میترا قطب
چندی پیش جنایت شکنجه و به دریا انداختن شهروندان افغانستان توسط مرزبانی ایران واکنش هایی را در سطوح مختلف رهبری دولت افغانستان و مردم به‌شمول واکنش‌هایی در شبکه‌های اجتماعی برانگیخت. قضایای کشته‌شدن در مسیر مهاجرت کم نیست. اما گذشته از آنچه که عامل مهاجرت و قبول راه‌های پرخطر مهاجرت گفته می‌شود، موضوعی که به آن کم‌تر توجه صورت گرفته، نقش قاچاقچیان انسان است که مردم را چگونه اغفال می‌کنند. قاچاقچیان دستگاه‌های ساده‌ای از تبلیغات دارند که توسط آن جان صدها هزار نفر را به مخاطره می‌اندازند.
شاید از دوستان و آشنایان‌تان در مورد مسیرهای وحشتناک ایران به ترکیه و ترکیه به یونان یا اروپا شنیده باشید. جانب دیگر قضیه اما متفاوت است. کافی است در بخش جست‌وجوی فیسبوک یا انستاگرام چند کلمه کلیدی مثل قاچاقبر یا مهاجرت را بنویسید، با دنیایی از تبلیغات رنگارنگ، وعده‌های زندگی رویایی برمی‌خورید که اگر بیش‌تر و بهتر از تبلیغات نامزدان ریاست‌جمهوری نباشد کم‌تر از آن هم نیست. این‌که می‌بینیم میلیون‌ها انسان فریب این تبلیغات را خورده و تمام دارایی خود را فروخته‌اند و به دست قاچاقبر داده‌اند تا زندگی بهتری داشته باشند، باید برای‌شان حق داد. قاچاقچیان انسان بازاریاب‌های ماهری‌اند و شبکه‌های اجتماعی یکی از وسیله‌های کلیدی این بازاریابی به‌شمار می‌روند. با یک تحقیق کوچکی دریافتم صدها یا حتا هزارها حساب کاربری در صفحات اجتماعی به انجام تبلیغات قاچاق انسان می‌پردازند. آنچه من در این مقاله به آن می‌پردازم استفاده از شبکه‌های اجتماعی جهت گمراهی مردم و فرستادن آن‌ها به کام مرگ است.
صفحات اجتماعی یک وسیله ارزان و موثر تبلیغ کارهای قاچاقی به‌شمار می‌رود. مخاطب هم فراوان دارد. آزادانه به‌شکل فردی یا به‌عنوان یک سازمان مهاجرتی حساب‌های کاربری ایجاد می‌کنند و مشتری جذب می‌کنند. یک گروه خود را «قاچاقبر حرفه‌ای با چندین سال سابقه کاری» معرفی می‌کند. مسیرهای خود را تبلیغ می‌کنند، مثلا «ایران به ترکیه از مسیر گمرک بازرگان فقط ۴۰ دقیقه پیاده‌روی قیمت بلندتر دارد و از مسیر کوهپایه ارزان‌تر است.» بعد نوبت می‌رسد به اثبات «انتقال تضمینی» که با گذاشتن ویدیوهای پیاده‌روی مسافران و رسیدن آنان به مقصد، گویا ثابت می‌شود. در مواردی نیز مسافران در بین را می‌رقصند یا رقصانیده می‌شوند. شماره‌های تماس رد و بدل می‌کنند و حتا تخفیف‌های تابستانی و زمستانی هم در بسته پیشنهادی آن‌ها دیده می‌شود. برعلاوه قاچاقبر حتما پیشوند حاجی را در شروع نام خود دارد شاید بدین منظور که از اعتقادات مذهبی مردم استفاده کرده و حلال و حرام کار خود را به مشتریان نشان دهند. گروه دوم که کمی شیک‌تر به‌نظر می‌رسند تبلیغ پاسپورت‌های شباهتی می‌کنند. «پاسپورت‌های فوتو چنج، اصلی و بدون نشان انگشت …» صفحات‌شان پر است از تبلیغات در مورد سهولت گرفتن پاسپورت کشورهای جهان اولی، زندگی رویایی اروپایی که دیدن مناظر، کافه‌ها، خانه‌های پاریس، لندن، برلین و امستردام یک محقق عادی را به وجد می‌آورد، چه برسد به یک دختر یا پسر ساده که در شهر دورافتاده‌ای فقط یک تلفن هوشمند در دست دارد و با شوق فراوان به این تصاویر و ویدیو ها می‌نگرد. یا برای فرار از ناامنی و یا هم برای زرق‌وبرق زندگی اروپایی با قاچاقبر تماس می‌گیرد، بی‌خبر از این‌که این یک دام بوده و ممکن به فحشای اجباری، بردگی، مرگ یا غرق‌شدن‌شان بینجامد. در چنین حالت حاضر است هر قیمت گزافی را بپردازد تا به اروپا، امریکا یا کانادا برسد. مشتریان نیز قاچاقبران را در رسیدن به هدف‌شان کمک می‌کنند، ویدیوهای تشکری به‌عنوان قضایای موفق رسیدن به اروپا و کانادا توسط مشتریان تهیه می‌شود و در صفحه مسافربر یا آدم‌پران به نشر می‌رسد. در این اواخر بازار تبلیغ کاسبین قاچاق انسان حتا گرم‌تر شده است. معلومات در مورد بازشدن مرزها را به خورد مردم می‌دهند و می‌گویند که هیچ مانعی در سفر شما به اروپا وجود ندارد؛ حتا معلومات به‌روز در مورد تغییر قوانین مهاجرتی اروپا و کانادا را در اختیار دارند و مردم را تشویق می‌کنند تا هرچه عاجل مثلا به بریتانیا مهاجرت کنند قبل از این‌که این کشور بعد از خروج از اتحادیه اروپا قوانین مهاجرتی خود را تغییر دهد. این روزها معلومات ویروس کرونا هم به جمع آن اضافه شده است. در موردی آمار مرگ و میر ناشی از بیماری کرونا را با امکان قبولی پناهندگی ربط داده و تبلیغ کرده‌اند که اشخاص زیادی در نتیجه کرونا در اروپا جان‌شان را از دست داده‌اند و این فرصتی است برای پناهجویان که جای خالی آن عده را پر کنند. این شایعات همچنان داغ است.
اما واقعیت چیز دیگری است، مهاجرت غیرقانونی همیشه موفق نیست. براساس آمار سازمان جهانی مهاجرت تعداد قربانیان مهاجرت‌های غیرمتعارف از سال ۲۰۱۴ به این‌سو به ۳۳ هزار و ۶۸۶ تن می‌رسد. افراد بسیاری طعمه برف‌کوچ، توفان دریا، تجاوز، فحشا، انواع و اقسام شکنجه شده‌اند و هزاران نفر ناپدید شده‌اند. در راه قاچاق احتمال قربانی‌شدن شما زیاد و احتمال زنده‌ماندن و رسیدن به مقصد کم است.
هدف از ذکر این همه جزئیات این است که شبکه‌های اجتماعی مثل فیسبوک، انستاگرام و واتساپ صحنه‌ای در اختیار قاچاقچیان قرار داده‌اند تا از آن به‌عنوان دستگاه تبلیغاتی رایگان برای تبلیغ جرایم سازمان‌یافته مهاجرتی برای اغفال مردم استفاده کنند. سخن‌گوی سازمان بین‌المللی مهاجرت در یک گفت‌وگو با روزنامه اندپندنت نگرانی خود را در این زمینه اظهار کرد و گفت که شرکتهای فناوری هرچند اقداماتی را جهت مهارکردن فعالیت‌های چون پورنوگرافی کودکان روی دست گرفته‌اند، ولی چنین اقداماتی در قسمت قاچاق انسان در مقایسه با عواقب زیانبار آن بسیار کوچک است. شرکتهای فناوری که فعالیت‌های فوق‌العاده را برای رشد فناوری انجام داده‌اند به اندازه کافی در قسمت ارتباطات مدنی سرمایه‌گذاری نکرده‌اند تا محتویاتی از این قبیل تحت نظارت قرار داده شود. طور مثال اگر در شبکه‌های اجتماعی شما بنویسید پورنوگرافی کودک، فورا به شما پیام داده می‌شود که چنین عملی غیرقانونی است و شما مرتکب عمل خلاف قانون شده‌اید، در قسمت مهاجرت اما چنین چیزی وجود ندارد و شبکه‌های اجتماعی در مهار جرایم مهاجرتی موفق نبوده‌اند و اگر یک حساب بلاک شود، کاربر بلافاصله حساب دیگری باز می‌کند. بنابراین از یک طرف قاچاقبران انسان‌اند که مسئول اصلی مرگ و ناپدیدشدن هزاران انسان‌اند و از جانب دیگر شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان وسیله کمکی، صحنه و حتا همکار قاچاقچیان عمل می‌کنند و اجازه می‌دهند بدون نظارتی حتا کوچک چنین جرایمی اتفاق بیفتد. بدون شک بازاریابی برای مهاجرت قاچاقی بدون پاسخ باقی نمانده و روزانه هزاران معاملات مهاجرتی صورت می‌گیرد. اگر از منظر عرضه و تقاضای در بازار قاچاقچیان انسان بنگریم، عرضه و تقاضا هردو در جهت متناسب در حرکت‌اند.