لافربلاگ – عبدال سید
مترجم: جلیل پژواک
ولایت خراسان دولت اسلامی پس از متحمل‌شدن ضرباتی بر بدنه رهبری خود و نیز فرار اعضای این گروه و شکست‌های عملیاتی آن، به‌نظر می‌رسد در افغانستان به مشکل برخورده است. اما اعضای ارشد باقی‌مانده این گروه در تلاشند تا داعش را بازسازی کنند. اخیرا ولایت خراسان دولت اسلامی «شهاب المهاجر» را به‌عنوان رهبر منطقه‌ای جدید خود منصوب کرده است. به گفته منابع متعدد، رییس تازه‌منصوب‌شده ولایت خراسان دولت اسلامی «یک عرب» و از خاورمیانه است و قبلا در منطقه افغانستان-پاکستان با القاعده بوده. با ارتقای مهاجر به سمت رهبری ولایت خراسان دولت اسلامی، این اولین‌باری است که فردی غیرجنوب‌آسیایی به‌عنوان رهبر ارشد شاخه «دولت اسلامی» در منطقه منصوب می‌شود. این امر می‌تواند پیامدهای قابل‌توجهی برای این گروه داشته باشد.
انتصاب مهاجر در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و ولایت خراسان دولت اسلامی کار چندانی برای رفع این ابهام انجام نداده است. در ماه مِی، «تیم نظارت بر تحریم‌های» شورای امنیت سازمان ملل متحد گزارش داد که ابومحمد سعید خراسانی، تبعه سوریه، به احتمال زیاد رهبر جدید ولایت خراسان دولت اسلامی می‌شود. سپس در ماه جون، بلال سروری، خبرنگار افغان گزارش داد که شهاب المهاجر به‌عنوان رهبر جدید ولایت خراسان دولت اسلامی انتخاب شده است. خراسانی و مهاجر ممکن است یک شخص باشند. همان‌طور که اسفندیار علی‌میر، کارشناس جهادگرایی منطقه جنوب آسیا در دانشگاه استنفورد خاطرنشان کرده است، داشتن چند نام مستعار برای جهادگرایان خارجی به دلایل امنیتی امری معمول است. «الملت میدیا»، گروه رسانه‌ای ولایت خراسان دولت اسلامی تأیید کرد که مهاجر از ماه جولای به این‌سو رهبر این گروه بوده است، اما عکس یا جزئیات مرتبط با زندگی وی را ارائه نداد. الملت پیام صوتی ضبط‌شده‌ای را که توسط مهاجر نوشته شده و توسط سلطان عزیز عزام، سخن‌گوی ولایت خراسان دولت اسلامی به زبان پشتو خوانده شده، خطاب به اعضای این گروه در افغانستان منتشر کرد.
هرچند پیام مهاجر به ابهام‌ها درباره هویت اصلی وی افزود، اما ممکن است حاوی برخی سرنخ‌ها نیز باشد. یکی از توضیحات برای این پرسش که چرا مهاجر متن خود را به عزام داده تا بخواند، این است که مهاجر ممکن است به زبان‌های محلی افغانستان مانند پشتو و دری مسلط نباشد و برای برقراری ارتباط با پایگاه گروه به یک مترجم احتیاج دارد. اگر چنین باشد، این امر ادعاهای موجود در گزارش شورای امنیت سازمان ملل و اظهارات بلال سروری را مبنی براین‌که رییس جدید ولایت خراسان دولت اسلامی یک عرب و احتمالا از سوریه یا عراق است، اعتبار می‌بخشد. احتمال دیگر این است که ولایت خراسان دولت اسلامی، در تلاش برای محافظت از مهاجر، تمام جزئیات درباره رهبر جدید خود را پنهان می‌کند، زیرا احتمال دارد او نه‌تنها از جانب نیروهای امریکایی و افغان، بلکه از جانب طالبان نیز هدف قرار بگیرد.
مهم‌ترین سوال در میان تحلیل‌گران در مورد انتصاب مهاجر، این است که افغان‌نبودن وی چه تأثیری بر ولایت خراسان دولت اسلامی و نیز توانایی وی در رهبری این گروه دارد. تحلیل‌گرانی که من با آن‌ها در خصوص انتقال رهبری ولایت خراسان دولت اسلامی صحبت کرده‌ام، معتقدند که تصمیم ولایت خراسان دولت اسلامی برای تعیین یک غیرافغان به‌عنوان رهبر، این گروه را بیش از پیش تضعیف می‌کند. «امیرا جادون»، استاد آکادمی نظامی «وست پوینت» استدلال می‌کند که این انتصاب از جانب اعضای افغان رده پایین و رده‌میانی ولایت خراسان دولت اسلامی پذیرفته نخواهد شد. همین‌طور برهان عثمان، مشاور ارشد گروه بین‌المللی بحران معتقد است که یک عرب که آشنایی‌اش با مناطق، فرهنگ و زبان افغانستان ناچیز و یا هیچ است، در رهبری ولایت خراسان دولت اسلامی به مشکل برخواهد خورد.
استدلال‌های جادون و عثمان با سابقه تاریخی پویایی‌های رهبری گروه‌های جهادی در افغانستان که به دوره جهاد علیه شوروی برمی‌گردد، مطابقت دارد. غیرافغان‌ها در افغانستان از زمان جهاد علیه شوروی تاکنون عموما به‌عنوان رهبر گروه‌های مسلح متشکل از افغان‌ها معرفی نشده‌اند. برجسته‌ترین نمونه شیخ عبدالله عزام، رهبر جهادی فلسطینی بود. او بهرغم برخورداری از جایگاه بی‌نظیر در میان گروه‌های جهادی بزرگ افغانستان، در دهه 1980 نتوانست به مقام رهبری جهادی‌های افغان دست یابد.
در همین حال با توجه به سیاست داخلی عجیب‌وغریب ولایت خراسان دولت اسلامی، دست‌کم سه دلیل وجود دارد که چرا یک فرد غیرافغان، که از خاورمیانه می‌آید، برای احیای ولایت خراسان دولت اسلامی نسبت به فردی بااعتبار محلی قوی‌تر، بهتر عمل می‌کند. دلیل اول، یک غیرافغان در رسیدگی به خصومت‌های داخلی میان جناح‌های محلی مخرب که ولایت خراسان دولت اسلامی را ناتوان کرده‌اند، بهتر عمل خواهد کرد. ولایت خراسان دولت اسلامی از زمان شکل‌گیری‌اش تاکنون، از اختلافات داخلی به خاطر قومیت و ملیت رهبران خود رنج برده است. این اختلافات ابتدا در جنجال بین حافظ سعید خان، رهبر نخست ولایت خراسان دولت اسلامی و شیخ عبدالرحیم مسلم‌دوست، رهبر برجسته سلفی پدیدار گشت. مسلم‌دوست ظاهرا به خاطر مسائل مرتبط به سیاست، از پذیرفتن رهبری سعید خان امتناع ورزید، اما وقتی اظهارات وی را که در آن رهبری سعید خان را محکوم کرده، بررسی کنیم، به‌صورت واضح می‌بینیم که او از پیشینه پاکستانی سعید خان خوشش نمی‌آمده.
در مقایسه با سعید خان، قومیت عربِ مهاجر به او مزایای بی‌نظیری را در کانتکست افغانستان می‌بخشد. عرب‌بودن به دلایل تاریخی که ریشه در جهاد علیه شوروی دارد، در جوامع جهادی افغانستان و پاکستان از اعتبار ویژه‌ای برخوردار است. علاوه بر اعتبار، عرب‌بودنِ مهاجر او را از درگیری‌های قومی و ملیتی که مقامات افغان و پاکستانی این گروه را متأثر کرده، دور نگه می‌دارد. در نتیجه، یک عرب به‌عنوان رییس ولایت خراسان دولت اسلامی می‌تواند از قدرت و صلاحیت بی‌نظیری در مدیریت این گروه برخوردار باشد.
دلیل دوم، مهاجر می‌تواند از شبکه‌های خود در عراق و سوریه برای تجدیدقوای ولایت خراسان دولت اسلامی استفاده کند و می‌تواند جنگ‌جویان خارجی را جذب ولایت خراسان کند، کاری که از عهده یک رهبر افغان یا پاکستانی بر نمی‌آمد. همچنین گزارش‌هایی وجود دارد که میگوید این روند هم‌اکنون جریان دارد. براساس گزارش ماه جولای کمیته تحریم شورای امنیت سازمان ملل متحد، اخیرا دو عضو ارشد دولت اسلامی از خاورمیانه وارد افغانستان شده‌اند.
دلیل سوم، مهاجر می‌تواند از روابط خود با کادرهای القاعده برای جذب اعضای القاعده در افغانستان استفاده کند. این ایده احتمالا در ذهن رهبری ولایت خراسان دولت اسلامی وجود دارد، به ویژه اکنون که رهبران و پرسنل القاعده نگران توافق صلح طالبان با ایالات متحده هستند، توافقی که از طالبان می‌خواهد با القاعده قطع رابطه کند. در گذشته، ولایت خراسان دولت اسلامی در جذب جنگ‌جویان القاعده توفیقاتی داشته است. از سال 2014 تا 2017، بسیاری از اعضای القاعده و حتا برخی از رهبران ارشد آن، به ولایت خراسان دولت اسلامی پیوسته‌اند. توافق صلح همچنین می‌تواند باعث شود که کادرهای تندرو طالبان افغانستان این گروه را ترک و به سایر سازمان‌ها ملحق شوند؛ در این صورت، گروهی به رهبری یک عرب که کهنه‌سرباز القاعده هست، احتمالا نسبت به گروه‌های رقیب که وضعیت قومی یا ملیتی رهبران آن منبع اختلافات داخلی‌شان است، می‌تواند گزینه جذابی باشد.
ولایت خراسان دولت اسلامی همچنان به خشونت در افغانستان ادامه می‌دهد. این گروه بهرغم از دست‌دادن قلمرو، حملات بزرگی را در کابل و ننگرهار انجام داده است. در ماه آگست، ولایت خراسان دولت اسلامی بزرگ‌ترین حمله خود را انجام داد؛ حمله‌ا‌ی به دقت برنامه‌ریزی‌شده که زندان مرکزی ولایت ننگرهار را در شهر جلال‌آباد هدف قرار داد. سلطان عزیز عزام، سخن‌گوی ولایت خراسان دولت اسلامی ادعا کرد که این حمله توسط مهاجر کارگردانی شده است. بیانیه‌های ولایت خراسان دولت اسلامی در مورد این حمله به نظر می‌رسد طوری طراحی شده است که اعتبار مهاجر را به‌عنوان یک رهبر مؤثر تقویت کند و به سایر گروه‌های جهادی نشان دهد که او درکارش جدی است. با وجود چالش‌ها و محدودیت‌هایی که ولایت خراسان دولت اسلامی با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند، این گروه را ختم‌شده به شمار آوردن، پیش از وقت است و تهدیدی پایدار از جانب این گروه و رهبر جدید آن متوجه صلح و ثبات افغانستان است.