در چند سال گذشته، ترکیه به‌طور قابل‌توجهی دخالتش را در جنگ افغانستان افزایش داده است. کارشناسان می‌گویند هدف رییس‌جمهور اردوغان تقویت موقف‌اش در ناتو و نفوذش در جهان اسلام است.
دویچه ویله/مسعود سیف الله
ترجمه: حمید مهدوی
رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه پس از انتخابات ریاست‌جمهوری جنجالی افغانستان در سال 2014 از این کشور جنگ‌زده دیدار کرد. هرچند افغانستان و ترکیه از زمانی که این دو کشور برای نخستین در سال 1921 «موافقت‌نامه‌ی اتحاد» امضا کردند، روابط نزدیک داشته است؛ سفر اردوغان به افغانستان در سال 2014 آغازگر یک عصر جدید میان این دو کشورِ با اکثریت مسلمان بود.
دخالت آنکارا در افغانستان پس از تهاجم ایالات متحده در سال 2001 که به سقوط رژیم طالبان منجر شد، به اندازه‌ی قابل توجهی افزایش یافت. به‌عنوان یک کشور عضو ناتو، ترکیه در سال 2002 سربازانش را به افغانستان اعزام کرد و از آن زمان تاکنون در آن‌جا حضور نظامی قوی داشته است. ترکیه تنها کشور عضو ناتو است که پس از پایان ماموریت جنگی ناتو در سال 2004، تعداد سربازانش را در افغانستان کاهش نداد. در عوض، این کشور حضور نظامی‌اش را در آن‌جا تقویت کرد و نقش برجسته‌تری در ماموریت آموزشی «حمایت قاطع» ناتو ایفا کرد. در سال 2015، رییس‌جمهور اردوغان گفت که ترکیه حضور نظامی درازمدت در این کشور خواهد داشت.
روابط با سیاست‌مداران و اسلام‌گرایان افغانستان
ناظران می‌گویند سیاست ترکیه در قبال افغانستان از آنچه که در جبهه‌ی دیپلماتیک به نظر می‌رسد، به‌مراتب جاه طلبانه‌تر است. آنکارا، مدت‌ها پیش از دخالت مستقیم ناتو در افغانستان، سیاست افغانستان را از نزدیک زیر نظر داشت و سال‌ها با یک‌تعداد از گروه‌های سیاسی روابط صمیمانه برقرار کرده بود. ترکیه به‌طور ویژه‌یی به عبدالرشید دوستم، معاون رییس‌جمهور، نزدیک است. دوستم و حامیان ازبک‌تبارش – گروه قومی ترکی ساکن شمال افغانستان – بیش از عضو دیگر ناتو، به‌دلیل زبان و فرهنگ مشترک‌شان، به ترکیه مرتبط‌اند. دوستم، از جنگ‌سالاران پیشین که به جرایم جنگی متهم است، در افغانستان چهره‌ی بحث‌برانگیزی است. باوجود مخالفت دیپلمات‌های غربی، این معاون رییس‌جمهور هم‌چنان از حمایت ترکیه برخوردار است.
دخالت ترکیه در امور افغانستان از نقش میانجی آن در پرونده‌ی مربوط به بدرفتاری جنسی و رسوایی سیاسی شکنجه که دوستم در آن دست داشت، آشکار است. پس از اعمال فشار دیپلمات‌های غربی بر حکومت رییس‌جمهور اشرف غنی برای اقدام علیه معاونش، حکومت د راوایل سال جاری اتهاماتی را علیه دوستم تنظیم کرد. باوجود تلاش‌های بی‌امان غنی، او نتوانست دوستم را به حضور در محکمه متقاعد کند. رییس‌جمهور سپس از اردوغان در مورد این مسأله درخواست کمک کرد. پس از ماه‌ها پادرمیانی، دوستم سرانجام در ماه می [کابل] را به قصد آنکارا ترک گفت. دوستم اخیرا با دو جنگ‌سالار پیشین افغان – عطامحمد نور، والی قدرتمند ولایت شمالی بلخ و محمد محقق، معاون ریاست اجرائیه – دست داد و اتحادی را علیه رییس‌جمهور شکل داد. احمد سعیدی، دیپلمات پیشین افغانستان به دویچه ویله گفت: «این حقیقت که دوستم توانست در ترکیه اتحاد سیاسی‌یی را علیه حکومت شکل بدهد نشان می‌دهد که آنکارا چقدر در سیاست افغانستان اثرگذار است». او اضافه کرد: «کابل و آنکارا روابط دوستانه دارند؛ بنابراین ترکیه نباید اجازه بدهد از خاک این کشور علیه غنی استفاده شود».
دوستم تنها بازیگر کلیدی در افغانستان نیست که از حمایت ترکیه برخوردار است؛ آنکارا با برخی از گروه‌های اسلام‌گرای افغانستان، از جمله طالبان، نیز روابط نزدیک دارد. فیض‌محمد زلاند، استاد دانشگاه کابل، به دویچه ویله گفت: «ترکیه در سال‌های اخیر تماس‌هایش را با رهبری طالبان، به‌دلیل منافع مشترک‌شان در به حاشیه نگهداشتن گروه ستیزه‌جوی دولت اسلامی، افزایش داده است».
رهبری جهان اسلام
رییس‌جمهور اردوغان جاه‌طلبی‌هایش در زمینه‌ی افزایش اثرگذاری کشورش در میان کشورهای اسلامی را پنهان نکرده است. تحلیل‌گران می‌گویند او خودش را به‌عنوان رهبری در جهان اسلام جا می‌زند و از کشورش جایگزینی برای عربستان سعودی و ایران می‌سازد.
ترکیه از یک‌سری کنفرانس‌های افغانستان در چند سال گذشته میزبانی کرده است. آنکارا هم‌چنین افغانستان و پاکستان را تشویق کرد اختلافات‌شان را حل کنند و برای صلح و ثبات منطقه‌یی کار کنند. این کشور از طالبان خواسته است وارد گفت‌وگوهای صلح با کابل شوند.
هرچند ترکیه در نزدیک ساختن اسلام‌آباد و کابل یا متقاعد کردن طالبان به ورود به گفت‌وگوها با حکومت کابل موفق نبوده است، تلاش‌های فزاینده‌ی آن در افغانستان نشان‌دهنده‌ی علاقمندی اروغان به منطقه است. زلاند گفت: «ناتو کشورهای اسلامی شرق میانه به آینده‌ی افغانستان علاقمندند و رییس‌جمهور اروغان قصد دارد از آن به نفع خودش استفاده کند». به گفته‌ی این کارشناس مقم کابل، اردوغان باور دارد که یک توافق صلح با پادرمیانی ترکیه در افغانستان نقش او را در ناتو و هم‌چنین در جهان اسلام تقویت خواهد کرد.
زلاند تاکید کرد که «رییس‌جمهور ترکیه می‌خواهد اعضای ناتو اذعان کنند که بدون کمک آنکارا موفقیتی در افغانستان وجود نخواهد داشت» و اضافه کرد که ترکیه با استفاده از نفوذش در افغانستان برای دستیابی به اهداف ناتو در این کشور جنگ‌زده، به اهرم فشار سیاسی بر متحدان اروپایی‌اش دست خواهد یافت.