فارن پالیسی – جف اسمیت
مترجم: جلیل پژواک
طی دو ماه گذشته چین و هند در امتداد مرز مورد مناقشه‌ی خود در بلندی‌های هیمالیا رویارویی‌هایی داشته‌اند که منجر به بدترین بحران در روابط 50 سال گذشته این دو کشور شده است. وضعیت کنونی روابط دو کشور از برخی جهات آشناست: هند هر سال صدها مورد تحرکات متجاوزانه چین را در امتداد خط مرزی بین دو کشور که به نام «خط کنترل واقعی» شناخته می‌شود، ثبت میکند و واقعه اخیر چهارمین بحران جدی در هفت سال گذشته بوده است. با این‌حال، رویارویی‌های اخیر نشان‌دهنده بحرانی به مراتب جدیدتر و مهم‌تر در روابط دو کشور است و چارچوب شکننده‌ای را که قبلا مانع رفتن رقابت چین و هند به سمت دشمنی آشکار می‌شد، تهدید میکند.
از ابتدا واضح بود که این بحرانِ مرزی متفاوت خواهد بود. در پی گزارش‌های غیرمعمول، اما نه بی‌پیشینه از درگیری فیزیکی بین نیروهای گشت مرزی چین و هند در اوایل ماه می، مطبوعات هند گزارش دادند که ارتش چین هزاران سرباز و توپ‌خانه را در چندین موقعیت در امتداد خط کنترل واقعی بین «لداخ» و «تبت» مستقر کرده است و در ماه می به طور مؤقت از خط کنترل واقعی در نزدیکی «رودخانه گالوان» به داخل قلمرو هند عبور کرده است.
مهم‌تر از این، طبق گزارش‌ها ارتش چین در بخش‌هایی از خط کنترل واقعی از جمله در «سیکیم» و دره رودخانه گالوان مشغول عملیات اکتشافی بوده است. نگران‌کننده‌تر این‌که در آن‌زمان به‌نظر می‌رسید ارتش چین در تلاش است تا با اشغال منطقه به اصطلاح خاکستری در امتداد سواحل دریاچه «پانگونگ» که یک منطقه مرزی موردمناقشه است و در آن بین دو کشور حتا در مورد موقعیت خط کنترل واقعی اختلاف وجود دارد، وضعیت موجود را تغییر دهد.
مانورهای مرزی چین موضوع گمانه‌زنی‌های بسیاری در هند بود: آیا بیجینگ با واکنش در برابر تصمیم ماه آگست سال 2019 دهلی نو مبنی بر لغو خودمختاری کشمیر، پا جای پای پاکستان، دوستی برای تمام فصول خود گذاشته است؟ یا اعتراض بیجینگ به خاطر محدودیت‌های جدید دولت هند بر سرمایه‌گذاری چینی بوده است؟ یا چین همان‌طور که در گذشته چندین بار انجام داده بود، به ارتقای اخیر زیرساخت‌های مرزی هند در نزدیکی خط کنترل اعتراض دارد؟ این شاید محتمل‌ترین توضیح برای رویارویی‌های مرزی اخیر بین دو کشور باشد. با این‌حال، چین شاید استراتژی آشنایی را به کار گرفته باشد اما تاکتیک‌های بیجینگ این بار بسیار تهاجمی‌تر از قبل به‌نظر می‌رسد.
فرماندهان ارشد چینی و هندی پس از چندین دور گفت‌وگوی بی‌نتیجه بین افسران محلی، در تاریخ 6 جون ملاقات و توافق کردند که تنش‌ها را در مرز کاهش دهند. یک هفته بعد درحالی‌که به‌نظر می‌رسید بحران فروکش کرده، فاجعه‌ای رخ داد. در شب 15 جون، خط کنترل واقعی در نزدیکی رودخانه گالوان، صحنه‌ی طغیان وحشتناک خشونت بین نیروهای مرزی دو کشور بود. قوانین درگیری در نزدیکی خط کنترل واقعی استفاده از مهمات را منع میکند، اما نه جنگ تن‌به‌تن و وحشیانه قرون وسطایی را. در این درگیری 20 سرباز هندی کشته شدند. علت مرگ برخی از آن ها ضربات میله‌های فلزی و باتون‌های میخ‌دار بوده است. برخی دیگر از کوه سقوط کرده یا به پایین پرتاب شده‌اند. چین از تلفات نیروهای خود گزارش نداده است و گفته است «این مقایسه ممکن دشمنی هر دو طرف را تحریک کند.»
جزئیات دقیق و موقعیت این نزاع مهم همچنان موضوع بحث و گفت‌وگوها است، اما طبق گزارش‌ها این دعوا وقتی آغاز شده که نیروهای هندی به خط کنترل واقعی برای گرفتن تأییدی نیروهای چین مبنی بر پیروی‌شان از پیمان متارکه، نزدیک شدند. وضعیت زمانی به خشونت کشیده شده که نیروهای هندی خواستار برچیده‌شدن یک پاسگاه نیروهای چین بر خط کنترل واقعی در طرف هند شدند.
پس از این درگیری بیجینگ و دهلی نو یکدیگر را به نقض خط کنترل واقعی و آغاز دعوا متهم کردند. چین حتا برخلاف شناخت قبلی تحلیل‌گران خارجی از ادعای این کشور در مورد دره رودخانه گالوان، مدعی شد این دره شامل قلمرو چین می‌شود. «اس. جایشانکار»، وزیر امور خارجه هند گفت که اقدامات چین «نشان‌دهنده قصد این کشور برای تغییردادن واقعیت‌ها برخلاف تمام توافق‌های ما است.»
در عین‌حال هر دو طرف علاقه‌ی خود را به تنش‌زدایی بیشتر از وضعیت اعلام کرده‌اند. نه چین و نه هند علاقه‌ای به درگیری گسترده‌تر نشان نداده و جلسه 11 ساعته بین فرماندهان ارشد نظامی دو کشور در 22 جون روی گام‌های آینده برای تنش‌زدایی از وضعیت متمرکز بوده است. در حال حاضر، آرامش دوباره به خط کنترل واقعی در نزدیکی رودخانه گالوان بازگشته است.
در این‌جا چند نکته برای بحث وجود دارد. اول، گزارش‌های اخیر به کمک تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که چین نه‌تنها از محل نزاع گالوان (که یا درست بر روی خط کنترل واقعی رخ داده است یا بسته به نقشه 100 متر دورتر از خط مرزی در سمت هند)، عقب‌نشینی نکرده است، بلکه به‌نظر می‌رسد که موضع خود را در این موقعیت به‌طور قابل‌توجهی تقویت کرده است. شبکه تلویزونی هندی «ان‌دی‌تی‌وی» گزارش داده است که اکنون ساختارهای دفاعی، پناه‌گاه‌ها، سنگرها و وسایل نقلیه چینی در این منطقه مشاهده می‌شود و همچنین نیروهای چین معابری را بر فراز رودخانه گالوان «در نزدیکی محلی که به‌نظر می‌رسد بولدوزرها جریان آب را متوقف کرده‌اند،» ساخته‌اند. سایر گزارش‌ها حاکی از آن است که چین به استقرار نیروهای بیشتر در این منطقه و ساخت سازه‌های نظامی در نزدیکی خط کنترل واقعی در سایر قسمت‌های بخش شرقی از جمله «دره دپسانگ»، ادامه داده است.
دوم، حتا اگر دو طرف به نقشه راه 6 جون مبنی بر تنش‌زدایی بازگردند که چندین منطقه در رودخانه گالوان، دپسانگ، «گوگرا» و «هات اسپرینگز» را در بر می‌گیرد، اختلافات در سمت جنوب در نزدیکی «دریاچه پنگونگ» نیز در حال افزایش است. در سال‌های اخیر، سواحل این دریاچه به بشکه‌ی باروت تبدیل شده است و میزبان درگیری‌های خشونت‌آمیز فزاینده بین دو طرف بوده است. بدون توافق متقابل در مورد خط کنترل واقعی در این دریاچه، منطقه ای به وسعت چند کیلومتر در امتداد کرانه شمالی آن بین تکه‌های زمین معروف به «Finger 4» و «Finger 8» به منطقه خاکستری تبدیل شده است که هر دو طرفی مدعی مالکیت آن هستند و در اطراف آن گشت‌زنی می‌کنند. چین به طور قابل‌توجهی با ساخت جاده‌ای در این منطقه در سال 1999 از موقعیت برتر برخوردار بوده است، درحالی‌که سربازان هندی به‌دلیل جغرافیای خشن این منطقه مجبور به گشت‌زنی با پای پیاده هستند.
ماه گذشته، چند صد سرباز چینی از پایگاه خود در نزدیکی «فینگر 8» به سمت نقطه‌ای در نزدیکی شرقی‌ترین پایگاه هند در «فینگر 4» پیش‌روی کردند و دست به ایجاد اردوگاه و ساخت ده‌ها سازه مرزی جدید زدند و این بلندی را اشغال کرده و مدعی منطقه خاکستری پانگونگ شدند. رسانه‌های هندی اکنون ضمن بررسی گزینه‌های دهلی نو برای واکنش در برابر اقدامات بیجینگ، درگیر بحث و گفت‌وگو بر سر این هستند که آیا این اقدام چین در واقع تصرف قلمرو هند بوده است یا خیر.
مردم هند خشمگین هستند. بخش بزرگ و تعداد فزاینده‌ای از نخبگان هند در سال‌های اخیر از چین، حمایت مداوم بیجینگ از اسلام‌آباد، ماجراجویی‌های مرزی حزب کمونیست و حضور فزاینده‌ی چین در خانه همسایه نگران شده بودند. در نتیجه آن‌ها به طور فزاینده‌ای طرفدار و خواهان مشارکت قوی‌تر هند با ایالات متحده بودند. اکنون جامعه‌ی گسترده‌تر هند از جمله کسانی که زمانی به روابط سازنده‌تر با چین امیدوار بودند یا دست‌کم خواهان روابط برابرِ دهلی نو با واشنگتن و بیجینگ بودند، نیز با این نخبگان هم‌صدا شده‌اند. پژوهش‌گر «سوشان سارین» می‌نویسد: «سیاستِ سوارشدن بر دو اسب ـ نزدیک‌شدن به ایالات متحده بدون دورشدن از چین ـ به پایان خود رسیده است. هند باید تصمیم بگیرد که آیا یک سیاست ناکام را ادامه دهد یا سیاست جدیدی را ایجاد میکند که شامل اتحاد محکم‌تری با ایالات متحده و متحدانش باشد.»
دولت ترمپ در اظهارات علنی خود درباره بحران کنونی در روابط هند و چین محتاطانه عمل کرده است. در ماه می «؛آلیس ولز»، مقام ارشد وزارت امور خارجه ایالات متحده از «اقدامات متجاوزانه مداوم چین، تلاش مداوم این کشور برای تغییردادن قواعد و هنجارها و وضع موجود» هشدار داد و گفت که «در برابر این اقدامات، چه در دریای جنوبی چین باشد و چه در حیاط خلوت هند، باید مقاومت صورت بگیرد.» اخیرا مقامات دولت ترمپ فقط اشاره‌های گذرایی به بحران در خط کنترل واقعی داشته‌اند. با این‌حال، این بیشتر بازتاب ترجیحات دولت هند است تا نشانه‌ای از بی‌طرفی ایالات متحده: هند همواره به طور خصوصی واشنگتن را از گرفتن نقش بیش از حد علنی در اختلافات هند با چین هشدار داده است.
طی چند دهه گذشته چین و هند انرژی قابل توجهی را برای مدیریت منازعات و منافع خود در امتداد مرز بیش از 2100 مایلی مورد اختلاف خود سرمایه‌گذاری کرده‌اند. این سرمایه‌گذاری هر دو طرف را مجبور کرده است تا با حفظ موازنه‌ای شکننده به رقابت‌های خود ادامه دهند اما از خط سرخ‌های یکدیگر عبور نکنند. گاهی اوقات اقدامات چین این موازنه را به هم زده که واکنش شدید هند را در پی داشته است. خودداری بیجینگ از صدور ویزا برای یک افسر نظامی ارتش هند از کشمیر در سال 2010، ظاهرشدن زیردریایی‌های چینی در سال 2014 در سریلانکا و تلاش ارتش چین در کشیدن جاده‌ای به فلات مورد مناقشه «دوکلام» در سال 2017 می‌تواند نمونه‌ای از این اقدامات باشد. آخرین ماجراجویی چین در مرز اما به جای مختل‌کردن موازنه کل معادله را به هم زده است. «اندرانی باگچی» روزنامه نگار «تایمز هندوستان» می‌نویسد که اقدامات اخیر چین «دقیقا نتیجه‌ی برعکس داشته و هند را به مشارکت و همکاری بیشتر با غرب سوق داده است.»
برخی از تحلیل‌گران معقتدند که بیجینگ متقاعد شده است که سابقه سیاست ناهم‌پیمانی هند با دیگران باعث جلوگیری از نزدیک‌شدن بیش از حد دهلی نو به واشنگتن خواهد شد. اما «یون سون»، و دیگر کارشناسان امور چین برعکس این موضوع را مطرح می‌کنند و معتقدند که بیجینگ نزدیکی با هند را به عنوان «هدف تحقق نیافتنی» می‌بیند و متقاعد شده است که هیچ حدی از توجه به حساسیت‌های هند نمی‌تواند مانع هم‌سویی دهلی نو با واشنگتن شود. او می‌نویسد که هند به لحاظ استراتژیک غیرقابل اعتماد دانسته شده است و «چین علاقه‌ای به تن‌دادن به تلاش هند برای پیشبرد مواضعش در زمینه اختلافات ارضی به منظور به دست‌آوردن امتیاز از بیجینگ، ندارد… اگر دوستی استراتژیک با هند غیرقابل دفاع باشد، فضا برای دستاوردهای تاکتیکی باز می‌شود.» یون معتقد است که چین با ایجاد شبکه زیرساختی خود در امتداد خط کنترل واقعی، «می‌خواهد نقطه‌ی پایانی به مسابقه زیرساختی بگذارد.» او معتقد است که بیجینگ جاده‌سازی دولت هند در مناطق مرزی را در حالی‌که چین با تنش‌های فزاینده با ایالات متحده و انتقادات بین المللی به خاطر همه‌گیری کووید19 روبه‌رو است، تلاشی «برای خنجرزدن از پشت» به چین می‌بیند.
محاسبه چین هرچه باشد، باید برای استراتژی مقابله جویانه‌تر دولت هند در سال‌های آینده آماده شود. چند روز بعد از درگیری اخیر، مطبوعات هندی گزارش دادند که دهلی نو «شرکت‌های چینی را از ارائه هرگونه تجهیزات به شرکت‌های مخابراتی دولتی منع خواهد کرد و ممکن است اپراتورهای خصوصی تلفن همراه را نیز از استفاده از تجهیزات شرکت‌هایی چون “هواوی”، منع کند.»
در اوایل ماه جون گزارش‌ها حاکی از آن بود که هند تصمیم دارد استرالیا را به تمرین دریایی سه‌جانبه جاپان، هند و ایالات متحده دعوت کند. گزارش‌ها می‌گوید که از 22 جون به بعد واردات محصولات چینی در بنادر اصلی هند متوقف شده است. در همین‌حال مقاله‌ای که در بزرگترین روزنامه هندی‌زبان هندوستان منتشر شده است، از حکومت نارندرا مودی می‌خواهد تا در مورد سیاست‌های خود در خصوص تبت، تایوان و هنگ‌کنگ تجدیدنظر کند و «برای خروج از سازمان‌های چینی [مانند سازمان همکاری شانگهای]، آماده باشد.» هند احتمالا رویکرد خود را در مورد طیف وسیعی از سیاست‌های مرتبط به چین، از ابتکار کمربند و راه گرفته تا مسائل مرتبط به دریای چین جنوبی و دالای لاما، مورد بازنگری قرار خواهد داد.
هند در کوتاه‌مدت به دنبال بازگشت به وضع موجودِ قبل از ماه می در امتداد خط کنترل واقعی و دریاچه پانگونگ خواهد بود. اگر بیجینگ مانع‌تراشی کند، گزینه‌های فوری دهلی نو برای پاسخ‌دادن به بیجینگ محدود است. با این‌که در داخل هند صداهایی خواستار گرفتن انتقام از بیجینگ شده‌اند اما دهلی نو در میانه‌ی رکود جهانی و شیوع یک بیماری فراگیر، تمایلی به آغاز جنگ بر سر چند کیلومتر قلمرو که از قبل مالکیت آن مورد اختلاف بوده است، نخواهد داشت.
در درازمدت اما چیزی بیشتر از منطقه اطراف دریاچه پانگونگ در معرض خطر قرار دارد. همچنین در درازمدت هند گزینه‌های مؤثرتری برای اعمال هزینه بر چین به خاطر ماجراجویی‌های مرزی‌اش خواهد داشت. هند از هم اکنون سومین بودجه نظامی بزرگ جهان را دارد و طی یک دهه احتمالا به پرجمعیت‌ترین کشور جهان و چهارمین اقتصاد بزرگ تبدیل خواهد شد.
بسیاری در چین از این امر آگاهند و به همین دلیل بیجینگ با وجود بی‌احترامی‌های آشکارش در برابر هند، طی سال‌های گذشته سعی کرده است از قطع روابط با دهلی و آغاز یک رویارویی تمام‌عیار جلوگیری کند. اما چین امروز، چین چند سال قبل نیست؛ دیپلمات‌های چینی بی‌‌چون‌وچرا امکان دارد دهه‌ها دیپلماسی محتاطانه را به باد دهند. چین امروز چینی است که ممکن معنی پیروزی در نبرد، اما باخت در جنگ را فراموش کرده باشد.