فارن بریف – کیون شوارتز
مترجم: سمیع‌الله مهدی، رییس رادیو آزادی در افغانستان
همزمان با خروج نیروهای امریکایی، چین به‌گونه‌‌ی روزافزون نقش برجسته‌تر در افغانستان بازی می‌کند.
نکات کلیدی
– یک توافق سیاسی میان طالبان و حکومت افغانستان، درحالی‌که احتمالش اندک است، می‌تواند فضای بزرگ‌تر برای عملی‌سازی اهداف ابتکار کمربند-راه بیجینگ فراهم کند؛
– با فعال‌ترشدن چین در مسائل سیاسی و امنیتی افغانستان، بیجینگ با تهدید بیش‌تر تروریزم فراملی روبه‌رو خواهد بود؛
– خلاء قدرت در افغانستان ممکن است زمینه‌‌ی تقویت گروه‌های چون جبنش اسلامی ترکستان شرقی اویغورها را در این کشور فراهم کند تا علیه چین یا شهروندان آن کشور و منافع آن حملاتی را سازماندهی کنند؛
– گسترش نقش چین در افغانستان ممکن است روابط بیجینگ و دهلی را بدتر سازد.
بیجینگ به‌سوی باتلاق افغانستان
در ماه فبروری، ایالات متحده و ناتو توافق خروج کامل تمام نیروها ظرف 14 ماه را با طالبان امضا کردند. شرایط این توافق ایجاب می‌کند که طالبان مذاکرات را با دولت افغانستان آغاز کنند و به گروه‌های افراطی فراملی اجازه‌‌ی فعالیت در خاک افغانستان ندهند. با وجود افزایش حملات طالبان علیه حکومت افغانستان، نیروهای امریکایی در حال خروج زودهنگام از این کشورند. این وضع، دست‌یابی به توافق سیاسی را با شک روبه‌رو می‌کند. اشتیاق اداره‌‌ی ترمپ برای کاهش چشم‌گیر نیروها در افغانستان پیش از فرارسیدن انتخابات ریاست‌جمهوری در ماه نوامبر، فضا را برای چین باز کرده تا خلاء سیاسی را پُر کند.
چین به گونه‌‌ی روزافزون نقش مهم در تلاش‌های ایجاد صلح میان طالبان و حکومت افغانستان بازی می‌کند. پس از آن‌که رییس‌جمهور ترمپ در 2019 مذاکرات صلح میان ایالات متحده و طالبان را، به‌دلیل حمله‌‌ای که در آن یک سرباز امریکایی کشته شد، لغو کرد، بیجینگ فورا برای گردآوری گروه‌های مختلف افغانستان برای مذاکرات اقدام کرد. مقام‌های طالبان در سال 2019 دو بار برای گفت‌وگو به بیجینگ رفتند و بر بنیاد گزارش‌ها بیجینگ هر دو طرف را برای دست‌یابی به یک توافق سیاسی تشویق کرده است. در بخش امنیتی، چین هزینهی ایجاد یک اردوگاه آموزش ضد تروریزم در دهلیز واخان -نوار باریک و دشوارگذر که دو کشور را به هم وصل می‌کند- را برای حکومت افغانستان فراهم کرده و در این اواخر چین مقدار قابل توجه کمک صحی برای مبارزه با کوید19 به افغانستان داده است.
حفظ آسیای میانه
یکی از انگیزه‌های اصلی تعامل روزافزون بیجینگ در افغانستان، تأمین امنیت منطقه‌‌ی ناآرام و بااهمیت جیواستراتژیک سینکیانگ است. برای مبارزه با تهدید واقعی و فرضی جدایی‌طلبی و افراطیت اویغورها، چین از اردوگاه‌های کار با قوانین نهایت سخت‌گیرانه برای توقیف و مغزشویی دست‌کم یک میلیون اویغور و اقلیت‌های تباری استفاده می‌کند. جنگ‌جویان اویغور، به‌شمول جنبش اسلامی ترکستان شرقی (ETIM)، در افغانستان حضور دارند و فعالیت می کنند. و تخمین شده که هزاران تن آن‌ها بخشی از شبکه‌‌ی جهانی القاعده‌اند. بیجینگ برای جلوگیری از ورود عناصر افراطی به سرحداتش، یک پاسگاه نظارتی در دهلیز واخان در تاجیکستان ایجاد کرده است.
نگرانی چین در مورد بی‌ثباتی در افغانستان به اندازه‌‌ای بزرگ است که با وجود ناخشنودی آشکارش از حضور نظامی امریکا در کشور همسایه‌اش، به‌نظر نمی‌رسد طرفدار خروج شتاب‌زده‌‌ی ایالات متحده باشد. مقام‌های چینی روی خروج با روش مناسب و منظم نیروهای خارجی تأکید کرده‌اند؛ وزیر خارجه وانگ یی گفته است «خروج نیروها باید به‌گونه‌‌ی مسئولانه و بدون این‌که منافع افغانستان یا کشورهای منطقه را تهدید کند، انجام شود.» برخی از نویسندگان چینی حتا گفته‌اند که با توجه به شدت‌یافتن رقابت میان این دو قدرت، ایالات متحده می‌خواهد بی‌ثباتی افغانستان به سینکیانگ گسترش یابد تا چین با مشکل روبه‌رو شود.
هدف دیگر چین وصل کردن افغانستان به دهلیز اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) است. در حال حاضر، چین بزرگ‌ترین شریک سرمایه‌گذاری در افغانستان است و شرکت‌های چینی از حق استخراج معادن و اولویت در استخراج گاز طبیعی این کشور برخوردارند. مقام‌های افغانستان و چین از تلاش‌های مشترک برای راه‌اندازی پروژه‌های ابتکار کمربند-راه استقبال می‌کنند. در درازمدت بیجینگ می‌خواهد آسیای میانه را به پاکستان و چین از طریق شبکه‌های شاهراه‌ها و راه‌های آهن افغانستان وصل کند.
تلاش چین برای ایجاد توازن
باید انتظار داشت که چین روابط خود را هم با حکومت افغانستان و هم با طالبان بیش‌تر کند تا این منازعه را از نزدیک زیر نظر داشته باشد و تلاش‌های ضد تروریزم خود را در این کشور افزایش دهد. چین تا کنون ده‌ها میلیون دالر برای بلندبردن ظرفیت مبارزه با تروریزم با حکومت افغانستان کمک کرده، احتمالا با استفاده از نهادهای چند ملیتی مانند سازمان همکاری‌های شانگهای برای آموزش و ایجاد وحدت میان هم‌پیمانش در آسیای میانه در مبارزه با تروریزم فرامرزی به این کار ادامه خواهد داد، حتا اگر این نیروهای ضد ترور همچون بازوی سرکوب از سوی این حکومت‌ها استفاده شود.
درحالی‌که چین از ظرفیت چشم‌گیر استفاده از منابع طبیعی افغانستان و وصل آن به ابتکار کمربند-راه آگاه است، دیپلمات‌ها و استراتژیست‌های چینی بر جلوگیری از حملات علیه چین از خاک افغانستان به‌عنوان مهم‌ترین اولویت این کشور تأکید دارند. اگر روابط سیاسی میان طالبان و حکومت افغانستان بدتر شود، شاید گروه‌های افراطی مانند جنبش اسلامی ترکستان شرقی حضور خود در این کشور را تقویت کرده و شهروندان و دارایی‌های چین در این منطقه را تهدید کنند. با این‌حال، چین از فاجعه‌‌ی نظامی به رهبری امریکا در افغانستان به سختی انتقاد می‌کند و شدیدا مخالف تکرار تجربه‌های اتحاد شوروی و امریکا در اشغال نظامی «گورستان امپراتوری‌ها» است. بسیاری از متخصصان چینی باور ندارند که واقعا ایالات متحده پس از 19 سال جنگ و هزینهی بیش از دو تریلیون دالر روی این منازعه، به‌گونه‌‌ی کامل افغانستان را ترک کند. بنابرآن، احتمالا چین نظارت خود بر تروریزم و قاچاق مواد مخدر در افغانستان را بیش‌تر می‌کند و برای مهار این تهدیدها با شریک‌های محلی کار خواهد کرد، اما بعید به‌نظر می‌رسد که ارتش آزادی‌بخش خلق نقش قابل توجه در افغانستان بازی کند.
وضع رو به وخامت امنیتی افغانستان روابط چین، پاکستان و هند را به خطر می‌اندازد. حضور ایالات متحده در افغانستان به هند اجازه داد تا در آن کشور سرمایه‌گذاری کند و دهلی جدید منافع بنیادین برای حفظ حکومت افغانستان در قدرت دارد. توافق صلح میان امریکا و طالبان احتمال مشارکت قسمی این گروه در حکومت این کشور را بالا برده است، درحالی‌که شاخه‌های این گروه جنگ‌جو مانند شبکه‌‌ی حقانی روابط نزدیک با پاکستان دارند و مظنون به سازماندهی حملات تروریستی در هند هستند. با توجه به روابط در حال افزایش چین با طالبان و مشارکت این کشور در صحنه‌‌ی سیاسی افغانستان، اگر گروه‌های زیر چتر طالبان دست به حملات علیه هند بزنند، ممکن است سبب یک بحران دیپلماتیک شود.
بیجینگ دقیقا در یک کشتزار ماین در افغانستان پا می‌گذارد. درحالی‌که بیرون‌شدن امریکا از افغانستان، به چین فرصت می‌دهد تا حضورش در منطقه را افزایش داده و ابتکار کمربند-راه را به جنوب آسیا و آسیای میانه گسترش دهد، اما دخالت چین در افغانستان می‌تواند این کشور را به هدفِ گروه‌های افراطی مبدل کند و در نهایت مناسبات تنش‌آلودش با هند بدتر شود.