زهرا جویا
پناهجوی افغانی در دریا غرق شد، جسد او سوژهی خوبی برای عکاسی شد که اکنون میخواهد برای مردم افغانستان از خطرات و دشواریهای مهاجرت با تصاویر ثبتشدهاش حرف بزند.
شامگاهی پنجشنبه هفتهی گذشته نمایشگاه عکاسی یک عکاس خارجی در کابل برگزار شد، نمایشگاهی که مخاطباناش حکومت و مردم افغانستان بهویژه کسانی هستند که قصد ترک کشورشان را دارند.
من بادو همکارم شاید برای اولینبار بود که برای پوشش چنین برنامهیی میرفتیم.
مقصد ما نمایشگاه عکاسی آرتلرد گالری (ArtLords Gallery) در نزدیکی چهارراهی پلسرخ بود، طبقهی سوم ساختمانی که نمایشگاه در آن برگزار شده بود، محلی برای حضور اشتراککنندگان مشخص شده بود.
ما آدرس را یافتیم و وارد نمایشگاه شدیم، شماری از خبرنگاران، فرهنگیان و عکاسان مصروف دیدن تصاویر و عکسهایی بودند که جوویل وان هودت، عکاس هالندی آنها را تهیه کرده است.
هوا نسبتاً سرد بود. اشتراککنندگان این نمایشگاه برای گرم شدنشان با استفاده از چوب شعلهی آتشی را نیز در طبقهی سوم روی بام، روشن کرده بودند. روشنایی شعلههای آتش به زیبایی این برنامه افزوده بود.
۲۷ عکس با رنگ سیاه وسفید تزیینشده در قابهای چهارضلعی روی دیوار نصب شده بودند. اشتراککنندگان یکی-یکی مصروف دیدن عکسهایی بودند که روایتگر زندگی مشقتبار مهاجران افغان در کشورهای اروپایی بودند.
با دیدن آن عکسها میشد وضعیت دشوار پناهجویان افغان در خارج از افغانستان را به تصور درآورد.
این نمایشگاه در حالی برگزار شد که افغانستان پس از کشورهای عراق و سوریه سومین کشوری است که بیشترین مهاجرین را در سطح جهان دارد.
«کجا میروی؟»، «چرا میروی؟» و «آیا ترک کشور آسان است؟» از پرسشهاییاند که این عکاس هالندی از افغانهایی که قصد مهاجرت و ترک کشورشان را دارند، میپرسد.
او که دشواریهای زندگی پناهجویان افغان را در 15 کشور جهان به تصویر کشیده است اکنون سوالهایی دارد از افغانهایی که قصد مهاجرت را دارند.
جوویل وان هودت ( Joël van Houdt) ۳۶ ساله شهروند کشور هالند است که عکاسی حرفهی اوست.
جوویل از سالهای ۲۰۰۸ به اینطرف وارد جامعهی افغانستان شد و اخیراً با درک اوضاع نمایشگاه عکاسییی را زیر عنوان «کجا میری؟» برگزار کرد.
این عکاس هالندی 27 عکس از وضعیت مهاجران افغان در بیرون از افغانستان را در نمایشگاه آرتلُرد گالری (ArtLords Gallery) بهنمایش گذاشت و 54 عکس دیگر را روی دیوارها و خیابانهای شهر کابل نصب کرد.
جوویل هدف از برگزاری این نمایشگاه را آگاهیدهی از دشوارها و خطراتی که در مسیر راه و رفتن به کشورهای دیگر در انتظار پناهجویان افغان است، عنوان کرد.
او وقتی متوجه میشود که تصاویر زیادی از وضعیت ناگوار پناهجویان افغان در رسانههای خارجی منتشر شده که نهتنها این تصاویر هیچ کمکی برای بهبود وضعیت این پناهجویان نکردند، بلکه تاثیرات منفی روی وضعیت آنها گذاشتند، تصمیم گرفت که تصاویر این پناهجویان را ثبت کند و برای مردم و حکومت افغانستان به نمایش بگذارد.
پنج سال طول کشید تا جویل 79 عکسی را که وضعیت ناگوار پناهجویان افغان را حکایت میکنند، از 15 کشور جهان جمعآوری کند و در کابل آنها را همگانی سازد.
او گفت: «در رسانههای خارجی و کشورهای اروپایی ما تصاویر زیادی از پناهجویان داشتیم که با قایق میآمدند. هماکنون تصاویر و عکسهای زیادی از پناهجویان افغان در روزنامههای غربی وجود دارند. من احساس کردم که بسیاری از آنها به پناهجویان کمکی نمیکنند بلکه تاثیر منفی روی وضعیت آنها دارند».
جوویل با تأکید علاوه میکند: «وقتی که در سالهای 2010 در افغانستان بودم، بسیاری از دوستانم در مورد ترک کشور و رفتن صحبت میکردند. من فهمیدم که در افغانستان معلومات کمی نسبت به وضعیت مهاجران و پناهجویان وجود دارد. بیشتر آنها نمیدانستند که بعد از ترک کشور، چه چیزی در انتظار آنهاست.»
این عکاس هالندی پس از آنکه متوجه شد نشر تصاویر پناهجویان افغان در رسانههای غربی چندان تاثیر مثبتی روی زندگی آنان نداشته، تصمیم گرفت که مردم افغانستان را با عکسهایی که ثبت کرده است، مخاطب قرار بدهد تا از این طریق به آنها معلوماتی داده باشد؛ با این پیام که دوری از کشور برای آنان پیامدهای منفی در پی دارد. «من احساس کردم که کار کردن با روزنامهها یا رسانههای غربی چندان مهم نیست و بهجای آن کار کردن برای مخاطبان افغان، برای آگاهیدهی به آنها مهم است. من کار روی این پروژه را با این ایده که عکسها را بهنمایش بگذارم شروع کردم و تلاش کردم که عکسهایم هرچه بیشتر هدفمند باشند.»
جوویل میگوید وقتی او پناهجویی را دید که در یخبندان صربستان خوابیده بود و پناهجویی را مشاهده کرده که در کانسرتی در جرمنی رقص میکرد، بیشتر تلاش کرد تا این تصاویر را ثبت کمرهاش کند. «من تلاش کردم که ابعاد مختلف وضعیت مهاجرین را مانند مهاجرینی که در هوای یخبندان صربستان میخوابیدند یا مهاجرینی که در کانسرتی در جرمنی رقص میکردند را به تصویر بکشم. در این پروژه من تلاش کردم که موضع متعادلی را اختیار کنم. تلاشم این نبود که تنها روی منفی وضعیت مهاجرین را نشان بدهیم بلکه روی جنبههای مثبت آن نیز تمرکز داشتم.»
جوویل نمیخواهد با این کارش به افغانها بگوید ترک افغانستان اقدام نادرستی است بلکه او تلاش کرده تا از طریق عکسها وضعیت مهاجرت را آنگونه که در کشورهای غربی واقعیت دارد بهنمایش بگذارد.
از جوویل پرسیدیم که چطور همهی سوژههای عکاسیاش پناهجویان افغان است، گفت: «من احساس کردم که دولتهای اروپایی با آنها رفتار مناسب و عادلانهیی ندارند، همانند رفتاری که با مهاجران از کشورهای دیگر دارند. همین است که من روی مهاجران افغان تمرکز کردم».
40 سال ادامهی جنگ و وضعیت کنونی افغانستان نیز در این تصمیم جوویل نقش داشته است.
او به وضعیت پناهجویان افغان در صربستان اشاره کرده گفت که اکثر پناهجویان افغان به غذا دسترسی ندارند. در ساختمانهای متروکه میخوابند و با سوختاندن چوب خودشان را گرم میکنند. «آنها وضعیت مناسبی ندارند. فقط گاهی اوقات (NGO) یا سازمانهای خیریه برای آنها غذا میآورند.»
این عکاس هالندی میگوید پیامش به همهی افغانهایی که قصد مهاجرت دارند این است که ترک کشور آسان نیست و پناهجویان در کشورهای خارجی با مشکلات زیادی مواجهاند.
او تاکید دارد که کار کردن و سهیم شدن در اجتماع کشورهای بیرونی کاری آسانی نیست. همهی افغانها باید قبل از تصمیم گرفتن برای ترک کشورشان، معلومات کافی در این زمینه داشته باشند.
وضعیت نابههنجار پناهجویان و مهاجران افغان در چند سال گذشته موضوع تازهیی نیست و اینکه یک عکاس خارجی برای آگاهیدهی از وضعیت مهاجرین در کشورهای اروپایی، برای حکومت و مردم افغانستان اقدام کرده است نیز با استقبال شماری از عکاسان افغان مواجه شده است.
مسعود حسینی، عکاس افغان به روزنامهی اطلاعات روز گفت که از کار جوویل در این راستا ستایش کرده و از تلاشهای وی برای بهبود وضعیت پناهجویان بهعنوان یک افغان قدردانی میکند.
در چند سال اخیر هزاران نفر از شهروندان افغانستان در وضعیت بسیار دشواری کشورشان را ترک کردند.
و اکنون نیز بیشترین مهاجران افغان در کشورهای اروپایی در وضعیت بسیار ناگواری بهسر میبرند.