شورای آتلانتیک – شجاع نواز، رابعه اختر، جیمز کنینگهام، جاوید احمد، عمر صمد و یلینا بیبرمن
مترجم: جلیل پژواک
افغانستان در مقطع حساسی قرار دارد؛ این کشور از یک‌سو با همه‌گیری ویروس کرونا دست‌وپنجه نرم می‌کند و از سوی دیگر برای گفت‌وگوهای صلح بین‌الافغانی آماده می‌شود. در ویدیو کنفرانسی که از سوی «شورای آتلانتیک» و به میزبانی «انستیتوت صلح ایالات متحده» در 11 جون برگزار شد، اشرف غنی، رییس‌جمهور افغانستان با رییس شورای آتلانتیک، «فردریک کمپ» و سایر کارشناسان در مورد دیدگاه وی در مورد صلح افغانستان گفت‌وگو کردند. غنی چالش‌های جاری کشورش در زمینه‌ی امنیت، برابری جنسیتی و توسعه اقتصادی را که برای روند صلح از اهمیت بالایی برخوردار است، برشمرد و توضیح داد که ایالات متحده و جامعه جهانی چگونه می‌توانند به بهترین وجه از روند صلح در افغانستان حمایت کنند.
کارشناسان شورای آتلانتیک در این مقاله اظهارات رییس‌جمهور غنی در مورد روند صلح افغانستان را به بررسی گرفته‌اند:
ما این فیلم را بارها در افغانستان دیده‌ایم
شجاع نواز، همکار مرکز جنوب آسیا در شورای آتلانتیک:
در میان اظهارنظرهای اندیشمندانه‌ی رییس‌جمهور غنی، آنچه بازتاب‌دهنده‌ی دیدگاه وی بود و توجه مرا جلب کرد زمانی بود که او گفت «جنگ هیچ برنده‌ای ندارد. در یک جنگ همه‌ی ما بازنده هستیم. برنده‌ی صلح مردم افغانستان و همسایگان ما خواهند بود. بنابراین بیایید واقعا برای کسانی که برای خدمت به آن‌ها انتخاب شده‌ایم به نام آن‌ها مدعی اقتدار هستیم، کار کنیم. مردم افغانستان توافق نظر دارند که صلح باید و به زودی بیاید. من امیدوارم که بتوانیم واقعا فوریت دست‌یابی به صلح را احساس کنیم.»
بازگرداندن نقش سنتی افغانستان به‌عنوان نقطه اتصال فرهنگی و اقتصادی منطقه، به تعهد و مشارکت واقعی تمام همسایگان این کشور نیاز دارد. ایران از این معادله کاملا بیرون گذاشته شده است. ایالات متحده باید ایران و نقش بالقوه‌ی این کشور در منطقه را به رسمیت بشناسد. مشارکت ایران همچنین ممکن است به هند این امکان را فراهم کند که نقش تجاری مستقیم‌تری در افغانستان بازی کند. آن‌وقت پاکستان و هند می‌توانند با گشایش روابط تجاری و انرژی خود با ایران، مانعی را که تحریم‌های ایالات متحده ایجاد کرده، بردارند. پاکستان همچنان در تجارت زمینی افغانستان با هند کلیدی است. پاکستان باید تجارت و ترانزیت را بیش از یک بازی مجموع صفر ببیند. این کشور از گشایش مسیر تجاری که آسیای مرکزی را از طریق افغانستان به تمام آسیای جنوبی وصل کند، سود بسیاری خواهد برد.
به قول رییس‌جمهور غنی ما این فیلم را بارها دیده‌ایم. بیاید این‌بار برای پایان شادتر دعا کنیم.
نشانه‌های رویکرد نرم غنی نسبت به طالبان
رابعه اختر، همکار ارشد غیرمقیم در مرکز آسیای جنوبی:
افغانستانِ جنگ‌زده و ویران، همواره به‌دلیل حاکمیت سیاسی ضعیف و منابع دولتی ناکافی و عمدتا اختلافات درونی بین حاکمان این کشور، رنج برده است. بن‌بست سیاسی اخیر این کشور زمانی پایان یافت که رییس‌جمهور غنی و داکتر عبدالله عبدالله توافق‌نامه‌ی تشریک قدرت را به امضا رساندند. رییس‌جمهور غنی در گفت‌وگوی خود با شورای آتلانتیک این توافق را گامی مهم در جهت صلح و ثبات در افغانستان توصیف کرد.
با این‌که هنوز زود است نسبت به تداوم این توافق توقع و امیدواری داشته باشیم، اما رییس‌جمهور غنی این سخنان را در حالی ایراد می‌کند که افغانستان در مقطع حساسی قرار دارد و افغان‌ها برای مرحله‌ی بعدی روند صلح یعنی گفت‌وگوهای بین‌الافغانی آماده می‌شوند. رییس‌جمهور غنی طی سخنان خود، با خواندن طالبان به‌عنوان «واقعیت افغانستان»، اعلام کرد که حکومت به زودی دو هزار زندانی این گروه را آزاد می‌کند. این اظهارات را اگر کنارهم قرار دهیم نشان‌دهنده موضع‌گیری و رویکرد نرم رییس‌جمهور غنی نسبت به طالبان است؛ چیزی که می‌تواند برای گفت‌وگویِ مورد انتظار بین حکومت افغانستان و طالبان سودمند باشد.
سخنان رییس‌جمهور غنی در مورد سیاست خارجی آموزنده بود. او ضمن تأکید بر لزوم ایجاد «چندهمسویی» در سیاست خارجی، تعهد خود را به اطمینان از این‌که خاک این کشور برای خشونت علیه همسایگان و دوستان افغانستان استفاده نگردد، بیان کرد. این سخن همراه با استدلال وی مبنی بر این‌که افغانستان باید تلاش کند به نقطه اتصال منطقه تبدیل شود، نشان می‌دهد که حکومت افغانستان اهمیت صلح و هزینه‌ی درگیری را درک می‌کند. در رابطه با سیاست خارجی، اظهارات رییس‌جمهور غنی در مورد بازدید اخیر رییس ستاد ارتش پاکستان از افغانستان قابل توجه بود. رییس‌جمهور غنی گفت که افغانستان و پاکستان در این مرحله بیش از گذشته با هم همسو و نزدیک شده‌اند. این اظهارات نشان‌دهنده‌ی فاصله‌گیری چشم‌گیر غنی از کنایه‌زنی‌های اخیرش علیه اسلام‌آباد است، که روابط دو کشور را در تنگنا قرار داده بود. این که همه‌ی طرف‌ها اکنون پاکستان را به‌عنوان کمک‌کننده‌ی صلح می‌بینند، نشانه‌ی امیدوارکننده‌ای است. با این‌حال باید دید که چگونه این سخنان دل‌گرم کننده به اقدامات آشتی‌جویانه در میدان عمل تبدیل می‌شوند. این برای همه‌ی ذینفعانی که خواهان صلح، ثبات و رفاه نه تنها برای افغانستان بلکه برای کل منطقه هستند، خبرهای خوشی است.
بین دیدگاه غنی و طالبان فاصله‌ی چشم‌گیری وجود دارد
«جیمز کنینگهام»، همکار ارشد غیرمقیم در مرکز آسیای جنوبی و سفیر پیشین ایالات متحده در افغانستان:
برای افغانستان ماه‌های گذشته بسیار دشوار بوده است. دولت و مردم این کشور هم‌زمان با بحران‌های امنیتی، سیاسی و کووید19 مواجه بوده‌اند. گفت‌وگوی رییس‌جمهور غنی در 11 جون با شورای آتلانتیک و انستیتوت صلح ایاالت متحده نسبتا خوش‌بینانه و بازتاب‌دهنده احساس تازه‌ای از امکان با توجه به آتش‌بس موفق عید، امیدواری به ادامه‌ی روند کاهش خشونت و حل اختلافات سیاسی با داکتر عبدالله بود که راه را برای شروع احتمالی گفت‌وگوهای صلح باز می‌کند و روابط با واشنگتن را بهبود می‌بخشد. غنی اعلام کرد که حکومتش تصمیم دارد به زودی آزادی پنج هزار زندانی طالبان را که در توافق‌نامه ایالاات متحده و طالبان وعده داده شده است، به پایان برساند. این تصمیم جسورانه‌ای است که نشان می‌دهد تعهد به صلح به گفته‌ی خودش «اولویت مطلق» است. ارزیابی امیدوارانه‌ی وی از سفر اخیر رییس ستاد ارتش پاکستان به کابل، و تمرکز وی بر «چند هم‌سویی در سیاست خارجی» افغانستان و گسترش مشارکت منطقه‌ای، همه به نظر می‌رسد که یک‌جا با تلاش‌های دیپلماتیک خستگی‌ناپذیر خلیل‌زاد با هدف هموارکردن مسیر به سمت آتش‌بس و آوردن طالبان به میز مذاکره است.
رییس‌جمهور غنی ضمن اشاره به این‌که ممکن است تحرک اولیه‌ای در جبهه‌ی مذاکرات وجود داشته باشد، درباره نقشی که زنان در دولت وی و مذاکرات صلح بازی خواهند کرد پرداخت. او همچنین گفت که روابط با امریکا باید براساس مشارکت با «منافع و احترام متقابل» باشد و هدف او «صلح در اسرع وقت، اما صلح پایدار» است. اظهارات وی مبنی براین‌که ایالات متحده و افغانستان «در خصوص هدف نهایی داشتن یک افغانستان دموکراتیک و متحد و در صلح با خود و جهان» کاملا «همسو» هستند، نشان‌دهنده‌ی فاصله‌ی چشم‌گیری است که بین دیدگاه وی که دیدگاه اکثر افغان‌ها است، و دیدگاه طالبان که همچنان بر تعهدشان بر احیای امارت اسلامی تأکید می‌کنند، وجود دارد.
صلح با یک جدول زمانی غیرمنطقی به دست نمی‌آید
جاوید احمد، همکار ارشد غیرمقیم در مرکز آسیای جنوبی:
رویکرد واقع‌بینانه رییس‌جمهور غنی در مورد تلاش‌های صلح در آستانه‌ی مذاکرات مستقیم با طالبان ستودنی است. موضع‌گیری اصولی وی در خصوص مذاکره برای صلح «عادلانه» همواره پایدار بوده است و او بارها در عمل، اخلاص و تمایل خود را برای سازش‌های دشوار به جای چسبیدن به مواضع سفت و سخت، نشان داده است. او همچنین از پرداختن «قیمت» لازم برای تحقق صلح خودداری نکرده است و نه در برابر فشارهای چشم‌گیر بر وی برای تن‌دادن به یک معامله ناپایدار تسلیم شده است. غنی به رغم افزایش خشونت‌ها آغوشش را به روی طالبان به امید پیشبرد روند صلح باز گذاشته است.
آنچه تاکنون انجام شده است قانع‌کننده است اما آنچه اکنون اهمیت دارد رسیدگی به چالش‌های اساسی روند پیش رو است. این چالش‌ها شامل نگرانی‌های مداوم درباره نبود اجماع معنادار درون طالبان برای مذاکره بر سر صلح است، چالشی که اگر طالبان مطالبات غیرمنطقی را برای خشنودکردن اعضای تندرو خود مطرح کنند، احتمالا روند پیش رو را مختل می‌کند. در همین حال، اجماع کنونی منطقه‌ای در مورد صلح افغانستان هرچند قابل‌توجه است اما به ویژه با توجه به لجام گسیختگی برخی بازیکنان منطقه‌ای، کاملا متزلزل به نظر می‌رسد. مهم‌تر از همه، اگر رییس‌جمهور دونالد ترمپ تصمیم به ترک فوری افغانستان بگیرد، تمام این تلاش‌ها به هدر می‌رود. به همین دلیل انتظارات برای دست‌یابی به نتیجه‌‌ی قابل‌قبول برای همه‌ی طرف‌ها، در یک چارچوب زمانی غیرمنطقی باید تعدیل شود.
بی‌اتفاقی طالبان می‌تواند مخرب واقع شود
داکتر یلینا بیبرمن، همکار ارشد غیرمقیم در مرکز آسیای جنوبی:
در صدر چشم‌انداز رییس‌جمهور غنی برای صلح در افغانستان دموکراسی، اتصال منطقه‌ای و چندهمسویی است. حقوق زنان و اقلیت‌ها نیز بخشی از این چشم‌انداز را تشکیل می‌دهند. با این‌حال، پرسش اصلی این است که آیا وی قادر به تطبیق دیدگاه خود خواهد بود. چالش‌ها فراروی وی فراوان است. برجسته‌ترین آن‌ها نه فقط تمایل بلکه تردیدها در مورد توانایی طالبان برای مذاکره به‌عنوان یک جبهه متحد است. همه‌گیری کووید19 بر رهبری ارشد این گروه تأثیر گذاشته است و درگیری‌های جناحی دور از انتظار نیست. در این گفت‌وگو رییس‌جمهور غنی خواستار آتش‌بس بشردوستانه شد. اما ممکن است درون طالبان عناصری وجود داشته باشد که می‌توانند برای تضمین یا حتی بهبود جایگاه خود در این جنبش به خشونت متوسل شوند. همان‌طور که رییس‌جمهور غنی هشدار داد، «به تخریب‌کننده‌ها و آشتی‌ناپذیرها نیابد فرصت داده شود» که روند صلح را از مسیرش خارج کنند.
غنی دریچه‌ای به سمت پیچید‌گی‌های روند صلح باز کرد
عمر صمد، همکار ارشد غیرمقیم در مرکز آسیای جنوبی و سفیر پیشین افغانستان در فرانسه و کانادا:
رییس‌جمهور غنی هفته‌ی گذشته در صحبت با کارشناسان مستقر در واشنگتن در کنفرانسی به میزبانی شورای آتلانتیک و انستیتوت صلح ایالات متحده، در آنچه بده‌بستانی با دولت ترمپ به‌نظر می‌رسید، وعده داد که اقدامات لازم را برای تکمیل آزادی 5 هزار زندانی طالبان طی روزهای آینده روی دست می‌گیرد تا درب مذاکره با طالبان به‌عنوان بخشی از یک روند شدیدا پیچیده و تاکنون مبهم، باز شود.
در شرایطی که افغانستان با تلفات روزافزون ناشی از جنگ و همه‌گیری کووید19 روبرو است، کاخ سفید بار دیگر قصد دارد گزینه‌های خروج از افغانستان را مورد بازنگری قرار دهد. در حالی‌که کشورهای دور و نزدیک افغانستان در حال واسنجی مواضع جئوپلیتیک خود هستند، غنی گفت که یک برنامه خروج «مقید به زمان و مبتنی بر شرایط» را از جانب ایالات متحده ترجیح می‌دهد که وابسته به حل‌وفصل سیاسی نوزده سال درگیری باشد و او امیدوار است که این حل‌وفصل یک نظم «دموکراتیک و مبتنی بر قانون اساسی» و سیاست خارجی «چندهمسو» را تضمین کند.
رییس‌جمهور غنی در آستانه‌ی مذاکرات سیاسی قریب‌الوقوع با طالبان (در صورت برآورده‌شدن تمام شرایط) و با اشاره به تاریخچه‌ی آشفته‌ی افغانستان، از این گفت‌وگو برای تشریح روند بروکراتیکی استفاده کرد که حول یک دیدگاه چندوجهی و سیاست‌هایی می‌چرخد که او ممکن است به‌عنوان نکات مذاکره یا به‌عنوان خط سرخی استفاده کند که می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های بین‌الافغانی آینده کمک یا اگر شرکت‌کنندگان بر سر یک آجندای مشترک یا رویکرد گام‌به‌گام در مورد اقداماتی که منجر به یک نتیجه جدید در مورد تقسیم قدرت در این کشور شود، به توافق نرسند، آن‌را پیچیده کند.
او در پاسخ به این پرسش یک روزنامه‌نگار که آیا حاضر است از قدرت کنار برود تا یک حکومت مؤقت بتواند راه را برای یک دوره انتقالی هموار کند، پیام‌های متنوعی را به حوزه‌های انتخاباتی مختلف ارسال کرد و با اطمینان گفت که «هرگونه بحث درباره دولت مؤقت پیش از وقت است… من به خواست مردم افغانستان خدمت می‌کنم نه خواست طالبان.» او سپس قیاس تاریخی بحث‌برانگیزی را در مورد رهبر پیشین دولت کمونیست در افغانستان یعنی محمد نجیب‌الله ارائه کرد و گفت که «بزرگ‌ترین اشتباه دکتر نجیب‌الله در جریان مذاکرات با مجاهدین [قبل از سقوط حکومتش در سال 1992] این بود که اعلام کرد استعفا می‌کند.» غنی تأکید کرد که «لطفا از ما نخواهید فیلمی را پخش کنیم که می‌دانیم پایان آن چیست.» نجیب‌الله بخشی از رژیم تحت حمایت شوروی بود که از سال 1978 تا 1989 با شورشیان ضد کمونیست و تحت حمایت امریکا جنگید.
غنی ضمن تلاش برای کنترل روایت‌های جنگ و صلح از جانب خود، به مدیریت وضعیت نهایی مذاکرات سیاسی ابراز تمایل کرد. با این‌حال، آنچه غنی آن‌را «صلح پایدار» می‌خواند، در مسیر خطرناک خود با نبردی دشوار و چندین چالش و ناشناخته‌ها مواجه است. غنی همچنین خواهان این شد که لویه جرگه توافق‌نامه نهایی را به‌عنوان اقدام مشروعیت‌بخش، تصویب کند، موضوعی که تاکنون توسط هیچ‌یک از ذینفعان دیگر افغان مطرح نشده است.
او با دادن اطمینان به مخاطبان امریکایی خود تأکید کرد که «ما اکنون در مسیر قرار داریم» و «مردم اجماع دارند که صلح باید به زودی برقرار شود» و «ایالات متحده و افغانستان کاملا همسو هستند.» با این‌حال، غنی چند بار به «آشفتگی و عدم اطمینان» اشاره کرد و گفت که براساس «منافع متقابل» حکومت وی نمی‌تواند حمایت حداقلی و میزان کمک‌های مالی را که دولت کنونی ایالات متحده باید برای حفظ حکومت افغانستان به‌عنوان بخشی از تصامیم جدید سیاست امریکا ارائه کند، از دست دهد.
غنی با اشاره به کاهش چشم‌گیر تلفات و هزینه‌های امریکا از زمان رییس‌جمهورشدن وی در سال 2014، وعده داد که از نیروهای کماندو و قوای هوایی افغانتسان به‌عنوان «ستون‌های اصلی بقا و اطمینان از نظم قانون اساسی» استفاده کند.
با توجه به این‌که توافق‌نامه ایالات متحده و طالبان تاریخ خروج نیروهای امریکایی از افغانستان را ماه می 2021 تعیین کرده است و گفت‌وگوها درباره تسریع روند خروج و به پایان رساندن آن تا انتخابات ریاست‌جمهوری ماه نوامبر ایالات متحده جریان دارد، روند صلح افغانستان ممکن است با معضل زمان‌بندی روبرو شود، زیرا کسی توقع ندارد که مذاکرات در چارچوب زمانی مشخص‌شده به پایان برسد.
اگرچه تلاش‌های بازیگران مختلف از جمله بسیاری از ذینفعان بین‌المللی برای شروع گفت‌وگوهای بین‌الافغانی در چند هفته‌ی آینده، تشدید یافته است اما هنوز مشخص نیست که در این مرحله تلاش‌های ایالات متحده و سایر میان‌جی‌ها چقدر سریع می‌تواند به طالبان و کابل کمک کند که درباره برگزاری جلسه اولیه که ممکن است بیشتر یک جلسه خوش‌آمدگویی و عکس‌انداختن باشد تا جلسه برای مذاکره، به توافق برسند.
آنچه پس از آن اتفاق می‌افتد مهم‌تر خواهد بود، زیرا انتظار می‌رود که مذاکرات بین‌الافغانی به مسأله جنجالی آتش‌بس و گفت‌وگو در مورد آجندای مشترک که به مذاکرات پیچیده درباره آینده‌ی کشور منجر شود، بپردازد. پیش‌شرط‌ها و خط‌سرخ‌ها ممکن است در مواقعی به گرفتن امتیازات کمک کند اما می‌توانند جلو پیشرفت مذاکرات را نیز بگیرند یا باعث قطبی‌شدن جلسات شوند، به‌خصوص اگر گفت‌وگوها به صورت حرفه‌ای توسط یک بازیگر معتبر و بی‌طرف مدیریت نشود.
در کل این کنفرانس که اولین گفت‌وگو از زمان آغاز دور دوم ریاست‌جمهوری غنی در ماه مارچ بود، نه‌تنها فرصتی برای بحث با کارشناسان و پالیسی‌سازان در پایتخت ایالات متحده بود، بلکه دریچه‌ای به‌سمت پیچیدگی‌ها، گزینه‌های سیاسی و انتخاب‌های استراتژیکی باز کرد که می‌تواند باعث بربادرفتن یا کمک به فرصت جدی‌ای شود که برای اولین‌بار در بیش از چهار دهه‌ی اخیر برای پایان‌دادن به طولانی‌ترین جنگ امریکا -و افغانستان- فراهم آمده است.