت معارف در صورتی خوب است که به هدف ایجاد مصروفیت‌های آموزشی برای دانش‌آموزان که بعد از این در محدودیت رفت‌وآمد قرار قرار گرفته و خانه‌نشین می‌شوند، طراحی شده باشد.
تهیه برنامه‌های آموزشی تلویزیونی از مسایل مهم دیگری است که باعث نگرانی آگاهان آموزش و پرورش شده است.
عزیز رویش، آموزگار لیسه معرفت می‌گوید در افغانستان افرادی که بتوانند با معیارهای تلویزیون برنامه‌ی آموزشی تهیه کنند که برای دانش‌آموز جذاب باشد، وجود ندارد: «در نتیجه یک فرصتی برای پروژه‌بگیران مهیا می‌شود که یک تعداد برنامه‌های مسخره را ارائه کنند که موثریت آموزشی ندارد و فقط گفته شود که دولت کاری کرده است.»
به باور آقای رویش، تدابیری را که وزارت معارف اتخاذ کرده است، از لحاظ عملی غیرموثر است، چون از یک سو وزارت معارف امکانات لازم را در دسترس ندارد و از سوی دیگر، تهیه‌کردن برنامه آموزشی کار بسیار ساده‌ای نیست.
شماری از نهادی‌های آموزشی در کابل که طرح آموزش از راه دور را با استفاده از رسانه‌های اجتماعی راه‌اندازی کرده‌اند، می‌گوید که این طرح با مشکلات جدی چون نبود برق منظم، انترنت و تلویزیون مواجه است و نبود افراد باسواد در شماری از خانواده‌ها برای راهنمایی دانش‌آموزان مشکل اساسی دیگری است.
حفیظ الله ابرم، موسس لیسه خصوصی پگاه در کابل که طرح آموزش از راه دور را عملی کرده، به اطلاعات روز می‌گوید: «نظارت ازجریان این طرح امکان ندارد، چون نه دانش‌آموز و نه استاد در مدارس حضور نمی‌یابند و هیچ مکانیزمی دیگر هم وجود ندارد که بتواند از اجرای این طرح نظارت کند.»
طرح بدیل برای طرح بدیل آموزشی
به باور آگاهان امور آموزش و پرورش، وزارت معارف کشور می‌تواند چالش پیش‌آمده را به فرصت تبدیل کرده و برنامه‌های آموزش از راه دور را به‌صورت غیرالزامی و بدون آن‌که به آن رسمیت ببخشد، برای دانش‌آموزان ارائه کند.
ضیا رفعت، استاد دانشگاه کابل می‌گوید: «در این مدت که معارف تعطیل است، وزارت معارف تمام انرژی و امکانات خود را در جهت بازنگری نظام آموزشی کشور بسیج کند. این بازنگری باید جامع باشد؛ از بازنگری لایحه‌ها، مقرره‌ها و قانون معارف تا آوردن اصلاحات در سیستم خدمت‌رسانی معارف، بازنگری محتوای مواد آموزشی، نگارش مجدد کتاب‌های درسی و برنامه‌ریزی برای ارتقا ظرفیت استادان.»
به باور آقای رفعت، در صورتی که این بازنگریها انجام شود، بعد از ختم بحران کرونا وزارت معارف می‌تواند با آمادگی کامل درس‌ها را شروع کرده و معارف کشور را از هر نگاه متحول کند.
این استاد دانشگاه کابل همچنان می‌گوید: «این بیش‌تر به نفع افغانستان است تا این‌که وزارت معارف حالا خود را درگیر برنامه به‌شدت معیوب آموزشی کند. وقت و انرژی خود را صرف کاری کند که در پایان نتیجه‌ی ملموسی هم نداشته باشد.»
آگاهان حوزه آموزش و پرورش در کنار طرح بازنگری کامل در سیستم معارف، طرح مشابه دیگری را هم به عوض «طرح بدیل ارائه خدمات آموزشی در حالت اضطرار» وزارت معارف پیشنهاد می‌کند.
حفیظ‌الله ابرم می‌گوید که وزارت معارف باید فیلم‌های درسی مختلف از مضامین مکتب آماده کرده و در قالب سی‌دی (CD) به‌صورت رایگان در دسترس دانش‌آموزان قرار دهد.
به باور آقای ابرم، این طرح ساده، قابل اجرا و موثر است و زمانی که بحران ویروس کرونا برطرف شود، فیلم‌های تهیه‌شده می‌تواند مواد کمک آموزشی خوبی برای دانش‌آموزان باشد.
آقای ابرم می‌گوید که این طرح جامع و مانع نیست، چون شماری از خانواده‌ها به صفحه نمایش سی‌دی دسترسی ندارند، اما این طرح قطعا از طرح بدیل وزارت معارف عملی‌تر و موثرتر میباشد.
وزارت معارف در پاسخ به این نگرانیها می‌گوید که قبل از ارائه این طرح، چند سروی بین‌المللی را بررسی کرده است که در مورد امکانات موجود در کشور انجام شده است.
نوریه نزهت، سخن‌گوی وزارت معارف به اطلاعات روز می‌گوید: «نتایج این سروی‌ها نشان می‌دهند که روستاها نسبت به شهرها بیش‌تر به امکانات مثل برق دسترسی دارند. چون در روستاها مردم هم از برق آفتابی، برق دولتی و برق آبی که دست‌ساخته خودشان است، استفاده می‌کنند.»
به باور خانم نزهت، این طرح برای دانش‌آموزان و اطفال افغانستان که در زمان تعطیلات هیچ نوع مصروفیتی ندارند، موثریت خود را دارد.